Наты адам: азастандаы білім жне ылым саласын одан рі дамыту бойынша міндеттер
Білім беру жйесін дамытудаы шетел тжірибиесіні рлі
наты адам: азастандаы білім жне ылым саласын одан рі дамыту бойынша міндеттер
1. Елбасыны Жолдауы «азастан-2050» саяси баыты» жаа саяси баыт азастандытарды міріні барлы саласын амтиды.
Елбасыны бл жылы Жолдауы Елімізді алдаы жылдара жоспарланан стратегиялы масаттармен міндеттерін айындалан бкіл халыа, жалпы орта ебек оамына ндеген аса маызды жат болып табылады. Елбасыны биылы Жолдауы - елімізді ркендеуіні алышарты. р жыл сайыны Президент жолдауы з жаалытарымен, нды идеяларымен, елімізді жаыруына, ркендеуіне негіз болатын салматы тжырымдармен ерекшеленеді. йткені Перзидент Жолдауы еліміз шін жыл сайыны басты жат. Елбасы: « Мгілік ел – ата-бабаларымызды сан мы жылдан бергі асыл арманы. Ол арман – лем елдерімен терезесі те атынас ратын, лем картасынан ойып трып орын алатын туелсіз мемлекет атану еді.. Ендігі рпа – мгілік азаты перзенті. Ендеше, аза еліні лтты идеясы – мгілік ел! Мен мгілік ел ымын лтымызды лы бадары – «азастан 2050» стратегиясыны тп азыы етіп алдым. » деп рпаа сенім артады.
Осыан орай бл Жолдау бкіл халыты кілінен шыты, азір ол мемлекетімізді барлы ауматарында, басару, оу-ндірістік салаларда, мемлекеттік емес йымдарда ке олдау тауып отыр.
Елбасымыз Н. . Назарбаевты азастан халына жолдауында: «лтты бсекелестік абілеті бірінші кезекте оны білімдік дегейімен айындалады» деп айтылан.Егемендік алан туелсіз азастанны лемдік ркениетке жетудегі бірден-бір дара жолы- білім жйесі. Орта мектеп- білім жйесіні е басты буыны. Орта мектепте аланан білім негізі оушыны болашаына жол ашады.азіргі кезедегі басты мселені бірі жаа технологияларды дамуы кезеінде болаша рпаты трбиесі мен білім алуында стаздарды атаратын рлі ерекше. Егемен елімізді болашаы, оны лемдік ркениеттегі з орны, е алдымен білім мен трбиені бастауы – стаз олында.»-деп атап крсеткен болатын.Сонымен бірге Елбасы Нрслтан Назарбаев «Болашата ебек етіп, мір сретіндер-бгінгі мектеп оушылары, малім оларды алай трбиелесе, азастан сол дегейде болады. Сондытан стаза жктелетін міндет ауыр» деген болатын. азіргі заман малімінен тек з пніні тере білгірі болу емес, тарихи танымды, педагогикалы-психологиялы сауаттылы, саяси экономикалы білімділік жне апаратты сауаттылы талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаалыа жаны мар шыармашылыпен жмыс істеп, оу мен трбие ісіне еніп оытуды жаа технологиясын шебер мегерген жан боланда ана білігі мен білімі жоары жетекші тла ретінде лаатты саналады. Бгінгі тада асырлар ойнауында жатан лтты трбиені озы рі негелі дстрлерін, асыл асиеттерін оушыларды бойында алыптастыру, этнопедагогика материалдарын тымды пайдалану – аса маызды міндеттерді бірі. Елімізді білім беру жйесі лемдік білім беру кеістігіне баыт алуда. Бгінгі кні аза халыны лтты мдениетіні айта ркендеу жадайында жеткіншек рпаты лтты дстрлерде трбиелеуді зады объективті ажеттігі туды. ай заманда болсын жас рпаты неге ттар зіндік лтты тлім-трбиесі болатындыы белгілі. Егеменді азастан Республикасыны болаша рпатарыны сана-сезімін, лтты психологиясын, оны ерте замандаы ата-бабалар салт-дстрімен сабатастыра трбиелеу азіргі кнні е зекті мселесі екендігін мірді зі крсетіп отыр.
азастан Республикасыны «Білім туралы» заында «Білім беру жйесіні басты міндеті – лтты жне жалпы адамзатты ндылытар, ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды алыптастыруа жне ксіби шыдауа баытталан білім алу шін ажетті жадайлар жасау; оытуды жаа технологияларын енгізу, білім беруді апараттандыру, халыаралы аламды коммуникациялы желілерге шыу» делінген. азіргі мектеп жадайындаы білім беруді лтты моделіне оыту мен трбие беруді соы діс-тсілдерін, инновациялы технологияны игерген, психологиялы, педагогикалы жмыста алыптасан, ескі срлеуден тез арада арылуа абілетті жне наты тжірибелік іс-рекет стінде зіндік даыл жолын салуа икемді, шыармашылы педагогикалы зерттеуші болуды талап етеді.
азіргі заман аымына байланысты оушыларды білімге ызыуын арттыру шін малімдерге жаа талаптар ойылуда. Сол себепті оытуды р трлі технологиялары жасалып, мектеп тжірибесіне енгізілуде. Жан-жаты ізденісті нтижесінде білім беру саласында жаа педагогикалы технологияларды саны да, сапасы да сіп келеді. Технология – белгілі бір істегі адамны дісі, шеберлігі. Осы шеберлік арылы малімні з сабаын оушыа жоары сатыда жеткізуіне ммкіндік береді. азіргі педагогикалы дебиеттерден 50-ден астам оыту технологиялары олданыса енгізілгені белгілі болып отыр.[1]
2. азастан Республикасы з туелсіздігін алалы бері он жылдан астам уаыт тсе де, жан-жаты реформалар жргізу рдісі аяталан жо. Туелсіздік жылдарыны алашы кнінен бастап дамыан елдерден лгі алуа тырысан Р-сы з ішіндегі жаашылдытарды баса елдермен тыыз арым-атынас жасау арылы енгізіліп келеді. Америка рама Штаттары сондай елдерді ішінде е маызды орына ие. рине, екі жаты досты арым-атынастарын былай ойанда, оларды арасында жер мен кктей айырмашылы бар. Біра з дамуына септігін тигізетін мндай арым-атынастарды жасаспаса болмайды. азіргі тада Америка рама Штаттары КСРО ыдырааннан кейінгі алан вакуумды толтыруа белсенді трде тырысып-а жатыр, оны бірнеше себебі бар, АШ з ыпалын брыны Ресей ыпалымен ауыстырысы келеді, рі стратегиялы маызы бар энергетика айнар кздеріне бай, рі лі даму сатысындаы бл айма андай да болмасын ыпала тез іліккіш болып тр.
Осындай жадайларда сіп-рбіп келе жатан елімізді з туелсіздігін сатап алуына, сонымен атар АШ сияты ірі державамен серіктестік дегейінде арым-атынас жргізуіне таданбаса болмайды.
азастан оамыны трансформациясы жадайында мемлекет алдында азастан Республикасыны білім беру жйесін алыптастыру зекті мселесі пайда болды. Бл мселені арастыруда азастан Республикасыны жоары білім беру жйесін реформалау рдісін зерттеу керек. Бл жерде тпелі кезеді басынан ткізіп жатан елдер шін білім жйесін реформалау жаа былыс болып табылмайтындыын атап кету ажет. Мндай реформалау білім жйесіні жасаруын, даму динамикасын, эволюциясын крсетеді жне рдайым болып трады.
азіргі азастанда жоары білім мселесі экономикалы жадайа тікелей байланысты. Біра, бл мселені шешуде тек аржылы-экономикалы жадаята ана сйенуге болмайды. Білімді реформалауа кешенді трде арап, леуметтік, экономикалы жне мдени факторларды да ескеруі керек.
рбір леуметтік институт, соны ішінде білім беру жйесі алыптасан жадайлара бейімделуі тиіс, йткені ол оны мір сруіне ажетті шарт болып табылады. Бізді еліміздегі білім беру жйесіні реформасы баса да тпелі мемлекеттердегіей «жоарыдан» жргізіледі.
лем кеістігіндегі болып жатан згермелі жадайлар білім беру жйесіне де зіндік серін тигізіп отыраны белгілі.
Елімізде жргізіліп жатан білім саясаты лемдік білім кеістігімен ыпалдасуа бадарланан. лемдік білім кеістігіндегі жалпы білім беруді басымдылы масаты-згермелі мір жадайына тез бейімделетін, з жолын дрыс тадай білетін, о шешім абылдай алатын тла дайындау болып отыр.
Осы орайда Австралияда абылданан ХХІ асырдаы лтты мектептерді «Аделаида декларациясында»: «Австралияны болашаы рбір азаматты білімді, ділетті жне ашы оамда німді рі толыанды мір сру шін ажетті білімдерді, біліктерді, тсінісулер мен ндылытарды игеруіне байланысты» делінген.
Еліміздегі білім беруді дамыту ісі жааша кзарастар мен сондай баыттара негізделіп отыраны млім.
Президентті азастан халына Жолдауында: «лтты бсекелестік абілеті бірінші кезекте оны білімділік дегейімен айындалады» деп айтылан. Осы трыдан азастан Республикасыны 2015 жыла дейінгі білім беруді дамыту Тжырымдамасында: «Орта білім беруді масаты-жылдам згеріп отыратын дние жадайларында алынан тере білімні, ксіби дадыларды негізінде еркін бадарлай білуге, зін-зі іске асыруа, зін-зі дамытуа жне з бетінше дрыс, адамгершілік трысынан жауапты шешімдер абылдауа абілетті жеке тланы алыптастыру» деп крсетілген.
азастанда 12 жылды білім беруге кшуді 6 жастан бастау кзделеді, бл жас мектепте білім алуа нерлым олайлы, адам дамуыны физиологиялы ерекшеліктеріне сйкес деп есептелінеді. Бастауыш мектепте оу жктемесін лайтпай-а, шетел тілі мен информатика негіздері енгізіледі. Негізгі мектепте базалы білім беру 10-сыныпта аяталады, біріктірілген курстар, алдын ала бейіндік даярлау енгізіледі.
11-12 сыныптарда леуметтік-гуманитарлы, жаратылыстану-ылыми жне техникалы баыттар бойынша бейіндік даярлау алдындаы жмыстар міндетті болып есептелінеді. Ксіптік мектептер мен лицейлерде білікті жмысшы кадрларды даярлау жзеге асырылады. Бдан да жоары біліктілік алу шін осымша бір жылды оу мерзімі кзделіп отыр.[2]
3. «лт жоспарыны 100 адамы» азастанны сырты ауіп-атерлерге берген жауабы десек болады. Елбасыны стратегиялы бастамасы елімізді траты дамуы мен 30 дамыан елді атарына енуге баытталан. Осы трыда Елбасы лт жоспары аясында білім саласында біратар реформаларды жргізуді тапсырды. Оны басты лейтмотиві - білім мен ылым жйесі уаыт талабына жауап бере алуы керек.
Мемлекет басшысыны бес институционалды реформасын жзеге асыру жніндегі «100 адам» лт жоспарына сйкес, азастанда жоары сыныптар мен ЖОО-ларда аылшын тілінде оытуа кезе-кеземен кшу жоспарланан. Оны басты масаты - даярланатын кадрларды бсекелестік абілетін арттыру жне білім беру секторыны экспортты леуетін ктеру, азастандытарды лемдік ауымдастыа жне халыаралы процестерге еркін араласуына жол ашу. Сонымен атар бл жаашылды Экономикалы ынтыматасты жне даму йымы елдері стандарттарыны негізінде адам капиталыны сапасын ктеретін болады.
Сондай-а, осы баыт аясында 12 жылды білім беруді кезе-кезеімен енгізу, функциялы сауаттылыты дамыту шін мектептегі оыту стандарттарын жаарту, жоары сыныптарда жанбасылы аржыландыруды енгізу, табысты мектептерді ынталандыру жйесін ру жоспарлануда.
Бдан зге, экономиканы алты негізгі саласы шін он алдыы атарлы колледж бен он жоары оу орнында білікті кадрларды зірлеу, кейіннен бл тжірибені елімізді баса оу орындарына тарату жргізіледі.
«лт жоспарыны «100 наты адам» бадарламасы аясында азастан - ылыми жмыстарды ндіріске енгізуге кіріседі. Осы баытта бізді алдымызда 2 міндет бар. Біріншісі, ылыма негізделген экономиканы алыптастыруа негіз болатын 2 инновациялы кластер ру. Екіншісі, ылыми жне ылыми техникалы жмыс нтижелерін коммерцияландыру жйесін ру. Ол шін арнайы за жобасын жасау керек. Осы екі міндетті шешу мселесі те зекті.
Жалпы ылым саласына соы жылдарда кп мн беріліп келеді. Осыан дейін 2 мынан аса ылыми жобалар аржыландырылды. Бгінде 100-ден аса ылыми-техникалы бадарлама жзеге асырылып жатыр. алымдарды ылыми конкурстара атысудаы белсенділігі артып келеді. Биыл 5 мыа жуы тінім абылданды. Бл ткен жылымен салыстыранда 2 есеге арты. азастан алымдары 1,5 мыа жуы патент алды.
Жоарыда азастанда жоары сыныптар мен ЖОО-ларда аылшын тілінде оытуа кезе-кеземен кшу жоспарлананын атап ттік. Бл жмысты Астана кімдігі бастап та кетті. Себебі алда ЭКСПО шарасы туі тиіс. Ал оан аылшынды з ана тіліндей жасы білетін сапалы мамандар ажет. Алдаы оу жылында елорданы кейбір колледждерінде білім беру аылшын тілінде жргізілетін болады. Мамандытар тізіміне она й шаруашылыы менеджерлері, даяшылар мен бармендер, сондай-а медициналы ызметкерлер енгізілді.
Елбасыны «100 наты адам» жоспарында азастанды тлектерді бсекеге абілеттілігін арттыруа зор кіл блінген. Біліктілігі жоары кадрларды дайындау процесіне басымды беріледі, сол арылы колледждер кезе-кеземен аылшын тілінде оытуа кшеді.
Астана аласы Білім басармасы басшысыны міндетін атарушы асымхан Сеназыев алалы мслихатты траты комиссиясыны отырысында млім еткендей, тжірибелік жоба аясында 2015-2016 оу жылында Астананы 4 колледжінде студенттер аылшын тілінде білім алатын болады. Себебі елордада рылатын жаа аржы орталыы мен EXPO-2017 халыаралы крмесін ткізу халыаралы дегейге сйкес дайындалан кадрларды болуын талап етеді.
Оны стіне Индустрияландыруды екінші бесжылдыы да басталалы отыр. Оны аясында 2015-2019 жылдары 257 жобаны іске асыру кзделген болса, Р Инвестицялар жне даму министрлігіні деректеріне сйкес,оан шамамен 46 мынан астам маман ажет болады екен.
Мндаы кадрлара деген жалпы ажеттілік 46 600 адамды райды. Мселен, техникалы жне ксіптік білім саласына келетін болса, «Ксіпор» холдингімен колледждер арасында осы колледждерді дамыту бойынша тиісті шаралар жасалды. Екінші бесжылдыа дайындайтын мамандар пысыталды.
«Ксіпор» холдингі 10 колледжбен ріптестік негізінде бірлесіп, 16 жаа оу бадарламасын дайындаан. Биылы жылы ілкі режімде екі колледжде, атап айтанда, Ккшетау жоары техникалы колледжі мен Атбе политехникалы колледжінде осы бадарламаларды 8-і енгізілетін болады.
2015 жылды 1 ыркйегінен бастап оу процесіне енгізілетін оу бадарламаларын келісу бойынша жмыс берушілер жне ксіподатармен жмыс жргізілуде. Он іріктелген колледжді алтауы Дниежзілік банк арызы есебінен іске асырылатын техникалы жне ксіптік білімді жаырту жобасына грант алушылар болып табылады. Осы жоба аясында колледжер жалпы сомасы 425 млн. тегені райтын заманауи жабдытармен жабдыталан.
Осы орайда, Елбасы сынан «100 наты адам» лт жоспары мен 5 институтты реформаны іске асыруда «Болаша» стипендиясыны маызы зор. йткені ала ойан міндеттерді сапалы орындауда бірінші кезекте лемні здік жоары оу орындарын бітірген жоары білікті мамандар ажет.[3]
Пайдаланан дебиеттер: