Бақылау сұрақтары
1. КИ балаларды оңалтудың негізгі кезеңдері қандай?
2. КИ кай жаста жасаған тиімді болады?
3. КИ балаларды оңалту жұмысының мақсаты қандай?
4. КИ балалардың сөйлеу тілінде жиі кезедестін қателіктерді ата.
Тақырып бойынша тапсырмалар
1.КИ балаларды оңалтудың алғашқы кезеңін сипаттаңдар.
2.КИ балалардың естіп сөйлеу тілін қабылдауын дамыту сабағының конспектісін жасау.
3.КИ балалармен жүргізілетін түзету жұмысының ерекшеліктерін көрсетіңдер
8 Дәріс. Кохлеарлы имплантталған балалардың сөйлеу тілін естіп қабылдауын бағалауға арналған тесттер (тесттер батареясы EARS)
Кіріспе
Тест Естіп қабылдауын дамыту
Тест Сөздің буындық құрамын қабылдау
Тест Бір буынды сөздерді жабық таңдауда тану
Тест Сөйлеу кезіндегі сөздерді тану
Тест Ашық таңдауда бір буынды сөздерді тану
Тест Қарапайым сұрақтарды қабылдау
Тест Таныс емес сөйлемдерді қабылдау
Кіріспе
Тесттер жинағының қазақша нұсқасы түпнұсқа және орысша нұсқасы сияқты 7 тесттен және 2 сауалнамадан тұрады. Бұл тесттер жинағы КИ балалардың сөйлеу тілін естіп қабылдау және ауызша сөйлеуді қолдану дағдыларын бағалауға мүмкіндік береді.
Тест 1. Естіп қабылдауын дамыту.Тілдік және тілдік емес дыбыстарды тану, екі тілдік емес дыбыстарды ажырату, қаттылығы, ұзақтығы, қайталануы, бойынша (тілдік және тілдік емес) дыбыстарды ажырату, жоғары және төмен жиіліктегі 5 дыбысты танып, ажырату, буындық құрамы әртүрлі екі таныс атты ажырату, тыныш жерде өз атына қарау дағдыларын бағалау.
Тест 2. Сөздің буындық құрамын қабылдау.Әртүрлі буындары бар (бір, екі, үш және екпіндері әртүрлі) сөздерді ажырату және жабық таңдауда осы сөздерді тану қабілетін бағалау.
Тест 3. Бір буынды сөздерді жабық таңдауда тану.Жабық таңдауда бір буынды сөздерді есту арқылы тану қабілетін бағалау.
Тест 4. Сөйлеу кезіндегі сөздерді тану.Сөйлеу кезіндегі сөздерді есту арқылы тану қабілетін бағалау.
Тест 5. Ашық таңдауда бір буынды сөздерді тану.Ашық (шексіз) таңдауда «дауыссыз – дауысты –дауыссыз» құрылымы бойынша бір буынды сөздерді тану қабілетін бағалау.
Тест 6. Қарапайым сұрақтарды қабылдау.Қарапайым сұрақтарды түсінуін бағалау.
Тест 7. Таныс емес сөйлемдерді қабылдау.Таныс емес сөйлемдерді қабылдау және сөйлеу кезіндегі сөздерді тану қабілетін бағалау.
«Есту интеграциясының шкаласы» сауалнамасы (ЕИШ). Ата –анасының/педагогтың бақылауына сүйене отырып, күнделікті өмірде баланың КИ қолдану тиімділігін бағалауға арналған (қосымшаны қара).
«Ауызша сөйлеуді қолдану шкаласы» сауалнамасы (АСҚШ).Баланың ата –анасының/педагогтың бақылауына сүйене отырып, күнделікті өмірде, қарым –қатынаста баланың ауызша сөйдеуді қолданудың тиімділігін бағалауға арналған (қосымшаны қара).
Бұл әдістеме дыбыстар мен сөйлеуді тек есту арқылы қабылдауын бағалауға арналған. Бірақ тестті жүргізуге дайындақ кезінде, тапсырманы қалай орындау керектігін түсіндіру үшін естіп –көру арқылы қабылдауын қолдануға болады.Бұл әдістеме КИ қолданудың қаншалықты тиімді екенін және 2-6 жас аралығындағы (тестке байланысты) балаларды оңалтудың нәтижесін бағалауға мүмкіндік береді. Әдістемелер кешеніне мыналар кіреді: тексеруді өткізуге арналған нұсқаулар, кесте түріндегі тесттің материалдары, тестке керекті суреттер, сөздер жазылған карточкалар, ойыншықтар (кішкентай балалар үшін), тексеру кезінде толтыратын кестелер, тексеру кезінде педагогтың ернін жауып тұратын арнайы экран. Тесттер батареясына ата – аналар мен педагогтарға арналған сауалнамалар да кіреді.
7 тесттен тұратын жинақ мынадай есту дағдыларын бағалауға арналған:
· Дыбысты анықтау – дыбыстың бар болуына немесе жоқ болуына жауап беру қабілеті;
· Ажырату – екі дыбыстық сигналдардың өзара ұқсастықтары мен айырмашылықтарын ажырату қабілеті;
· Дыбыстарды білу – басқа дыбыстардың ішінен белгілі бір дыбысты (немесе сөзді) таңдау қабілеті;
· Дыбыстарды тану – дыбыстарды, сөздерді имитациялау және қайталау қабілеті;
· Түсіну – сөйлеуді түсіну қабілеті.
Төмендегі кестеде көрсетілгендей тестілеу кезінде тілдік емес дыбыстар, дыбыстар, буындық құрылымы әртүрлі жеке сөздер, сөйлеу кезіндегі сөздер, таныс және таныс емес сөздер, сұрақтар қолданылады.
«Дыбыстарды білу» және «дыбыстарды тану» дағдыларын бағалау үшін тестте екі түрлі тәсіл қолданылған: шектеулі (жабық) және шексіз (ашық) таңдауда сөздер мен сөйлемдерді таңдау. Шектеулі таңдау кезінде бала алдына қойылған сөздерден естігенін көрсетеді. Шексіз таңдау кезінде бала өзіне қандай сөздер айтылатынын білмейді (берілетін сөздер балаға көрсетілмейді).
КИ балаларды осы тесттердің көмегімен тексеру белгілі бір уақыт аралықтарында өтіп отыруы тиіс: операцияға дейін, сөйлеу процессорын бірінші түзеткеннен кейін, 1, 3, 6, 12, 18, 24 ай сайын өткізіп тұру керек. Баланың сөйлеу тілінің даму деңгейіне байланысты, тестте қолданатын материалдарды өзгертір отыруға болады. Бірақ тесттің құрылымы мен өткізілу қағидасы өзгертілмеу керек. Тесттерді қолдану кезектілігін өзгертіп тұрауға болады: жеңілінен бастауға болады немесе керісінше жасауға болады, ең бастысы тексеру кезінде баланы жалықтырып алмау керек. Тестілеуді бірнеше бөлімдерге бөліп өтуге болады. Бірақ барлық тест өткізілуі керек. Себебі жаңадан пайда болған дағдыларды тек осы тестілеу кезінде байқауға болады. Жоғарыда аталған уақыт аралықтарында тестілеу жүргізілмесе, себебін көрсету керек:
· бала шаршағандықтан қатынасқа түсу қиындығы;
· техникалық, сөйлеу процессорын түзеткен соң бала әлі үйреніп үлгермеді немесе құрылғымен қиындықтар туындауы;
· тілдік, бала естіген дыбысын символмен байланыстыра алмайды, тесттің лингвистикалық талаптарын орындай алмайды.
Тесттілеуді қайтадан өткізу мүмкін болған болған жағдайда жалғастыру керек.
Жинақта 7 тесттен басқа ата –аналар мен педагогтарға арналған екі сауалнама бар. Олар баланың КИ қолдану тиімділігін (ЕИШ) және ауызша сөйлеуді қолдануды (АСҚШ) бағалауға арналған. Тестілеу жүргізілген уақытта саалнамада жүргізіледі. Ата –аналар мен педагогтар күнделікті өмірде қарым –қатынас кезіндегі бақылауларына сүйеніп жауап береді.
Осы тесттер мен сауалнамадан басқа «Қарапайым заттарды атағанда есту арқылы білу» (Common Objects Token Test – COT) тесті де енгізілген. Бұл 4-ші тестті «Сөйлеу кезіндегі сөздерді тану» және 6-шы тестті «қарапайым сұрақтарды қабылдау» әлі орындай алмайтын кішкентай балаларға қолданады, ол сөйлеу кезіндегі сөздерді қабылдауын бағалауға арналған.
Осы тесттерді қолдану баланың естіп қабылдауының дамуының динамикасын анықтауға және естіп сөйлеуін дамытудың бағдарламасын құруға мүмкіндік береді.