Тақырып 3. СЫНА-ҚАЙЫСТЫ БЕРІЛІСТІ ЕСЕПТЕУ
Шынжырлы тасымалдағышқа айналмалы токты электрқозғалтқыштың жетек механизмінде қойылған сынабелдікті берілісті есептеу. Қозғалтқыштың Р1 қуаты, кіші шкивтің п1 айналу жиілігі, берілістің i беріліс қатынасы 3.1 кестедегі деректер бойынша таңдалып алынады. Жетек суық климат аумағында пайдаланылады, жетектің кіші габаритті болғаны дұрыс.
Сурет 3.1
Кесте 3.1
| Параметр | Варианттар | ||||||||||||
| р1, кВт | |||||||||||||
| n1, мин-1 | |||||||||||||
| i | 1,5 | 1,5 | 1,5 | ||||||||||
| Қайысты тарту | периодикалық | автоматты |
МЕМСТ 1284.3-80-де баяндалған әдістеме және 14-нұсқа 3.1 кестедегі деректер (Р1 = 11 кВт, n1 = 2400 мин-1, i = 3, белдікті тарту автоматты) есептеу негізінде жатыр.
1. Өнеркәсіп сыналы белдіктердің типтік өлшемдерінің шектелген санын шығарады: 0(Z), А, В, С, D, ЕО. 0(Z) қима белдіктерін 2 кВт қуаты бар жетектерде, ал ЕО қима белдіктерін 200 кВт қуатта қолданады. Белдіктердің басқа қималарын 3.2 [1] суреттің графикаларынан немесе МЕМСТ 1284.3-80 алуға болады.
Сурет 3.2
Р1 = 11 кВт және n1 = 2400 мин-1 бастапқы мәндеріне В қима қайысы сәйкес келеді.
2. Қосымшаның П3.1 және П3.2 кестелері немесе МЕМСТ 1284.3-80 кестелерінің деректері бойынша белдік қимасын анықтап, типтік беріліс жағдайындағы бір қайыспен берілетін Р0 номиналды қуатын табады (қапсыру бұрышы a =180°, i = 1, қолайлы жүктеме, белдіктің базалық ұзындығы Lp), бұның өзінде берілістің кіші габариттік талаптарын есепке аламыз.
Қарастырылып отырған нұсқаға кіші шкивтің диаметрін d1 = 140 мм деп тағайындаймыз және П 3.2 кесте бойынша Р0 = 4,33 кВт анықтаймыз.
Шкивтің d1 кіші диаметрлерінде жетек габариттері азайып, белдік санының артатынын есте сақтаған жөн.
3. Жетекті пайдалану жағдайында бір қайыспен берілетін Рр есептік қуат келесі формула бойынша есептеледі:
(3.1)
мұнда, Сa - қапсыру бұрышы коэффициенті (П 3.3 кестесін қараңыз);
СL - белдік ұзындығы коэффициенті (3.3-суретті қараңыз);
Ср - жүктеме режимі коэффициенті.
Сa және СL коэффициенттерін анықтау алдында берілістің геометриялық параметрлері (d2 және а) мен a қапсыру бұрышын есептейміз.
Үлкен шкивтің диаметрі 
. Шкивтің d2 есептік мәні қатардағы ең жақын стандарттыға дейін дөңгелектенеді, мм:
63, 71, 80, 90, 100, 112, 125, 140, 160, 180; 200, 224, 250, 280, 315, 400, 450,
500, 560, 630, 710, 800, 900, 1000 және т.б. Ең соңғысы d2 = 400 мм деп қабылдаймыз.
Берілістің нақты беріліс саны iф = 400/140 
2,86. Тапсырмада басқа нұсқаулар болмаса, d2 сәйкес келген кезде бастапқы i-ден +5%-ға дейінгі ауытқуға жол беріледі.
а осьаралық қашықтығы. а ұсынылатын мәндері:
i… 1 2 3 4 5 6
а... 1,5d2 1,2d2 d2 0,95d2 0,9 d2 0,85 d2
a' = d2 = 400 мм деп қабылдап, қайыстың есептік ұзындығын есептейміз
Lp' есептік мәні қайыстардың стандартты ұзындықтарымен сәйкес келеді, мм: 500, 560, 630, 710, 800, 900, 1000, 1200, 1250, 1400, 1600, 1800, 2000, 2240, 2500, 2800, 3150, 3550, 4000, 4500 және т.б.
Lp = 1800 мм деп қабылдап осьаралық, қашықтықты анықтаймыз:
Мұнда 
Кіші шкивтің қапсыру бұрышы:
бұл 
ұсынысына сәйкес.
3.1-формула бойынша бір қайыспен берілетін Рр қуатын анықтаймыз:
Мұнда Са = 0,91 (П 3.3 кест. қар.); СL = 0.95 (3.3-суретті қар.); Ср = 1,2.
Ср жүктеме режимі коэффициенттері мен К1 жұмыс режимін таңдау бойынша ұсынымдар:
| Жүктеме сипаты | Қалыпты | Біркелкі тербеліс | Бірталай тербеліс | Соқпа |
| Ср | 1…1,2 | 1…1,3 | 1,3…1,51 | 1,5…1,7 |
| К1 | 2,5 | 1,0 | 0,5 | 0,25 |
Сурет 3.3
4. Қайысты беріліс жетегіндегі қайыстар саны:
мұнда CZ – қайыстар саны коэффициенті:
| Z | 1 | 2...3 | 4…6 | > 6 |
| СZ | 1 | 0,95 | 0,9 | 0,85 |
Қайыстар көп болған сайын, бір қалыпты жүктемені алу қиынға соғады. Сондықтан Z 
6 ұсынылады.
5. Пайдалану процесіндегі қайыстардың тартылуын оқтын-оқтын, әсіресе жетектің жұмыс істеуінің алғашқы 48 сағатында бақылап және реттеп отыру қажет.
Бір қайыс тармағының тартылуын келесі формула бойынша анықтайды:
Мұндағы n – қайыстың шеңберлік жылдамдығы:
q – центрден тепкіш күштердің әсерін есепке алушы коэффициент, Н×с2/м2.
3.2 кесте бойынша анықталады. Қайыс автоматты тартылатын берілістер үшін 
.
Кесте 3.2
| Қайыстың қимасы | Z(О) | А | B | C | D | Е | ЕО |
| q, Н × с2/м2 | 0,06 | 0,10 | 0,18 | 0,30 | 0,60 | 0,90 | 1,5 |
| С0, Н |
6. Қайыстың тартылуын Q белгілі күшінің әсерімен тармақтың f иілісі бойынша бақылайды (3.4 – сурет).
Тармақтың f иілісі келесі формула бойынша анықталады:
Ньютонмен алынған Q күшін мына формула бойынша есептейді:
Сурет 3.4 
мұнда С0 –қайыстың қимасына тәуелді болатын қосымша тартылыс.
С0 ұсынылатын мәндері 3.2 кестеде берілген.
7. Қайыс тармақтарының тартылу күштері біліктер мен тіреуіштерге беріледі (3.1 – сурет), Білікке теңәсерлі жүктеме
Мұнда 
8. Есептеуді пайдалану жағдайындағы қайыстардың Тр қорын анықтаумен аяқтайды:
Мұндағы К1 –жұмыс режимі коэффициенті. Жүктемелердің біркелкі тербелістерінде К1 =1,0;
К2 –пайдаланудың климат жағдайларын есепке алатын коэффициент. Суық және өте суық климатты аудандар үшін: К2 = 0,75; басқалар үшін: К2 = 1,0.
Тр(орт) –қайыстардың орташа қоры, сағат.
Бірінші дәрежелі қайыстар үшін Тр(орт) = 2000 сағ., екінші дәрежеліге - Тр(орт) = 2500 сағ., үшінші дәрежеліге – Тр(орт) = 2700 сағ.