Беткейлiк керiлуге сер ететiн факторлар. Беткейлiк активтi жне активтi емес заттар

Кафедраны жиналысында бекітілген

Хаттама

 

Курса жауапты Власова Л.М.

 

Таырыбы: Тірі организмдегі беткейлік былыстар

Масаты: Беткейлік былыстартуралы тсінік алыптастырып, тірі организмдегі адсобцияа сипаттама беру.

Дрісті жоспары:

1. Тірі организмдегі беткейлік былыстар

2. Адсорбция. Биологиялы мембраналарды рылымы.

Дріс тезистері.

Тірі организмдегі беткейлік былыстар

Беткейлiк былыстар. Беткейлiк керiлу. Беткейдi еркiн энергиясы

Беткейлiк былыстар екi фазаны блiну шекарасында жретiн процестер. Блiну шекарасы озалмалы жне озалмайтын болып екiге блiнедi. озалмалы блiну шекарасына газ-сйы (г-с) жне сйы-сйы (с-с) блiну шекаралары жатады. Газ-атты (г-), сйы-атты (с-) жне атты-атты (-) озалмайтын блiну шекарасы болып есептеледi.

Адам организмiндегi г-с (ауа-ан аымы), г- (ауа-кпенi беткейi) с- (ан аымы-тамырлар) жне с-с (барлы клеткаларды мембраналары) блiну шекаралары кездеседi.

Белгiлi бiр беткейлiк былыс iске асу шiн беткейлiк еркiн энергия жмсалады. Беткейлiк еркiн энергияны пайда болуын г-с (ауа-сйы) блiну шекарасын мысала ала отырып, арастыруа болады.

Сйытыiшiнде жне екi фазаны блiну шекарасында орналасан блшектердi физикалы-химиялыасиеттерiр трлi болып келедi. Сйытыiшiнде орналасан рбiр молекула оны оршаан баса молекулалара бiрдей тартылады. Барлы тартылу кштерiнi тесерi нольге те (± = 0) болады. Беткейде орналасан молекулалар сйы фазада орналасан молекулалара ана тартылады да, ауа жаынан сер те аз болады, сондытан ол есепке алынбайды. Сол себептi молекулалы кштердi тесерi нольге те болмайды ( ± = 0 ) жне тменге, яни сйытыiшiне арай баытталады. Осы кшке арсы жмыс жасау арылы молекулалар сйыты тереiнен беткейiне шыарылады. Жасалан жмыстысерiнен беткейдi ауданы лкеедi жне беткейдi еркiн энергиясы жоарылайды. Сйытыiшiнен беткейiне ауысан молекулаларды потенциалды энергиясыны салыстырмалы арты млшерi беткейдi еркiн энергиясы болып есептеледi.

W – потенциалды энергия.

A – жмыс, эрг.

S – беткейдi ауданы, см² .

б – беткейлiк керiлу, эрг/см² .

Беткейдi ауданын 1см²-а згерту шiн жасалатын жмыс беткейлiк керiлу деп аталады.

Беткейлiк керiлуге сер ететiн факторлар. Беткейлiк активтi жне активтi емес заттар

1. Беткейлiк керiлу сйыты табиатына туелдi болады. Молекула аралы байланыстары кштiрек полюстi молекулаларды беткейлiк керiлуi жоары, ал полюссiз молекулаларды беткейлiк керiлуi тмен болады. Мысалы:

б эфир = 17эрг/см² . б Н2О = 73эрг/см² .

2.Температура жоарылаан сайын беткейлiк керiлу тмендейдi, себебi молекула аралы тартылыс кштерi лсiрейдi.

3.Сйытарды беткейлiк керiлуiн тмендететiн заттар беткейлiк активтi заттар ( БАЗ ) деп аталады, олара органикалыышылдар, спирттер, аминдер, т.б. жатады. Осындай БАЗ-ды концентрациясы жоарылаан сайын беткелiк керiлуi тмендейдi.

Сйытарды беткейлiк керiлуiн жоарлататын заттар беткейлiк активтi емес заттар ( БАЕЗ ) деп аталады. Олара ышылдар, сiлтiлер, бейорганикалы тздар жатады. Оларды концентрациясы жоарылаан сайын беткейлiк керiлуi де артады.

18.1.2 Беткейлiк активтiлiк. Траубе–дюкло ережесi

б/С атынасы беткейлiк активтiлiк деп аталады. БАЗ шiн б/С нольден кiшi болады, яни БАЗ концентрациясы жоарылаан сайын беткейлiк керiлуi тмендеп, беткейлiк активтiлiк артады. Органикалыышылдарды беткейлiк керiлуiн зерттегенде, кмiрсутек тiзбегi бiр СН₂ – тобына заран сайын беткейлiк активтiлiк 3,2 есе артатындыы аныталды. Бл задылы Траубе–Дюкло ережесiдеп аталады. Трубе–Дюкло ережесiн блме температурасында сйытылан ертiндiлер шiн олдануа болады.

БАЕЗ шiн б/ С нольден лкен, яни оларды беткейлiк керiлуi жоары да, беткейлiк активтiлiгi тмен болады.

18.1.3 Беткейлiк абаттаы молекулалардыі баыты жне биологиялы мембрананы рылысы

БАЗ-ды молекулалары дифильдi болып келедi, яни олар екi блiктен: полюстi гидрофильдiк жне полюссiз гидрофобты топтардан трады. Мндай молекулаларды рылысын шартты трде былай крсетуге болады:

гидрофильдiк блiк (СООН, ОН, Н)

гидрофобты блiк (радикалдар)

Мысалы : С₂Н₅ – ОН

гидрофобты гидрофильдi

СН₃ – СООН

гидрофобты гидрофильдi

Фазаларды блiну шекарасындаы БАЗ-ды орналасу баыты оларды дифильдiлiгiмен тсiндiрiледi. Бл ереже, яни Ребиндердi баытталу ережесi былай оылады: фазаларды блiну шекарасында БАЗ-ды молекулалары здерiнi полюстi блiгiмен полюстiфазаа арай, ал полюссiз блiгiмен полюссiз фазаа арай баытталады.

су О О О О бензол ауа ауа

^{О О О О}_{О О О}^{О О О}

Кмір силикагель субензол

БАЗ блiну шекарасында бiрдей атпарланады. Олар концентрация жоарылаан сайын кбiрек шоырланады, яни бл кезде беткейлiк абат алыдап, Ленгмюр жиiлiгiдеп аталатын атпар тзедi.

БАЗ-ды Ребиндер бойынша баытталуы клетка мембраналарында да орын алады. Тiрi организмдерде БАЗ-дыздерi блiну шекараларын тзуге атысады. Мысалы, липидтер белгiлi бiр концентрацияда липидтiк биабат тзедi. Осы липидтiк биабат клетка мембранасыныабыы (каркас) болып есептеледi, ол Ребиндер ережесiне сйкес гидрофобтырекеттесулердi нтижесiнде тзiлген

Яни, клетка мембранасы клетканы сырты ортадан блiп тратын беткей болып есептеледi. Липидтiк биабат клетка мембранасыны каркасы ана болып оймайды, сол сияты белок молекулалары адсорбцияланатын матрица да болады. Белок молекулалары мембрана беткейiнде де, мембрананы iшiнде де орналасуы ммкiн, себебi рылысы р трлi белоктарда амин ышылдарыны жиынтыына байланысты гидрофобты немесе гидрофильдiк блiктер арты болуы ммкiн.

Мембрана клетканы ораны болып есептелгендiктен физикалы, химиялы жне биологиялы серлерге бiрiншi шырайды.

 

Иллюстрациялы материалдар: презентация

Таблицалар, слайдтар.

дебиеттер:

Негізгі:

1. Сейтембетов Т.С. Химия – Алматы: Эверо, 2010 ж

2. Веренцова . Бейорганикалы коллойдты жне физикалы химия – Алматы: Эверо,

2010 ж

осымшалар:

1. А:Ж: Сарсенбекова Химия: Дріс курсы. Оу-дістемелік рал. араганды 2010ж

2. Ж:М: Тулегенова Л:А:Смакова: Химия пнінен тжірибелік тапсырмаларды

жинаы. Оу - дістемелік. араанды 2011ж

3.Патсаев .. Бейорганикалы жне физколлоидты химия. Алматы,2004.

4.Патсаев .К., Шитыбаев С.А. Бейорганикалы жне физ.коллоидты химияны тжірибелік-зертханалы сабатарына олданба. Шымкент, 2006 .

Баылау сратары (кері байланыс)

 

1. Адсорбция деген не жне осы процесті андай ерекшеліктері бар?

2. Адсорбция процесіне сер етуші факторлар?