Физикалы дамуды баалауды дістері

Дріс 2.

Балаларды су жне даму задылытары

Баланы негізгі ерекшелігі оны суі мен дамуы болып табылады.

суі (салматы осылуы) жне дамуы («ртрлі мшелер мен жйелерді дамуы) – бл бала азасында немі жретін негізгі екі рдіс, біра бл рдістер бірдей жруі ммкін емес. Кейбір жасты кезеде су рдісі орын алса, келесі кезеде трлі мшелерді даму процессі орын алады.

Балаларды физикалы дамуын баалау антропометриялы крсеткіштермен жзеге асады:

· Бойы

· Дене салмаы

· Кеуде уысыныі лшемі

· Бас шеберіні лшемі

Барлы лшемдер таертегілік уаытта ашарына жргізіледі.

 

Физикалы дамуа кптеген факторлар лкен сер етеді:

· Генетикалы апарат: физикалы кшті, бойша ата-анадан лкен салматаы жне бойы зын балалар туылады. Тым жас немесе егде жастаы ата-анадан кіші салма, бойы бар бала туылады. Бір неше бала туан ананы баласы, бірінші туан ана баласына араанда ірі болады.

· Гормоналді: СТГ –су гормоны, жынысты жне т.б. гормондары

· Алиментарлы: баланы таматануы, друмендерді жетіспеушілігі жне т.б.

· леуметтік – трмысты факторы: мір сру жадайы

· Климатты жадай: ысты климат жне таулы жер су рдісін тежеп, жетілуді тездетеді.

· Созылмалы немесе фонды патологияларыны болуы.

 

Суді баалау

Кні жетіліп туылан баланы дене зындыы 46 см-ден 56 см. дейін болады. Нрестелерді су арыны те тез.

Нрестені I жарты жылдыындаы бойыны суін анытау дісітері:

1-ші діс

· алашы 3 айда – айына 3 см-ден

· 4-ші айдан 6-шы айа дейін – 2,5 см-ден

 

Осылайша, бала I-ші жарты жылдыынды 16,5 см.-ге седі.

2-ші діс

· 6 айлы баланы дене зындыы 66 см-ге те

· келесі жарты жылдыта 9 см осады.

· 1 жастаы баланы бойы – 75 см-ге те

 

Бас шеберіні лшемін баалау

Туылан кезде баланы бас лшемі 34–36 см.те. ріарай бас тез сіп, баланы жалпы биологиялы даму задылытарын сипаттайды. I жарты жылдыында бас шеберіні мына формуламен болжамдап есептейміз:

· 6-айында бас шеберіні лшемі 43 см те,

· 6 айдан кейін

БШ=43+0,5*(n-6), n-айлы жасы.

 

Кеуде шеберін баалау

Кеуде шебері кеуде уысыны даму дрежесін крсетеді, сонымен атар бл лшем тыныс алу жйесіні функционалді крсеткіштерімен жне кеуде уысыны блшыет аппаратыны, тері асты май абатыны дауымен тыыз байланыста.

1-ші діс

· Туылан кезде кеуде шебері орта есеппен 32–36 см. те. Ол бас шеберіне (34-36 см) араанда біраз кішірек.

· 3-4 айда бл крсеткіштер тееседі,

· 1 жас шамасында кеуде шебері бас шеберіненен 1-2 см арты болады.

2-ші діс

· 6-айында кеуде шебері 45 см. те

· 6 айдан кейін

КШ= 45+0,5*(n-6), n-айлы жасы.

Дене салмаын баалау

Кні жетіліп туылан баланыдене салмаы 3200–3500 г. райды. Алашы 3–4 кнде дене салмаы 150–300 г. азайады, яни салматы физиологиялы жоалтуы болады. Біра, бл жоалтан салма міріні 7-10 кнінде айта алпына келеді. рі арай бала салмаы жоарлай береді.

· Алашы міріні 3 айында дене салмаы кнделікті 25-30 г. осады.

· 4 – 6-шы айда – 20–25 г.

 

Жаса дейінгі бала дене салмаыны орташа айлы осылымы

· I –ші жарты жылдыта – 800 г.

· I – жарты жылдыта – 400 г.

I–ші жарты жылдыта дене салмаыны болжамды есебін мына формула арылы жргіземіз:

6 айында бала салмаы – 8200 г райды, рбір жетпеген айа 800 гр алып тастаймыз.

Орта есеппен алашы 6 айында дені сау бала 4300 г. осады.

II–ші жарты жылдыта дене салмаыны болжамды есебін мына формула арылы жргіземіз:

6 айында бала салмаы – 8200 г райды, рбір келесі айа 400 г. осамыз

 

Жастан кейінгі бала дене салмаыны осылымы

· міріні 2 жылы – 2,5 кг

· 3 жасында – 2 кг

· 3ж. 10 жаса дейін – 2 кг жыл сайын

· 10 ж. 15 жас аралыында 3-4 кг жыл сайын

2-11жас аралыында болжамды дене салмаы:

Дене салмаы (кг) = 10,5 + 2n,

n – бала жасы, 10,5 –1 жастаы баланы орташа дене салмаы.

3 жастан жоары баланы болжамды дене салмаы:

7 жастаыбаланы 125 см дене зындыында дене салмаы 25 кг болуы керек

рбір жетпеген 25 кг-а 5 см – ден 2 кг. алып тастайды

125 см арты рбір 5 см-ге 25 кг-а 3 кг осады, жынысты жетілу кезінде – 3,5 кг.

Тжырым:

·сбиді міріні 1-ші жылыны аяында дене салмаы 3 ке кбейеді

·6-7 жаста бір жастаы баланы салмаы екі еселенеді

· 11-12 жаста бір жастаы баланы салмаы ш еселенеді

 

Физикалы дамуды баалауды дістері

1)физикалы даму индексні дісі;

2) эмпирикалы формула дісі;

3) параметриялы діс;

4) параметриялы емес (центильді) діс.

 

·физикалы даму индексні дісі – антропометриялы белгілерді санды атынасын есептеуге негізделген. азіргі уаытта баланы биологиялы есейуін баалауа олданбайды.

 

 

· салма-бой индексі

Чулицкий индексі (толыты индексі) - 3 *иы шебері + сан шебері + сира шебері – бой зындыы. Нормотрофияда индекс клемі 20- 25см. райды

· дене салмаы индексі (Кетле 2 индексі) – дене салмаыны (кг) зындыына атынасы, квадрата алынан.

Кетле 2 индексі= дене салмаы, кг. / (дене зындыы, м)²

 

Ересек жастаы балаларды таматану жадайын баалау шін олданады. Содан кейін, сызба арылы ауыту дрежесі аныталады: жеткілікті таматану, "тмен" таматану жадайы, "жоары" таматану жадайы, те жоары, "шекаралы" таматану жадайы.

 

2) суді эмпириялы формуласы. арапайым жне жиі олданатын болып келеді. Бл формула олайлы. Жеткіліксіздігі антропометриялы крсеткіштерді алыпты жадайдан ауытыанда крсеткішті жоарылап кетуі болып табылады. Егер оны дегейі бір жас интервалдан аспаса орташа болып есептеледі. Белгі дегейіні серпілісі егер оны серпілісі ш жасты кезе серпілісіне жасына сйкес келмейді.

 

3) Параметриялы діспен баалау (сигмальді діс). діс орташа арифметикалы (М) крсеткіштерді есептеу негізінде растырылан жне оларды орташаквадратты ауытуы (сигма) жасты-жынысты топтарына сйкес келеді. Бл кезде келесі баалау категориялары блінеді:

 

1) 1,5 сигма клемінде тербелісі бар орташа дегей;

2) орташадан тмен - 1,5 нан сигма -2 дейін сигма;

3) тменгі - 2 сигмадан -3 сигмаа дейін;

4) те тмен - 3 сигмадан арты;

5) орташадан жоары - +1,5 сигмадан +2 сигмаа дейін;

6) жоары - +3 сигмадан арты.

 

Бл діс су бзылыстарын диагностикалауа жиі олданады.

 

4) Антропометриялы мліметтерді центильді діспен баалау центильді типтегі сызбамен жзеге асады. Бл діс ке таралан жне объективті болып табылады. Бой зындыы, дене салмаы, кеуде шеберіні орташа баалау нтижесі бойынша гармониялы дамуды анытайды.

· центиль араашытыыны номері 1-ден аспаса гармониялы дамуды крсетеді

· егер номер 2 раса, онда даму дисгармониялы

· 3 жне одан арты болса – кенеттен дисгармониялы

Баланы ретпен декретті мерзімдерде лшеп отырса суді сапалы баалай аламыз:

· 1 жаса дейін - айсайын;

· 1 жастан 3 жаса дейін – р квартал сайын;

· 3 жастан 7 жаса дейін – 6 айда 1 рет;

· 7 жастан – жыл сайын.