Дәстүрлік оқытудың психологиялық ерекшеліктері
Оқу оқышу педагогикалық жағдайда қандай қызмет атқаратынына тәуелді белгілі-бір әрекеттерден құралады. Олар мыналар болуы мүмкін: сырттан келетін ақпараттарды пассивті қабылдау және меңгеру; ақпараттарды белсенді өз бетінше іздестіру және пайдалану.
Бірінші жағдайда студентті педагогтың қалыптастыру әсерлерінің объектсі ретінде қарастырады. Онда үйренудің негізінде оған белгілі-бір әдістердің негізінде дайын ақпараттарды, дайын білімдер мен икемділіктерді беру жатады.
Оқыту (грек тілінен аударғанда “адамға жол” – мақсатқа қол жеткізу тәсілі, білім алу жолы) әдісі – ақпараттарды қайта өңдеу арқылы белгілі-бір мақсатқа қол жеткізуге бағытталған педагог пен оқушылардың өзара әрекеттестік тәсілдерінің біртіндеп алмасуы.
Оқытудың формасы – бұл оқушылардың білім алуы барысындағы оқушылар мен оқытушының ұйымдасқан өзара әрекеті:
фронтальды, индивидуалды, топтық, сыныптық-сабақтық, кешкі және т.б.;
сабақ, экскурсия, семинар, дәріс, практикалық сабақтар, өндірістік практика, емтихандар, сынақтар, кеңес берулер.
Әдістің формадан айырмашылығы: әдісте білім алу тәсілі және оқушының өзінің қатысу деңгейі берілген.
Жоғарғы мектепте дәріс, семинар, практикалық сабақтар сияқты оқыту формалары біршама дәстүрлік болып табылады.
Дәріс – негізінде оқытудың түсіндіру-иллюстративті әдісі жатыр (оқытушы түсіндіреді, материалды иллюстрациялайды). Студенттің іс-әрекеті ақпаратты алуға және тануға бағытталған (“таныс-білімдер” қалыптасады).
Семинар мен практикалық сабақтар – негізінде репродуктивті әдіс жатыр (оқытушы тапсырмалар құрастырады, тапсырмалар, сұрақтар береді, ал студент алынған білімдерін, тапсырмаларды шешу тәсілдерін қайта жаңғыртуы тиіс). Бұның нәтижесінде “көшірме-білімдер” қалыптасады.
Оқытудың бұл дәстүрлік әдістерінің негізгі мәні – оқушыларға белгілі дайын білімдерді беру үрдісі.
Дәстүрлік оқытудың ерекшеліктері
| Оқыту жүйесінің параметрлері | Дәстүрлік оқыту |
| 1. Басқару бірлігі | Оқу-тәрбиелік үрдіс екі автономды іс-әрекеттердің өзара байланысы ретінде қарастырылады; мұғалімнің оқытушылық және оқушының оқу-танымдық іс-әрекеттері; оқушылар басқарудың объектсі ретінде, педагог жоспарларын орындаушы ретінде көрінеді. |
| 2. Мақсаттар | Заттық-пәндік білімдерді меңгеру |
| 3. Оқытушының рөлдік ұстанымдары мен басқару стильі | Заттық-ұйғарымдық ұстаным, ақпараттық-бақылаушы қызмет атқарады (оқушы танушы “когнитивті” индивид ретінде). Авторитарлы-директивті, репрессивті стиль, оқушылардың инициативасын басады. |
| 4.Оқытушының мотивациялық-мағыналық бағдарлары | Тұлғаның анонимділігі, жабықтығы, барлығына ортақ индивидуалды есеп берушілік, талаптардың өзгермейтіндігі, оқушылардың жеке тәжірибесін толықтыру |
| 5. Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастырудың сипаттамасы | Репродуктивті білімдер, үлгі бойынша әрекет жасау орын алады. Іс-әрекеттің орындаушы оперативті-техникалық қырын меңгеру мағынаға және мақсатқа бағыттылықты басып озады. Жеке элементтерді орындауға жаттығу оның жүйелік ұйымдасуын жасыра отырып, іс-әрекеттің ойын және мағынасын басады. Тапсырмалар жүйесі сырттан берілген мақсаттар логикасында құрылады. Тапсырмалар оқушылардың қол жеткізген шегіндегі индивидуалды айырмашылықтарды бекіте отырып, оқушылардың индивидуалды дарындылық деңгейлерін дифференциациялауға есептелген. |
| 6. Өзара әрекет формалары | Мұғалім берген мақсаттар мен оған қол жеткізудің жоспарлары оқушылардың индивидуалды оқу жұмысының орындаушы стильін анықтайды. Оқу өзара әрекеттерінің жетекші формасы – үлгілерге еліктеу, имитация, еру. Оқытушыға еру позициясы. Әлеуметтік және тұлға аралық өзара әрекеттердің біртектілігі. Педагог пен оқушы арасындағы конфликтлер мен агрессивтіліктің туындауының жоғарғы ықтималдылығы. |
| 7. Қарым-қатынастар формасы | Бақталастық бірлесіп жұмыс істеуді басады. |
| 8. Бақылау және баға | Қатаң берілген шектегі сыртқы бақылау басым болады. Өзіндік бақылау ригидтілігімен және жағдайлығымен ерекшеленеді. Жақсы баға үшін күресте бақталастық көтеріледі. Сыртқы – мотивация (мұғалімнің бағасы). Оқу жұмысы таным қызығулары мен оған тұлғалық үлес қосу үшін емес, жазалаудан қашу, дәрежесін жоғалтудан қашу үшін орындалады. Көтерудің біртекті формалары, жаман баға алудан қорқу – оқудың жетекші эмоционалды құрамдас бөлігі. |
| 9. Мотивациялық-мағыналық позициялар | Оқу құндылықтары мен тапсырмаларынан бөлектену, оқуды жек көру, танымдық мотивтер спектрінің тарылуы. Оқу жағдайынан іштей психологиялық алшақтау. |
Дәстүрлік оқытудың кемшіліктері:
материалды оқудың орташаланған жалпы темпі;
оқушылар меңгеретін, білімдердің бірдей орташаланған көлемі;
оқушылардың білімдерді жинақтауы бойынша өз бетінше жұмыстарына сүйенбестен мұғалім арқылы дайын түрде алатын білімдерінің өте үлкен көлемділігі, нәтижесінде оқушылар “ойлана алмайды”;
мұғалімнің толық дерлік білмейтіні, оқушылар хабарланған білімдерді меңгере ме;
зейінді тұрақсыздандырудың объективті алғышарттарын жасайтын, материалдарды берудің сөздік әдістерінің басымдығы;
оқушылардың өз бетінше жұмыс жасауларындағы қиындықтар;
оқушылардың есте сақтауына көп күш түсуі.