Кпе вентиляциясыны бзылуы. Вентиляция бзылуыны обструктивті жне рестриктивті типтері.
ММУ Ф 4/3-04/03
Ж. 14 маусымдаы №6 НХ.
АРААНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Кафедра «Патологиялы физиология»
ДРІС
Таырыбы: «Тыныс алу жеткіліксіздігіні жалпы этиологиясы жне патогенезі. Жас ерекшеліктері»
Патологиялы физиология -2 пні
5B130100 «Жалпы медицина» мамандыы
ІІІ курсы
Уаыты (затыы): 1 саат
Араанды 2014 ж.
Кафедраны дістемелік
жиналысында бекітілген
№ хаттама, « » ________ 2014
Кафедра мегерушісі _____________ Жаутикова С.Б.
· Таырыбы: Тыныс алу жеткіліксіздігіні жалпы этиологиясы жне патогенезі. Жас ерекшеліктері
· Маќсаты: сырты тыныс алу бзылыстары мен кпені диффузиялы абілетіні бзылу себептері мен механизмдерін игеру.
· Дєріс жоспары:
1. Сырты тыныс алу бзылыстарыны жалпы этиологиясы
2. Сырты тыныс алу бзылыстарыны патогенезі
3. кпені диффузиялы абілеттеріні бзылуы
4. Балалардаы ерекшеліктері
· Ситуациялы жадай:
В. деген науас, 60 жаста, бойы 160 см, дене салмаы 80 кг, ауруханаа лсіздікке, ентігуге, жрек соуыны жиілеуіне, іріді аырыты блінуімен жретін жтелге, бас ауырсынуына, йышылдыа, тбетіні тмендеуіне, дене температурасыны 38-39ºС дейін жоарлауына шаымданып келген. Бірнеше кн брын ауыран. Тексеру мліметтері: дене температурасы 38,5ºС, андаы лейкоциттер млшері 13х109л, ЭТЖ (эритроциттерді тну жылдамдыы) – 20 мм/саат. Аускультация кезінде сол жа кпеде ылалды са кпіршікті сырылдар естіледі. Артериялы андаы рО2 – сынап баанасы бойынша 60 мм, рСО2 – 50 мм с.б., Д (кпені диффузды абілеті) – 10 мл/ 1 мм с.б./мин. Желдену крсеткіштері: ТЖ (тыныс алу жиілігі) – 30/мин, ТК (тыныс алу клемі) – 0,25 л, ТаРК (тыныс алуды резервтік клемі) – 1 л, ТС (тіршіліктік кпе сыйымдылыы) – 2,5 л, ТС (арынды тіршіліктік кпе сыйымдылыы) – 2,3 л, ТшК1с (арынды тыныс шыаруды 1 секундтаы ауа клемі) – 2 л, ЖС (жалпы кпе сыйымдылыы) – 3,7 л, КК (лі кеістік клемі) – 150 мл.
· Дріс тезистері:
Тыныс алу –б±л организм жасушаларыны оттегін пайдалануымен жєне кµмірышыл газын шыаруымен ж‰ретін процестер жиынтыы. Яни тыныс алу ж‰йесі жасушаларды газ алмасуын ±стап т±ру ызметін атарады.
Тыныс алу ж‰йесі келесі звенолардан т±рады:
1) альвеолдарды сырты ауамен желденуі сырты
2) альвеолярлы ауа мен альвеола капиллярларындаы тыныс
ан арасындаы газ алмасу
3) анмен газдарды тасымалдануы
4) ±лпа капиллярлары мен жасушалары арасындаы
газ алмасу (диффузия жолымен) жасушалы
5) жасушалармен оттегіні пайдаланылуы жєне (ішкі)
олардан кµмірышыл газыны бµлініп шыуы тыныс
Сырты тыныс ызметіні жадайына андаы оттегі мен кµмірышыл газыны кернеуі байланысты болады.
Тыныс алу типтері (апноэ, эупноэ, диспноэ, гиперпноэ).
«Гиперкапния», «нормокапния» жєне «гипокапния» терминдері андаы кµмірышыл газыны жоары, алыпты жєне тµменгі мµлшерлерін білдіреді.
Организм мен ±лпалардаы отегіні алыпты мµлшерде болуы нормоксия, ал оттегіні жеткіліксіздігі – гипоксия, ал андаы оттегіні жеткіліксіздігі – гипоксемия деп аталады. Оттегіні кернеуіні жоары болуы гипероксия. Гиперкапния мен гипоксия бірдей уаытта дамыса, ондай жадай асфиксия деп аталады.
Тынышты жадайындаы алыпты тыныс алу эйпноэ деп аталады. Гиперкапния мен анны рН кµлеміні тµмендеуі (ацидоз) µкпені желденуіні к‰шеюімен ж‰рсе – гиперпноэ деп аталады, б±л организмнен кµмірышыл газыны арты мµлшерлерін шыаруа баытталан. Гипокапния мен ан рН кµлеміні жоарлауы µкпені желденуіні азаюына, кейіннен м‰лдем тоттауына алып келеді – б±л апноэ деп аталады. К‰шті асфиксия кезінде тыныс алу максимальды т‰рде тередейді, б±ан кµмекші тыныс алу б±лшы еттері атысады, жаымсыз т±ншыу сезімі пайда болады. М±ндай тыныс диспноэ деп аталады.
Сырты тынысты жеткіліксіздік формалары (жедел, жеделдеу, созылмалы); сырты тынысты жедел тыныс алу жеткіліксіздігіні ауырлы дрежелері.
Сырты тыныс ызметі б±зылуыны негізгі кµрінісі болып тыныс алу жеткіліксіздігі саналады. Терапевтерді XV Б‰кіл Одаты съезінде (1962 ж.) организмні б±л жадайы андаы оттегі мен кµмірышыл газыны алыпты парциалды кµлемін амтамасыз ету ‰шін сырты тыныс алу интенсивтілігіні жеткіліксіздігі ретінде аныталды.
Сондытанда тынысты жеткіліксіздік кезінде не артериялы гипоксемия мен гиперкапния дамиды немесе анны газды ±рамы сырты тыныс аппаратыны тым зорыуы есебінен ±сталынып т±рады.
Сырты тыныс б±зылуыны ‰ш тр‰лі механизмін бµледі: 1) альвеолдар желденуіні б±зылуы; 2) альвеолдарды желденуі мен оларды анмен амтамасыз етілу сєйкестілігіні б±зылуы (перфузия); 3) алвеолярно-капиллярлы мембрана арылы газдарды диффузиялы процесіні б±зылуы.
кпе вентиляциясыны бзылуы. Вентиляция бзылуыны обструктивті жне рестриктивті типтері.
Алвеолдарды желденуіні тµмендеу себебі тыныс алу жолдарыны µткізгіштігіні б±зылуы болып табылады. Олара тыныс алу жолдарыны аырыпен, бµгде затпен, ісікпен, абынулы процеспен (абсцесс, дифтерия), бітелуі, кеірдек ісінуі, ±са бронхтар мен бронхиолдарды бронхты демікпе кезіндегі спазмы, фосфорорганикалы осылыстармен улану. Тыныс алу аппаратыны б±лшы еттеріні керілгіш ызметіне кеуде клеткасыны т±тастыыны б±зылуы мен ысылулары µте атты кедергі туызады. Плевралы уыстыа ауа, ан, с±йыты (пневмо-, гемо-, гидроторакс) толан кезде жене де пневмония, эмфизема, µкпе ісінуі, µкпені сурфактантты ж‰йесі б±зылан кездерде де кедергі µседі.
Тыныс алатын жєне тыныс шыаратын ауаны аымына кедергіні болуы (Гаген-Пузейль заы бойынша) тыныс алу жолдарыны кµлденен кесінідісіні квадратты аумаына кері пропорциялы болады. Сондытан да бронхтар санылауыны аз ана ысылуыны µзі тыныс алуды біршама иындатады. Е алдымен тыныс шыару иындайды, µйткені алпты тыныс шыаруды µзінде бронхтарды тарылуы байалады. Ал к‰шті тыныс шыаран кезде бронхтар толыымен жабылуы м‰мкін, µйткені шыарылатын ауа аымыны ‰лкен жылдамдыы кезінде ауа µтетін жолдардаы ысым плевра ішілік ысымнан тµмен болып кетеді.
Обструктивті тыныс алу жеткіліксіздігі (яни тыныс алу жолдарыны µткізгіштігіні тµмендеуімен байланысты) кезіндегі ауа аымына кедергіні болуы тыныс алу б±лшы еттеріні к‰шті ж±мысымен жойылады. Егер алыпты тыныс алу кезінде атысатын б±лшы еттер организмге т‰сетін оттегіні тек 1-3% ана олданаты болса, онда обструктивтік тыныс алу жеткіліксіздігі кезінде тыныс алу ж±мысына олданылатын оттегіні 35-50% ж±мысалады.
Альвеолдарды желденуі таыда тыныс алу б±лшы еттеріні нервтік реттелуі б±зылан кездеде тµмендейді. Тыныс алуды ыраы мен тередігі ми баанасыны (сопаша ми мен варолиев кµпіріндегі орталытарды), миды жарты шарыны лимбикалы жєне баса да ±рылымдарыны ызметтеріні б±зылуы кезінде зардап шегеді. Мысала, м±ндай жадай энцефалит, ісік, ми жарааттары кезідерінде болады.
Ж±лынны жарааттануы, ж‰йке ж‰йесіні полиомиелиті, сіреспесі, дифтериясы, дистрофиялы заымдануы (сирингомиелия), сонымен атар диафрагма мен абыра аралы б±лшы еттерді иннервациялайтын шеткері ж‰йкелік бааналарды заымдануы салдарынан тыныс алу б±лшы еттеріні иннервациясы б±зылады.
Ботулинус, кураре токсиндері жєне басада миорелаксанттар сияты улар мионевралды синапстарды заымдайды, тыныс алу б±лшы еттеріні нервтік реттелуіні б±зады, сондытан да тыныс алуды тµмендетеді (немесе тотатады).
Концентрациясы µте ‰лкен оттегімен тыныс алан кезде альвеолдарды гиповентиляциясы туады.
кпені диффузды абілетіні бзылуы жне оны зерттеу дістері.
Сырты тыныс жеткіліксіздігіні ‰шінші механизмі µзгерген альвеолярлы-капиллярлы мембрана арылы газдарды диффузиясыны б±зылуы болып табылады.
Кµмір ышыл газыны диффузиялы абылеті оттегіне араанда 20 есе жоары боландытан, м±ндай жадайларда негізінен оттегіні алмасуы зардап шегеді.
Мембрананы б±зылуы µте сирек кездеседі деп есептелінеді. Олар Бека саркоидозы, асбестоз, бериллиоз сияты µкпе заымданулары кезінде осарланып ж‰реді.
Жаа тууылан нєрестелерде альвеолярлы мембрананы асиеттеріні б±зылуы гиалин тєрізді заттарды т‰зілуінен, газ аламасуа кедергі жасайтын гиалиндік мембраналарды пайда болуымен ж‰реді.
¦за уаыта созылатын митарлды стеноз кездерінде де дєнекер ±лпаларды кµптеп µсуінен альвеолярлы мембрананы алыдауы байалады.
Тыныс алуды орталыты реттелуіні бзылуы. Тыныс алуды рефлекторлы бзылулары. Тыныс алу ритміні бзылуы. Ентігу, формалары мен маызы. Ентігуді пайда болуыны негізгі механизмдері.
Тыныс алу ызметіні б±зылуы тыныс алу озалыстарыны б±зылуыны єрт‰рлі типтерімен ж‰реді.
Олара жататындар: 1) ентігу; 2) кезедік тыныс; 3) терминалды тыныс; 4) диссоцияцияланан тыныс.
Ентігу (диспноэ) – тыныс алу б±зылуыны жиі кездесетін т‰рі. Ентігу – б±л тыныс алуды жиілігіні, тередігіні жєне ыраыны б±зылуы, адамда м±ндай жадайлар кеудеде ысылу сезімімен, ауа жетіспеуімен, кейде тіпті жан иналарлы т±ншыумен ж‰реді. М±ндай ауыр сезімдерді пайда болуы озан тыныс алу орталыынан (ми баанасында) импульстарды лимбикалы ±рылыма берілуі арылы айталап озуымен негізделген.
¤кпені желдену кµлеміні µсуіне алып келетін ентігулер (минутына 6-дан 60-90 л дейін) бейімдеушілік маызда болады. М±ндай ентігу сау адамдарда да пайда болады, мысалы, физикалы ж±мыс жасаанда, биіктікке шыанда.
Біра кµбіне ентігу керісінше желденуді тµмендеуімен ж‰реді, тыныс алу актысыны бейімдеушілік µзгеруі емес, оны б±зылуы болып табылады.
Электромиография мєліметтері бойынша ентігу кезінде тыныс алу б±лшы еттеріні ызметі к‰шейеді. Ауыр физикалы ебек атаран кезде тынышты жадайымен салыстыранда тыныс алу б±лшы еттеріні ызметі 5-10 есе µседі, ал бронх демікпесі кезінде 15-20 есе µседі (норма шамамен 0,6 кгм/мин). Кесте 6.
Ентігуді даму механизмдері тыныс алу б±лшы еттеріні жиырылыш ызметтері мен тыныс алу ызметімен байланысты сезімдерді реттейтін бас ми бµлімдеріні озуымен байланысты.
Ентігу кезіндегі ауа жеткіліксіздік сезімдері лимбикалы ±рылымдарды (б±л жерде орыныш, мазасызды сезімдері алыптасады) озуына негізделген. Миды б±л бµліміні озуыны жоарлауы ми баанасыны (немесе ми ±лпаларыны заымдануы кезінде) олармен байланысты тыныс алу орталытарыны озуы салдарынан туады.
Ентігу кезіндегі тыныс алу б±лшы еттеріні жиырылыш ызметтеріні µзгеруі сопаша мидаы тыныс алу орталыыны озу сипатыны µзгеруі нєтижесінде болады.
1) Орталыты рецепторлары анда кµмір ышыл газыны немесе сутек иондарыны жоарлауынан озады;
2) тыныс алу орталыы таыда шеткері хеморецепторлара гипоксемия єсер еткен кезде олардан шыатын импульстарды єсерінен озады;
3) тыныс алу орталыы таыда µкпені, ж‰ректі, ‰лкен жєне кіші ан айналым шеберіні ірі тамырларыны, аалы б±лшы еттерді механорецпеторларынан шаатын импульстар аымымен озады.
Тыныс алу орталыы гипер-, гипокапнияа жєне гипоксияа бейімделе алатындыын да атап µту керек. Сондытан да анда кµмір ышыл газы мен оттегіні кµлемі µзгерген кезде єрдайым ентігу дамымайды. Жєне керісінше – ентігу андаы газдарды кµлеміні µзгеруінсіз де дамуы м‰мкін, мысалы - эмоциялы озу кезінде. Осыдан ентігу мен тыныс алу жеткіліксіздігіні бір емес екендігін ±ынуа болады. Кµптеген ентігетін науастар тыныс алу жеткіліксіздігінен зардап шекпейді жєне керісінше, тыныс алу жеткіліксіздігімен ауыратын науастарды кµпшілігінде ентігу байалмайды.
Ентігу тыныс алу жиілігі мен тередігіні осарланан єрт‰рлі кµріністерімен, єсіресе тыныс алу мен тыныс шыару µзгерулерімен айындалады.
Ентігу – б±л єрдайым беткейлік жиі тыныс алу емес. Ентігу кезіндегі тыныс алу сонымен атар жиі, тере болуы м‰мкін, мысалы, гиперкапния кезінде. Тыныс алу орталыыны инспираторлы бµлімі СО2 мµлшеріні тым арты болуына µте сезімтал келеді. анда оттегіні жеткіліксіздігі кезінде тыныс алу жиі болады, біра оны тередігі тек оттегіні жеткіліксіздігіне ±за уаытты адаптация ж‰рген кезде ана жоарлайды.
Ентігу жиі жєне беткейлік болуы м‰мкін, мысалы, пневмония кезіндегі µкпелік ентігу. Альвеолдарды керілуін абылдайтын рецепторлар µкепні абынуы кезінде жоары озуда болады, сондытан да импульстар тыныс алу орталыыны экспираторлы бµліміне т‰сіп, тыныс шыару тез дамиды.
Сирек жєне тере тыныс алумен ж‰ретін ентігу – яни стенозды тыныс алу – жоары тыныс алу жолдарыны тарылуымен ж‰реді: мысалы, кенірдекті ісінуінде, бµгде зат т‰скенде, кенірдек пен трахеяны ысылуында, дауыс санылауыны спазмы кездерінде. Б±л кездерде тыныс алу ±заа созылады, µйткені тарылан жолдар арылы ауа иын сорылады жєне альвеолдарды баяу кереді. Альвеолдарды рецепторлары б±л кездерде єлсіз озады. Олардан шыып тыныс шыару орталыына баратын импульстар аымы ±за уаыт бойы бастапы к‰шіне жете алмайды жєне де Геринг-Брейер рефлексі кештетіп іске осылады, яни тыныс алуды тыныс шыаруа ауысуы кешеуілдеп ж‰реді.
Тыныс алу немесе тыныс шыаруды иындау дєрежесіні басымдылыына арай ентігуді инспираторлы жєне экспираторлы деп бµледі. Инспираторлы ентігуді мысалы – стенозды тыныс алу болып табылады. Б±л кезде єсіресе тыныс алу µте иындаан болады. Оларды іске асуы ‰шін кµмекші тыныс алу б±лшы еттері іске осылады. Тыныс алу кезінде ауаны µтуіне кедергі µкпені ауаны сорып алу жылдамдыы єсіресе жоары болатын тыныс алу жолдарыны бµлімінде болады. Єрине б±л кезде тыныс шыару да иындаан, біра тыныс алу жолдарыны тарылан бµлімдері шыарылатын ауа аымын оны озалу жылдамдыы єлсіреген этапында арсы алады.
Экспираторлы ентігу тыныс шыару фазасыны иындауымен ж‰ретін тыныс алу болып табылады. Мысалы, бронх демікпесі кезіндегі тыныс алу. Тыныс алу жолдарыны тарылан жері – бронхиолдарда, яни шыарылатын ауа аымыны басында болады. Тыныс шыару тым ±заа созылады жєне де пассивті т‰рден активті т‰рге ауысады, осымша б±лшы еттер іске осылады.
Ентігуді таыда т±раты жєне ±стамалы деп бµледі. Ентігуді ±стамаларын астма деп атайды: ж‰ректік астма (сол жа арыншаны жеткіліксіздігі кезінде), бронхиалды астма.
Шыу тегі бойынша ентігуді андайда бір физиологиялы ж‰йені ауруымен байланысты болуына арай оларды µкпелік, ж‰ректік, б‰йректік, милы деп бµледі.
Тыныс алу ыраыны б±зылуы ентігуден баса да типтермен кµрінеді.
Кезедік тыныса сипаттама, негізгі типтері, этиологиясы, патогенезі.
Б±л кезедік тыныс алу. Кезедік тынысты екі негізгі т‰рін бµледі: Чейн-Стокс тынысы жєне Биот тынысы.
Чейн-Стокс тынысы кµбіне анайналымны ауыр жеткіліксіздігінде, ан жоалтуда, µкпені ауыр заымдануларында, милы анайналымны б±зылуында, ‰лкен биіктікке кµтерілген кезде, улармен улананда, кейде тере ±йыда жатанда да кездеседі.
Биот тынысы энцефалит, менингит, ысты соу, кейбір интоксикациялар кезінде байалады.
Кезедік тыныс кµбіне тыныс алуды реттейтін нервтік жасушалара оттек жеткіліксіздігіні ±за уаыт єсер етуімен байланысты. Бас миыны оттектік жеткіліксіздігі арты озу туызып, артынан тыныс алу орталыыны озуын тµмендетеді. Б±л кезде тыныс алу уаытша тотайды жєне осындай жадайда анда кµмір ышыл газыны концентрациясы алыпты жадайдан жоарлап, айта орталыты оздырады, осылайша тыныс алу айта пайда болады. ¤кпе желденіп, аннан кµмір ышыл газыны артыы шыарылады. Осыдан орталыты озуы айта тµмендейді де, тыныс алуды тотауына алып келеді. Б±л кезедік тынысты негізінде жатан механизмдерді бірі. Сонымен атар, кезедік тынысты пайда болуына бас миы ыртысыны тежелуіде ыпал ететіндігі белгілі. Тыныс алуды м±ндай толын тєрізді (кезедік) µзгеруі бас миындаы арты тежелуді айындайды. Миды ызметі б±зылан кезде кезедік тыныс алу кµбіне баса физиологиялы ж‰йелерді кезедік ызметімен осарланып ж‰реді деп есептелінеді.
Тыныс алуды терминалды типтері, оны трлері, механизмі.
Патологиялы тыныс алуды таы бір т‰рі – терминалды тыныс. М±ндай тыныс алулар тыныс алуды м‰лдем тотауы алдында байалады. Терминалды тыныс тыныс алу орталыыны жекеленген бµлімдеріні (инспираторлы, экспираторлы, пневмотаксты) біріккен ызметіні толы б±зылуы кезінде пайда болады.
Б±л кездерде мынадай тыныстар байалады: 1) «т±ншыпалы» тыныс – кеуде клеткасыны ±за кееюі жєне тыныс шыаруды жоары дегейде ±за т±ратауы. Б±ндай тыныс пневмотоксис орталыыны тежелуі нєтижесінде дамиды. 2) сирек тере, ашы ауызбен тыныс алу («ауаны ауызбен армау») – тез жєне ‰лкен к‰шпен. Б±л гаспинг-тынысы деп аталады – иындалан тыныс. 3) Темриналды тыныса таыда Куссмауль тыныс жатады – «‰лкен шулы тыныс». Б±л жадай е алаш 1874 жылы диабеттік кома кезінде зерттеліп, жазылан. Б±л т±ншыу сезімінсіз жєне ауа озалысына ешендай кедергісіз жиі жєне тере тыныс алу болып есептелінеді. Куссмауль тынысы кейде уремиялы жєне бауырлы комалар кездерінде байалады. Айын белгісі Куссмауль тынысыны дамуы болып табылатын тыныс алу орталыыны ауыр озуыны бір себебі болып компенсацияланбайтын ацидоз, сонымен атар кетонды денелермен тыныс алу орталыыны интоксикациясы есептелінеді.
Таыда диссоцияцияланан тыныс алу болады. Мысалы, диафрагма мен кеуде клеткасы б±лшы еттеріні жиырылуы арасындаы сєйкессіздік немесе кеуде клеткасыны сол жєне о жа жартыларыны жиырылуы арасындаы сєйкессіздік. Сонымен атар диафрагманы жиырылуыны єлсіреуі (диафрагмалы нервті заымдануы кезінде) м‰мкін жєне оны абыра аралы б±лшы еттерді к‰шімен тыныс алу кезінде кеуде клеткасына арай жабысуы.
· Иллюстрациялы материалдар:
Кестелер: