Ылыми баскару. (1885-1920 жылдар)

ылыми менеджменттiн пайда болуы Фредрик Уйнсоу Тейлордын (1856-1915)есiмiмен байланысты.Онын басты енбектерi – “фабриканы баскару” (1903), “ылыми менеджмент принциптер” (1911), “Конгресстердiн арнайы комиссия алдында корсету” (1912). Филадельфиядагы онын зияратынын басына ылыми менеджмент атасы деп жазылан.

1880 жылдары оздiгiнен инженерлiк бiлiм алан американдык Фредерих В.Тейлор енбек процесiн зерттей бастады. Тейлор енбек процесiн оздiгiнен жузеге асатын ретiнде карастырмай оан терен ден койып зерттей бастаан туныш адам болды.

Тейлордын ылыми менеджмент удайы бакылау эксперименттеу жане логикалык топшалау аркылы аныкталан нормативтi комегiмен бизнестi жандандыратын менеджмент турi болып саналады.Тейлор ылыми менеджмент 4 салада дамытты: нормалау, уакыт пен мiндеттi зерттеу, удайы сурыптау, уакыт пен мiндеттi зерттеу удайы сурыптау жане баулу, акшалай ынталандыру.

Тейлордын пiкiрiнше енбек онiмдiлiгiн артуы кожайына жумысшыа да молшылык акеледi. Ол ушiн кожайыннын да, жумысшынын да психологиясын тубегейлi озгерту кажет. Тейлор оз теориясын тужырымдай отырып, мынадай тужырыма келдi: дастурлi адiстiн орнына ылым, карама-карсылыктын орнына уйлесiмдiлiк дербес жумыстын орнына ынтымактастык, арбiр жумыс онiмдiлiгiн барынша арттыру олара барынша колайлы жадай жасау. «Тейлор жйесі» ебекті ылыми йымдастыруды негізін алады, автор «жеке жмыскерді ой-пікірін ртрлі ережелер, задар, формулалармен алмастыруа жне оларды тиімді олдануа болады» деп санады. Мысалы, те маызды ндірістік мселелерді бірі ебекаыны жоарыдаы жйе былай арастырады:

• ебекаы орына емес, адама тленеді;

• ебекті наты біліммен сараптап баалау ажет;

• наты білімге негізделген баалар бірдей болуы ажет;

• осындай баалаулара сйкес тауар ндіру арзаа тседі де, жмысшыларды ебекаысы жоарылайды;

• наты білімге негізделген ебекаы здік жмысшыларды туындатуа ммкіндік береді, оларды ызыушылыын оятады.

Тейлор, сонымен атар, ндірістік процестерді жекелеген элементтерге бліп арастырып, оларды е жасыларын тадап алып, ызметкерлерді йрету керек деп санайды. Осыан байланысты жмысшыларды абілеттілік асиетін арттыруа болады.

Тейлор жйесін олдану басаруды жаадан йымдастыруды, басарушыларды жаа міндеттерін талап етті. Е бастысы таза сызыты басару мен функционалды жйе алмастырылды. Жоспарлау функциясына аса мн берілді. «Зауыт директормен емес, жоспарлау блімімен басарылуы ажет. Зауытты кнделікті жмысы директор, басарушылар жне жоспарлау бліміні рамына енбейтін баса жмысшылары бір ай бойы жмыса келмесе де тотап алмайтыдай жоспарлануы керек, жасы директорды уаытша жмыса келмеуі байалмауы ажет» деген ым бгінгі кні де з мнін жойан жо.

Тейлор жйесіні де з кемшіліктері бар. Оларды бірі дара басшылыты лсіреуі. Біра осы трде ол жоары нтижелі болды: осы жйе енгізілген Филаделыриядаы «Тейбор» зауыты шыынды ксіпорыннан глденген ксіпорына айналды, ндірілген нім клемі жмысшылар санын сірмей-а ш есеге сті.

Тейлор идеясы XXасырды бірінші жартысында ірі американ капиталисі Генри Фордты ксіпорындарында дамытылып, жзеге асырыла бастады. Фордты басаруды йымдастыру-техникалы принциптеріні мні тмендегідей болды:

1. Ксіпорынны тікелей басару аппараты ата йымдастырылды жне соы масаты автомобиль дайындау болды. ндірісті барлы блімдері каучук плантацияларынан, рудниктерден, металлургиялы зауыттардан бастап жина конвейерлеріне дейін бір орталыта басарылды.

2. Бйымны зіндік нын тмендетуде амтамасыз ететін жне ттынушылар сранысын анааттандыратьш жалпылама ндіріс ажет деп санады.

3. Автомобильді жаа модификацияларын кп шыынсыз жасауа кшу шін дамыан стадарттау ажет,

4. Жздеген жне мыдаан операциялардан тратын тере ебек блінісі болды. Бл ндірісті здіксіздігін арттыруа кмектеседі.

5. ндірісті басаруды траты жетілдіріп тру. Жмыскерлерді тменгі біліктілік пен жоары ебекаымен амтамасыз ету ммкіндігін иелене отырып, ол зін леуметтік кикілжідерден сатандырады. Бірде біреу Фордтты мысылдама болып, одан: «лы рационализатор зіні ксіпорындары цехтарыны зулім терезелерін олмен жууды алай ана жібереді екен, оан аша имасты болмай ма?» — деп срапты. рине имаймын, бл жерде механизация да олдана алмаймыз. Біра та бл жуу зін толыымен атайды, йткені таза шынылардан мені жмыскерлерім апаны аржаында тран жмыссыздарды лкен тобын аны кре алады депті Форд.

Жалпы ылыми басару тжырымдамасы маызды тпелі кезе болды, соны арасында басару ылыми-зерттеуді зіндік облысы болып таныла бастады. Бірінші рет практик басшылар мен алымдар ылым жне техникада олданылып жрген дістер мен амалдарды йымны масатына жету практикасында тиімді олдану ммкіндігін кµрді.