Топтық (командалық) рольдің түрлері.
Командалық қызметтің сарапшылығының бөлек-бөлек жағдайларында ыңғайлы топты рөлдің бірнеше топтастыруы өмір сүреді.Солай, 4 топты рөлдерді Шиндлер бойынша ажыратады:
Альфа - топқа айбынды көшбасшы, оны белсенділікке итереді, бағдарламаны әкеледі, жібереді, оған сенімділік және дұрыс шешім қабылдауды береді.
Бета - арнаулы білімді, дағдыларды, топқа немесе топ жоғары сұранысқа бағалайтын қасиеттері бар сарапшы. Сарапшы саралалайды, жағдайды жан-жақтан қарайды, ол іс- қимылы тиімді, сыншыл, қатынаспайды.
Гамма - өзінің анонимдығын сақтауға тырысушылар, топта көбіне бейтарап және жеңілтектікке жақын мүше; көпшілігі оларды альфамен теңдестіреді.
Омега – топтан қабілетсіздігінң себебінен қалып, өзгелердің немесе қорқыныштың себебінен ұжымнан ең "шеткі" мүшесі.
Ең сәтті классификация. Есептеу бойынша команданың мүшелерінің психологиялық суретін былай есептеуге болады:
Айғайшы - жаңа идеяны және тіл табуларды мәселе және топтың мақсаттарына ұсынады. Зордың және мақсаттың шешімінің жеңуінің әдіс-айлаларын ұсынады.
Әзірлеуші - егжей-тегжей топтың сырттың мүшелерінің ұсынған идеяны және сөйлемдерді қорытындылайды.
Координатор - идеяны және сөйлемдерді қиыстырады және топтың сырттың мүшесінің қызметін үйлестіруге қарайды.
Бақылаушы - топты оның мақсаттарына жібереді, қорытынды жасап және ауып кетулердің болмауын қамтамасыз етеді.
Бағалаушы - қысылшаң топтың және сөйлемнің жұмысын сырттарда бағалайды, оларды құрулы мақсаттың орындалуының бар қалыптарымен салыстырады.
Айдаушы - топты ынталандырады және оның мүшелерін әрекетке, жаңа тынымдарға итермелейді, бар нәрседен неғұрлым жақсы нәтиже алу үшін
Рухтандырушы - бастауларды сырттарда қолдайды, жат-жаланың идеясының және пікірдің түсінушілігін айтып жеткізеді.
Гармонизатор - дәнекермен жағдайларда қызмет етеді, топтың мүшелерінің арасында шалғайлықтар туағанына қарамастан және ақырында топта татулықты сақтайды.
Жарастырушы - өзінің пікірінің айтып жеткізеді, сәйкестендіру арқылы өзгелердің пікіріне қарамастан және ақырында топта татулықты қолдайды.
Диспечер - мүмкіндіктерді жанасушылық үшін жасайды, топтың сырттың мүшелерін оған деген итереді және оларға көмектеседі және жанасушылықтың үдерістерін реттейді.
Мөлшерлеуші - тұжырымдайды немесе қалыптарды болып жатқан сарапшылығы үшін топта қолданады
Көруші - топта пассивті. Топты талас-тартыстарда тамашалаушының және тыңдаушының рөлін алады және шешім қабылдауда қатыспайды.
Команданың жұмысының кезеңдерінде шешім қабылдау үрдістері. Командада жұмыстың барысында жиі-жиі шешім қабылдау қажет. Олар жұмыстың, мақсаттың қойылымының әдістерінің, барысында жұмыстың тәртіптің, жиналыстың, мәселенің шешімі жөнінде негізгі шешімдеріне қатысты болуы мүмкін. Қабылданған шешімнің қорытындысы команданың жұмысының сапасын анықтайды.
Команданың көпшілігі келесі тізбектілік мәселенің шешімін ұстанады:
1.Бағдарлау
2.Мәселенің ұйғарымы
3.Шешімнің үдерісінің жоспарлау
4.Сарап
5.Ақпараттың жиыны
6.Баламаның басын ашылуы
7.Баламаның сарапшылығы
8.Шешім қабылдау
9.Шешімнің нұсқасының талғамы
10.Енгізу
11.Шешім бірізділігі
12.Шешімнің бағасы
Бас кезеңде бағдарлаудың түбегейлі таныстырылымдық мақсатпен барлық мүшелернің жұмысының команда, ал оның таныстық арасында уақыт бөлу маңызды. Үдеріс барысында жұмысты жоспарлау және талқылау қажет. Көптеген командалар уақытты түрлі ұйымдық сұрақтарға жұмсамай, таныстырылымнан соң айтар-айтпастан жұмысты бірден бастайды. Дайындық аса маңызды емес , бастысы - мақсаттың орындалуыны, ал барлық қалғаны - уақыттың бос шығысы деп олар есептейді. Алайда мынадай жол үлкен мәселелерге келтіреді, себебі команда орындаған жұмыс бойынша жоспарланған мерзімде аяқтау басты мақсат болғандықтан. Зерттеулер көрсеткендей, жоспарланған ілгері үдеріс командада жақсы қарым-қатынастарға әкеледі.
Баламаның үлкен санын бас кезеңде сараптың түбегейлі талқылау және неғұрлым көп ақпарат жинау маңызды. Көп мүмкіндігі бар нұсқалар көп болған сайын, соғұрлым дұрыс шешім қабылдау мүмкіндігі басым. Көп мүмкіндігі бар нұсқалар көп болған сайын, уақыт бөліп барлық көзқарастарды тыңдау өте маңызды.
Шешім қабылдау кейінге ысырылып немесе керісінше тым тез қабылданғанда қабылданған өзге нұсқаның қасиеттерін қажетті сарап жасайтын жағдайлар кездеседі. Анда-санда команда енжарлық танылып өздеріне жауапкершілік алмас үшін маңызды сұрақтарды қозғамай, ұсақ мәселелерді қанағатетіп шешім қабылдайды. Команданың мүшелері мынадай жағдайларды болдырмас үшін оларды анықтап және түзетіп отыруы керек.