Жезазан мыс кені
Жалпы мыс туралы тсініктеме
Дние жзінде 70-тен астам тсті металл балытылады. Оларды 14 сала ндіреді. Оларды барлыы осылып тсті металлургияны райды. Тсті металдарды кп блігі аз уаыттан бері ана пайдаланыла бастады. ылыми-техникалы революцияны нтижесінде олар кеінен олданыса тсті. Реактивті шатар, арыш кемелерін, атом реакторларын жасау шін ерекше асиеттері бар, млдем жаа конструкциялы мателиалдарды ажет етті. Ондай асиеттер тек тсті металдарда ана бар. орасын, никель жне алайы жемірілуге (коррозия), титан ыстыа тзімді келеді, ал кміс, мыс жне алюминий жоары электр ткзгіштігімен ерекшелінеді. Сондытан, оларды олдану аясы те ауымды: медициналы аспаптар мен материалдардан бастап крделі электроника мен ядролы техника осы металдардан жасалады жне р металл «з ксібін тапан». Адамдар металдарды ішінде алашы болып мысты рудадан тез еритін, оай блінетін боландытан ерте кезден олдана бастаан. Ескі замандарда негізінен алайы мен мыс осындысы нтижесінде ола алынып, ару-жара дайындалан. Бл адамзат тарихында ола дуірі ретінде белгілі. Мысты латынша Cuprum атауы Кипр аралына байланысты онда бізді заманымыза дейінгі ІІ мыжылдыта мыс рудниктері олданылып балытылан. Страбон жазбаларында мыс Эбвей жеріндегі Халкида аласыны атымен Халкос деп аталан. Осы сзден ескі грек тілінде мыстан жне оладан жасалан заттар, сталы ндіріс, сталы заттар мен ймалар атаулары шыан. Мысты екінші латыншы атауы AES (санскр, ayas, гот тілінде air, неміс тілінде err, аылшынша ore) руда немесе рудник дегенді білдіреді. Еуропа тілдеріні нді-герман теориясында олданылып, орысты «медь»(полякша miedr, чех тілінде – med) ескі немісше smida (металл) жне shmied (ста, аылшынша smith) сздерінен шыарады.рине, бл сздерді тбірлеріні туыстыына дау жо, біра та бл екі сзде гректі рудник, копь деген сзінен бір-біріне байланыссыз трде шыан. Осы сздерден басада туыс атаулар шыан – медаль-медальон(французша medaile). Орысты ескі жазбаларында мыс жне мыстан жасалан деген сздер кездеседі. Алхимиктар мысты Венера (Venus) деп атаан. азастанда да мндай атаулар ерте заманннан бар. Оларды атауларын ерте кезде мір срген ата-бабаларымыз ойан, жне де осы кнге дейін сол аттарын сатап алан. Мысалы: Мыстау, Мыстбе, Жезді таы баса сол сиятылар. Кптеген тсті металдардан сапасы жнінен бастапы материалдардан да асып тсетін орытпалар жасалады. Мысты алайымен (ола), мырышпен (жез), никельмен (мельхиор), алюминиймен (дюралюминий) орытпалары брыннан олданылып келсе, ал берилий оласы ТР дуірінде пайда болды.
Азастандаы мыс кен орындары
Мысты кен орындарыны ірілері оырат, Бозшакл. Блардаы мыс ашы діспен азылып алынады, біра рудада металл млшері аз.
Азастанда мыс рудасыны аса бай орлары бар. Мысты мтастарды е ірі кен орны Жезазган. Жезазан кен орны ТМД бойынша бірінші, дние жзінде екінші орында. азастан мыс ндіру жаынан дние жзінде жетінші орын алады. німні 92%-ы шет елге шыарылады.
Жезазан мыс кені
Жезазан мыс кені, араанды облысы лытау ауданында, Жезазан аласынан солтстік-батыса арай 25 км ашытыта орналасан. Кен орнында энолит заманында (б.з.б. 5000 — 6000 жылы) сатар кен ндіріп, мыс пен ола балытан. азіргі заманы алашы мыс ксіпшілігін 1847 жылы Ушаков ашан. 1904 жылы кен орны аылшындарды “Атбасар мыс кентасы” оамына концессияа берілді. Жете барлау жмыстары 1925 жылдан жргізіле бастады. Бірінші отанды мыс 1928 жылы арсабай комбинатында балытылды. Академик .И. Стбаевты 1929 жылы ола алуымен басталан геол. барлау жмыстарын 1931 жылдан Жезазан экспедициясы здіксіз жргізіп келеді. Жезазан мыс кеніні геологиялы рылысы таскмір, пермь жне кайнозой шгінділерінен ралан. Таскмір жйесіні орта жне жоары блімдерін амтитын кен абаттары Тасды, Жезазан свиталарына жіктеледі. алыдыы 250 — 300 м Тасды свитасы 3 кенді горизонт райтын ызыл жне ср тсті 16 абаттан трады. алыдыы 350 — 400 м Жезазан свитасы 7 кенді горизонт тзетін ызыл жне ср тсті 36 абаттан трады. Бл абаттар литол. рамы бойынша ызыл жне ср тсі аргиллит, алевролит, мтастан жне аз млшерде жмыртас, жентектас, ктас абаттарынан трады. Кен ср тсті мтас абаттарында шоырланан. Тектоникалы рылымына шыыс жаын шектейтін меридиан баыттаы Шыыс — лытау, отстікнен Теректі тере жарылымдары кіреді. Жезазан синклиналі аумаында орналасан кенді ала Спасск мульдасы, Аши кмбезі, Златоуст мульдасы, Кресто кмбезі, Анненск мульдасы жне Анненск кмбезі атты бірінен бірі флексуралармен блінген рылымдардан трады. Жезазан мыс кені алты геологиялы-ндірістік учаскеге блінген: Аши — Спасск, Отстік-Батыс Покро, Солт. Покро, Златоуст, Кресто жне Анненск. Кенні минералды рамы: борнит, халькозин, халькопирит, галенит, бетехтинит, сфалерит, пирит, домейкит, арсенопирит, альгондит. Теред. 10 — 60 м, тотыу белдемінде азурит, малахит, хризоколла, куприт, элит жне таза мыс тзіледі. Негізгі кен рамдас бліктері: мыс, мырыш, орасын, осымша Au, Ag, Re, Os, Mo, Nі, Co, Cd, Ge, Se, Te, Ga, S, т.б. Кен денелері таспа, линза, кейде крделі пішінді. Инженерлік-геол. жадайлары бойынша кен аладары отайлы, орташа, крделі жне те крделі трлерге блінеді. Кен ндіру ашы жне жер асты дістерімен жргізіледі