Пайдаланылан дебиеттер тізімі

Негізгі блім

1. Доалы пеш

2.Шміш

3. Доалы шмішті пеш (шмішті пеш)

Доалы пеш — нерксіптік пеш; онда электр доасыны ызуы металдарды жне баса материалдарды орытуа пайдаланылады. Онда температураны 2500°с-а дейін ктеруге болады.

Шміш – 1) металлургияда балыан металл, штейн не ожды бліп юа, тасымалдауа, ыса мерзімге сатауа арналан болат (не шойын) ыдыс. Ысты металды блдіргіштік серінен орау масатында Шміш орабыны ішкі беті ота тзімді кірпішпен не конвертерлік ожбен (тсті металлургияда) апталады. Болат юа арналан Шмішті сыйымд. 480 т. Шміш кпір кран не т.жылы арбасы арылы озалтылады. 2) Жер азыш жне ктеру-тасымалдау машиналарыны Шміші – ттас материалды ( мысалы , грунт, бидай т.б.) белгілі бір блігін бліп алуа жне оны тиейтін жерге тасымалдауа арналан жмысты тетік. Ол жмысты шынжыра (кп шмішті шынжырлы экскаватор, драга, элеватор), ротора (роторлы экскаватор), шмішті рамаа, т.б. бекітіліп немесе шынжырмен ілініп (драглайн, грейфер) ойылады. Шміш ю, пісіру не штампылау тсілдерімен жасалады. Бір шмішті экскаватор Шмішіні сыйымд. 0,15 – 200м3, кп шмішті экскаватордікі 0,007 – 7 м3, скрепердікі 0,75 – 60 м3, драганікі 0,05 – 1 м3. Кп шмішті тиеуіштер Ш-іні саны 12 – 50-ге, ал роторлы экскаватордікі 6 – 18-ге жетеді.

Ал доалы шмішті пеш - электр доа кмегімен пештен тыс деу вакуумдау, аргонмен жне синтетикалы ожбен деу жне т.б. пештен тыс деуді аралас (кешенді) дістерін жзеге асыра алатын ондырылар арылы бірегей асиеттері бар кміртегіні, ккіртті, фосфорды, металл емес кірінділерді, сутегіні, азаотты аз млшерімен болатты траты трде алуа болады. Бдан баса, мндай ондырылар жылу жктемесін тмендетеді жне болат балыту пештеріні німділігін арттырады, болат балыту пештеріні ота тзімді алауыны тратылыын жоарылатады. ондырыларды зінде болатты температурасы тратанады, берілген химиялы рама тсу ытималдылыы жоарылайды жне ымбат тратын оспалаушы элементтерге кететін шыын азаяды.
Болатты электрлі доалы жылытатын пештен тыс деу ондырысыны лгісі 1-суретте крсетілген. Мнда Жапонияда дайындалан LF-процесі іске асырылан. Бл процесті атауынан «шміш-пеш» деп аталатын ондырылар класы пайда болды, LF-процесті р трлілігін жзеге асырады. дебиетте мндай ондырыларды баса атауы да кездеседі: доалы шміште пештер. «Шміш-пеш» ондырысыны ысаран атауы да кеінен тараан: БКА (АКОС) – болатты кешенді деу агрегаты.

Шмішті пешті сыйымдылыын 30-дан 150 т-а дейін. Олар кез келген болат балыту пешінен кейін, сонымен атар мартен пешінен жне конвертерден кейін де орналастырыла алады.

Шмішті пеш жмысыны принципі 1-суретте крсетілген. Алдын-ала ыздырылан тигель-шмішке болатты тарата ятын шміштен металл яды. Болат балыту пешінде пайда болан жне рамында фосфорды (болат балыту пешінде ышылсыздану кезеіні тіп лгермегені жасы, бл фосфорды ождан болата айта туін болдырмас шін ажет) млшері кп ож ю кезінде тиянаты блінеді. Одан рі тигель-шмішке болатты ажетті химиялы рама дейін жеткізуге ажет ферробалыма жне ож тзушілер енгізеді.

Бдан кейін тигель-шмішті суды суытатын кмбез астына орналастырады, оны тесігі арылы ш графиттелген электрод теді жне кмбезді тигельшмішті тіректеріне тсіреді. Кмбез бос тру кезінде гидрожетек кмегімен жанына брыла алады. Электродтар шегенді доаны сулеленуінен экрандау шін ожды жоары дегейінен тмен тсіріледі жне доалы ыздыру басталады.

Шмішті пештерде болатты ыздыру жылдамдыы металды деу технологиясына байланысты детте 3-5 C/минутты райды.Тигель-шміштегі металл температурасыны ммкін дегейі 1670 С болады. Жмыс кеістігіне оттегі тсіп кетпеуіне жне тотысыздандыру атмосферасын стап тру шін кмбез астына осымша инертті газ енгізеді. ыздырумен бір уаытта немесе одан сл ертерек тигель-шмішті табанындаы кеуекті тыын арылы аргонды рлеуді бастайды. Осыны арасында пайда болан негізгі ож металмен арынды трде араласады, болатты ышылсыздануы мен ккіртті жойылу процестерін жылдамдатады. Кмбездегі технологиялы тесік арылы температураны лшеу, сынамаларды алу, жмыс процесін адаалау жне болатты химиялы рамын дл жеткізу шін оспалаушыларды осу жргізіледі.

Бл шмішті пеште болатты деуді толы затыы 60-90 минут, одан 10-30 минут ішінде циклді трде доалы ыздыру ммкін. ыздыруды р циклі аяталаннан кейін элекродтар ктеріледі. Тазартушы операциялар аяталаннан кейін болат тигель-шміштен шиберлі тыын арылы деттегі болатты тарата ятын шмішке тгіледі, одан ДМ-а немесе йма кесекке тарата юа жіберіледі. деу нтижесінде болатты берілген химиялы рамы мен температурасын алу ана амтамасыз етілмейді, сонымен атар негізгі крсеткіштерді жасаруы крінеді, длірек айтанда, ккіртті млшері 0,004-0,01 %-дан 0,001-0,002 %-а дейін, оттегіні млшері 0,01-0,03 %-дан 0,001-0,003 %-а дейін тмендейді.

Шмішті пешті шегенделуі: кмбез – балытылан жоары глиноземді (85 % Аl₂O₃) ота тзімділерден, тигель-шмішті абыралары – жоары глиноземді (85 % Аl₂O₃) немесе магнезитті хромитті ота тзімділерден, ожды белдеу – магнезитті немесе графитті-магнезитті ота тзімділерден жне тигель-шмішті табаны – жоары глиноземді немесе цирконды-кремнеземді ота тзімділерден. Шмішті пеш стінде алауоша (шатыр) орнатылады, ол кмбезді саылаулары мен тесіктері арылы шыатын газ бен шады стап тру шін жне оларды газ тазалаыша апару ажет.
Энергия шыынын азайту шін жне болатты деу сапасын жасарту шін келесіні сынуа болады:
- ож тзетін шихтаны жылыту шін жне тарата ю алдында шміштерді жылыту шін жне т.б. пайдаланылан ожды жылуын олдану;
- аргон аыншасында нта трізді материалды жеке рлеуіш арылы болатты ышылсыздануы мен ккіртті жойылуын жылдамдату шін рлеу. деу уаытын ысарту арылы энергия шыыныда азаяды;

- ожды металмен арынды араластыру масатында араластырушы индукторды орнату жне осыны негізінде деу уаыты ысарады;

- шмішті пешті екі кмбезбен жабдытау: біреуі алыпты – электродтармен, ал басасы – герматикалы, 100 Па-дан аз емес ысымды вакуумды жйеге осылан. Кмбездердер тигель-шмішке кезекпе-кезек орнатылады. Бл жауапты жмыстара арналан, тіпті атомды реакторда олдануа болатын болатты алуа ммкіндік береді;

- бкіл шмішті герматикалы камерада орнату жне вакуумдау процесін доалы ыздырумен бір уаытта жргізу.

1-тигель-шміш; 2-кмбез; 3-графитті электродтар; 4-инертті газды беру;
5-технологиялы тесік; 6-синтетикалы ож; 7-кеуекті тыын;
8-болатты шыаруа арналан шиберлі тыын

1-сурет - Доалы шмішті пеш(«шміш-пеш») слбасы