Блшыеттерді жіктелуі

ММУ Ф 4/3-04/03

Ж. 14 маусымдаы №6 НХ.

АРААНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

Анатомия кафедрасы

ДРІС

Таырыбы: Жалпы миология. Блшыет мше ретінде. Блшыеттерді жіктелуі. Блшыеттерді кмекші аппараттары. Блшыеттерді биомеханикасы..

Пні: Анатомия - 1

Мамандыы:5В130100 « Жалпы медицина»

Курсы: І

Уаыт (затыы): 50 минут

араанды 2014 ж

Таырыбы: Жалпы миология. Блшыет мше ретінде. Блшыеттерді жіктелуі. Блшыеттерді кмекші аппараттары. Блшыеттерді биомеханикасы.

Масаты: студенттерді блшыеттерді жіктелуімен, рылысымен жне ызметтерімен таныстыру; блшыеттерді дамуы туралы жне бас блшыеттеріні ызметтік анатомиясы мен топографиясы туралы жалпы деректер беру жне оларды іс жзіндегі маызын тсіндіру.

Дріс жоспары:

1. Блшыеттерді жалпы сипаттамасы.

2. Блшы еттерді таралу задылытары

3. Блшыеттерді жіктелуі.

4. Блшыеттерді биомеханикасы

5. Блшыеттерді кмекші аппараттары.

Организмні немесе оны блігіні пішініні згеруін, сондай-а озалыса абілеттілігін, маманданан блшыет лпасы іске асырады. Блшыет лрасы жоары дамыан жиырылышты ызметі бар маманданан жасушалардан немесе талщытардан трады. Микроскопиялы рылысыны айырмашылыыны негізінде блшыеттерді ш трін ажыратады: жазы салалы, олар детте уыс мшелерді, зектерді жне ан тамырларыны абыраларында орналасан; жрек блшыеті жне аалы немесе клдене жолаты блшыеттері, атына сйкес олар денені сйек негізіне бекіп, оларды озалыса келтіру ызметін атарады.

Блшыет лпасыны негізгі асиеті, оны жмысыны негізіне жататын, жиырылышты болып табылады. Жиырылышты асиет тек жануарлар дниемінде ана емес, сондай-а біратар сімдіктерде (мимозада, жндіктерді стап алады), микроорганизмдерде жне біржасушалыларда байалады (амебаны озалысы, жіпшелерді тербелісі). Жоары сатыдаы жануарларды организмінде жиырылышты маманданан блшыет лпасымен ана жзеге асырылмайды, сондай-а жекелеген жасушалар мен оларды бліктерімен де орындалады, мысалы, митохондриялармен, ядролармен, цитоплазмамен жне баса да субмикроскопиялы рылыстармен. Блшыет жиырылуды мні тек ана озалуда тран жо, сонымен атар жиырылан элементтердегі АТФ химиялы энергиясыны мехханикалы жмыса те тиімді айналуында.

Сонымен, озалыс – рылысы р трлі дегейдегі организмдерді тіршілік рекетіні негізі болып табылады.

Крделі озалыс процесіне тек блшыеттер ана атысып оймайды, сондай-а адамны барлы мшелері атысады, йтсе де озалысты тікелей орындаушы, сйектермен, буындармен, нервтермен жне тамырлармен байланысан, блщыеттер болып табылады.

Клдене жолаты блшыет талшытары алаш рет басаяты моллюскаларда пайда болып, жануарларды барлы кластрында тірек озалыс аппаратымен байланысан соматикалы клдене жолаты блшыеттерді жне ан тамырлары мен ішкі мшелерді блшыет абыын руа атысатын висцеральды (жазы салалы) блшыеттерді блуге ммкіндік берді. Осы блу принципі жоары сатыда тран трлерде де саталады. Блшыет талшытарыны екі тріні нервтенуі де ереке. Бл байланыс блшыет элеменььері жекелегенде бірден орнайды да, блшыет соы атарушы мше болып табылатын, функциональды нерв – блшыет бірлестігі – нейротом трінде саталады. Нерв – блшыет байланыстарыны арасында жекелеген блшыеттерді орын ауыстыруы мен дамуын баылауа болады.

Блшыет мше ретінде. Блшыет клдене жолаты блшыет талшытарыны шоырларынан трады. Бір-біріне параллель жатан талшытар борпылда днекер лпамен бірігіп бірінші реттегі шоырларды тзеді. Бірнеше осындай шоырлар бірігіп екінші реттегі шоырларды жне таысын таылар тзеді. Блшыет шоырлары бтіндей днекер лпалы абыпен бірігіп, блшыетті арын рсаын райды. Блщыет шоырларыны арасындаы днекер лпалы жа абаттар блшыет рсаыны штарында блшыетті сіірлік блігіне айналады.

Блшыетті жиырылуы орталы нерв жйксінен келеін импульспен оздырылатынн боландытан рбір блшыет онымен нервтер арылы байланысан: «блшыет сезімін» ткізетін – афференттік жне блшыетке нерв озуын келетін – эфференттік нервтермен. Бдан баса блшыетке симпатикалы нервтер келеді. Оларды арасында тірі организмдегі блшыеттер тонус деп аталатын біршама жиырылу жадайында болады. Блшыеттерде те арынды зат алмасу прцесі жреді, осыан байланысты олар тамырлармен бай амтамасыз етілген. Тамырлар блшыеттерге оны ішкі жаынан, блшыетті апасы деп аталатын бірнеше жерден келіп кіреді. Блшыет апасына тамырлармен атар нервтер де кіріп, ет шоырларына сйкес тарматанады.

Блшыетте белсенді жиырылатын блгі – рсаын жне жиырылмайтын блігі – сіірін ажыратады.

Сонымен, аа блшыеті тек клдене жолаты блшыет лпасынан емес, сондай-а днекер лпаны р трінен, нерв лпасынан, эндотелийден жне жазы блшыет талшытарынан (тамырларда) трады. Алайда, блшыетті ызметін – жиырылу мшесі ретінде, анытайтын негізгі асиеті жиырылышты болып табылатын клдене жолаты блшыет лпасы басым болады. рбір блшыет жеке мше болып табылады, яни зіні белгілі, зіне ана тн пішіні, рылысы, ызметі, дамуы жне организмде орны бар ттас рылым.

Блшыетті жмысы (биомеханика элементтері). Блшыет лпасына блшыетті жмысы негізделген, негізгі асиеті, жоарыда айтыландай, оны жиырылыштыы болып табылады.

Блшыет жиырыланда ол бекіген екі нкте, оны ысаруыны нтижесінде, бір-біріне жаындайды. Бл екі нктені жылжымалысы, озалыссыз нктеге арай, тартыладды да, нтижесінде денені берілген блігі озалыса келеді.

Осылай сер етіп, блшыет елгілі кшпен тарту туызады жне жкті (мысалы, сйекті) орнынан озап, механикалы жмыс атарады. Блшыетті кші оны рамына кіретін блшыет талшытарыны санына байланысты болады да, физиологиялы клденеіні ауданымен аныталады, яни блшыетті барлы талшытары тетін жерді клдене кесіндісіні ауданымен аныталады.

озалыс арама-арсы екі баытта боландытан (бгу-жазу, ішке тарту - сырта тарту т.б), андай да бір блікті айналасындаы озалыс шін кем дегеннде арама-арсы беттерде орналасан екі блшыет ажет. зара арама-арсы баыттарда сер ететін блшыеттерді антагонистер – деп атайды. рбір бгуде тек бгуші ана сер етпейді, сонымен атар, міндетті трде, бгушіге біртіндеп жол беретін жне оны шамадан тыс жиырылудын сатайтын жазыш блшыет те жиырылады. Сондытан блшыеттерді антогонизмі озалысты байсалдылыы мен млшерлілігін амтамасыз етеді.

Антогонистерден згеше, те серлі кштері бір баытта тетін блшыеттер синергистер (агонистер) – деп аталады.

Блшыеттерді таралу задылытары.

1. Денені екі жаты симмметрия принципі бойынша ралуына сйкес блшыеттер жп болады немесе 2 симметриялы жартылардан трады

2. Сегменттік рылысты тладаа кпшілік блшыеттер сегментті трде орналасан (абырааралы, омырталарды ыса бблшыеттері), немесе сегменттік іздері саталан рсаты жалпа блшыеттеі абыраларыны жойылып кетуініі нтижесіінде абырааралы еттерді бірігуінен пайда болан.

3. Блшыет тудыратын озалыс екі нктені арасындаы е ыса ашыты болып саналатын тзуді бойымен іскее асатындытан, блшыеттерді здері де осы екі нктені арасында е ыса ашытыты бойында орналасады. Сондытан, блшыетті бекитін нктелерін, сондай-а блшыет жиырыланда озалмалы нкте озалыссыз нктеге арай тартылатынын біле отырып,, ай жаа арай лзалыс болатынын жне блшыетті ызметін кні брын айтып анытауа болады.

4. Блшыеттер бунды аттап тіп, оларды айналу біліктеріне белгілі бір атыста болады да, оларды ызметі амтамасыз етілді.

детте блшыеттер здеріні талшытарымен немесе серлі кштеімен буындаы здері озалыс тудыратын біліктермен, шамамен, тік брыш жасап иылысады. Егер фронтальды біілігі бар бір білікті буында (шыыр трізді буын) блшыет білікке перпендикуляр (вертикальды) жне оны бгілу бетінде жата, онда ол бгілу тудырады. Егер блшыет вертикальды, біра жазылу жаында жатса, онда ол жазылуды тудырады.

Буында баса горизонтальды білік (сагитальды) бар жадайда екі блшыетті антогонистерді те жерлі кштері сагитальды білікпен иылысып, буынны бйірлерінде орналасуа тиісті (мысалы, крі жілік – білезік буыны). Егер блшыеттер немесе оларды те серлі кштері сагитальдды білікке перпендикуляр жне одан медиальды жатса, онда олар жаындату тудырады да, ал, егер латеральды жатса онда алыстатуды тудырады. Егер буында таы да вертикальды білік болса, онда блшыеттер оны перпендикулыр немесе иаш иып тіп айналмалы озалыс тудырады.

Бл озалыстар ая-олдарда кездеседі. Сонымен, берілген буынны неше білігі бар екенін білее отырып, ызметі бойынша андай блшыеттер болатынын жне олар буынны айналасында алай орналасатынын айтуа болады.

Блшыеттерді жіктелуі

Толып жатан блшыеттерді (олар 400-ге дейін) пішшіндері, рылысы, ызметтері жне дамулары р трлі:

1) Пішіні бойынша зын, ыса жне жалпа блшыеттерді ажыратады. зын блшыеттерді пішіні ршы трізді болады да, ортаы блігін рса деп атайды. Бір шы блшыетті бастауына сйкес келеді де басы, деп, екінші шы йры деп аталады. зын блшыеттерді сіірі, енсіз лента трізді болады.

Кейбір зын блшыеттер бірнеше баспен басталып, оларды тірегіін кшейтеді. Екі басты ш басты,жне трт басты, блшыеттер кездеседі. р текті блшыеттер бірігіп кеткен жадайда немесе бірнеше миотомнан дамыан болса, онда оларды арасындща аралы сіірлер алады. Мндай блшыеттер екі немесе кп рсатан трады. Блшыеттер аяталатын сіірлерді сандары да р трлі болады (4-ке шейін).

Жалпа блшыеттер кбінесе тлада орналасып, жалпа сіірлі олады. Мндай сіірлерді апоневроз деп атайды - .

Блшыеттерді баса да трлері кездеседі: квадратты ,пирамидальды ,жмыр жне т.б.

2) Талшытарды быты бойынша тік талшыты, иаш талшыты клдене талшыты айналма талшыты еттерді ажыратады. Егер иаш талшытар сіірге бір жаынан бекісе бірауырсынды, ал екі жаынан бекісе – ос ауырсынды блшыеттер пайда болады.

3) ызметі бойынша блшыеттер бгушілер ал жазушылара , жаындатушылара ,алыстаушылара айналдырушылара , ішке арай жне сырта арай болып блінеді.

4) Буындара атысы бойынша бір-, екі- жне кпбуынды болып блінеді. Кп буынды блшыеттер зын боландытан бір буындылардан беткері орналасады.

5) Орналасуы бойынша беткей жне тере, сырта жне ішкі, латеральды блшыеттерді ажыратады.

Крнекі материал: таблицалар, плакаттар, слайдтар.

дебиеттер:

негізгі:

А.А Идрисов.Адам анатомиясы : Атлас Т.1. : Тірек-имыл жйесі(сйектер, буындар, блшыеттер 2005

А. Б. Аубакиров А. А. Идрисов. - Астана : Адам анатомиясы : Атлас Т.2. : Ішкі мшелер жйесі жне эндокринді бездер.2008

Адам анатомиясы. Атлас : тірек-имыл жйесі (сйектер, буындар, блшыеттер) / . Б. убкіров, Ф. М. Слейменова. - Астана : Сарыара

1 том. – 2011

Адам анатомиясы : Окулы / А.Р. Раышев. - Алматы. - ISSN 5-7404-0100-Х

Т.1. - тзетілген жне толытырылан 2-ші бас. - 2004, 2009.

Раышев, А.Р. Адам анатомиясы Т.2- 2004

убкіров . Б. Идрисов А. А. Адам анатомиясы : Атлас / [et al.] ; ред.. - Астана : Фолиант Т.2. : Ішкі азалар жйесі жне эндокринді бездер. - 2008, 2010

осымша:

Т. Смит Адам денесі : суретті анытамалы, организмні рылысы, ызметтері жне аурулары.2006.

Рахишев, Алшынбай Международная анатомическая номенклатура 2003

Тебенов, М.Е. Ішкі мшелерді артериялык жне веналы ан тамарлары 2007

Хейнс, Дуэйн Нейроанатомия : Атлас структур, срезов и систем 2008

Адам анатомиясы : Атлас / А. Б. Аубакиров, М. К. Жаналиева. - Астана : Сарыара, 2008.

Адам анатомиясыны атласы (латын, аза жне тілдерінде) = Атлас анатомии человека (на латинском, казахском и русском языках) / А. Р. Раышев. - Алматы : Кітап баспасы

Т.3 : Жрек-тамырлар жйесі = Сердечно-сосудистая система. - 2006.

"Анатомия" пнінен дрістер жинаы : оу ралы / Г. Б. Шапатова, Р. Т. Карибжанова ; КГМУ. - араанды, 2010.

Баылау сратары:

Блшыетті негізгі ызметін атаыз?
Блшыеттер талшытарыны баытына байланысты алай блінеді?
Блшыеттер пішініне байланысты алай блінеді?
Блшыеттер ызметіне байланысты алай блінеді?
Блшыеттерді кмекші элементтерін атаыз?

7. андай басты сйек – шандырлы жне блшыеттер аралы кеістіктерді білесіз?