Біртексіз жйелерді блу дерістеріні жіктелуі
Дріс. Негізгі дерістер жне оларды тама нерксібіндегі ролі. Жылулы дерістер. Салма алмасу дерістері.
Дріс жоспары:
1. біртексіз жйелерді жне оларды блу, тндыру, сзу дерістеріні жіктелуі.
2. жылулы дерістер – жылу алмасу дістері, жылутасыыштар жне оларды асиеттері, буландыру дерістері
3. салмаалмасу дерістері - абсорбция, адсорбция, кептіру
Тама ндірісі технологиясы физика, химия, биология сияты ылымдарды задылытарына негізделген.
Технологиялы дерістер туралы ылым негізіне табиатты негізгі задары – салма сатау заы мен энергия сатау заы жатады.
Ал тама технологиясыны негізі физика-химиялы, биохимиялы жне микробиологиялы дерістерді крделі кешенінен трады. Кптеген технологиялы дерістерді зерттеу барысында барлы ндірістер шін орта нрсе - шикізатты жартылай фабрикат немесе дайын німге айналдыратын энергия алмасу немесе салма алмасу екені аныталды.
сіресе технологиялы дерістер жылулы энергияны алмасуымен жзеге асырылады. дерісті озаушы кші деп арастырылатын кеістіктегі екі нктені потенциалы арасындаы айырмашылыты айтады. Ал технологиялы дерістерді озаушы кші ретінде концентрацияларды айырмашылыы немесе химиялы потенциал айырмашылыы алынады. Жалпы кптеген дерістерді озаушы кшіне механикалы кш жатады.
Негізгі дерістерді жіктелуі
Барлы дерістерді озаушы кшіне жне алмасу типіне арай былай блуге болады:
№1 кесте. Негізгі дерістерді жіктелуі
| Алмасу типі | озаушы кші | дерістер | Технологиялы операциялар |
| озалыс саныны алмасуы | Механикалы кш, ысым | Механикалы, гидромеханикалы | сатау, кесу, срыптау, сыу(престеу), тндыру, сзу |
| Жылу алмасу | Температуралар айырмашылыы | Жылулы | ыздыру, салындату, буландыру |
| Салма алмасу | Концентрация айырмашылыы | Жылуалмасу | кептіру, экстракциялау, адсорбциялау, абсорбциялау, кристалдау, еріту, айдау(перегонка) |
Бл жіктелу тек ана тама ндірісіндегі негізгі дерістерді ана амтиды, мнда арнайы технология блімінде арастырылатын химиялы, биохимиялы, микробиологиялы дерістер кірмеген.
Біртексіз жйелерді блу - біртексіз жйелерді жне оларды блу, тндыру, сзу дерістеріні жіктелуі.
Біртексіз жйе дегеніміз бір-бірінде зара ерімейтін, екі немесе одан да кп фазалардан тзілген жйелер. Біртексіз жйелер ртрлі дрежедегі тратылыа ие жне тек механикалы кш серінен ана блінуі ммкін. Тама ндірістерінде кптеген технологиялы дерістер біртексіз оспа тзу арылы жзеге асады, ары арай оларды блу ажет болады. Мысалы, ауаны атты материалды сатау кезінде тзілген шанан тазарту керек.
Біртексіз жйелерді жіктелуі
Кез келген біртексіз жйені орта белгісі – бір-бірінен аны ажыратылатын екі немесе одан да кп фазадан труы.
№2 кесте. Біртексіз жйелерді жіктелуі
| Фаза | Біртексіз жйе | |
| Дисперсиялы | Дисперстік | |
| Сйыты | атты дене | Суспензия: дрекі нзік лайлар Коллоидты ерітінділер |
| Сйыты | Сйыты | Эмульсиялар |
| Сйыты | Газ | Кбіктер |
| Газ | атты дене | Шадар |
| Газ | Сйыты | Тмандар |
Дисперстік бліктерді лшемдеріне(эквивалентті диаметрі) байланысты суспензиялар ана жіктеледі. «эквивалентті диаметр» деген ым шартты трде алынан, себебі оспалардаы бліктерді лшемдері мен формалары ртрлі болады.
Біртексіз жйелерді блу дерістеріні жіктелуі
Біртексіз жйелерді блуді барлы дерістері озаушы кштерді тріне байланысты механикалы жне гидромеханикалы болып блінеді.
Тндыру. Ауырлы кшіні сері бойынша тндыру бірбірінен тыыздыы бойынша ерекшеленетін рам бліктері бар жйе шін олданылады.
Бл діс дрекі суспензиялар мен кейбір ндірістік шадарды блу шін олданылады.
Ортадан тепкіш рісті олдану озаушы кштерді айтарлытай жоарылатады. Ауырлы кші бл жадайда ортадан тепкіш кшпен алмасады. Бл діс рамында са бліктері бар майда суспензиялар мен лайларды, сондай-а эмульсияларды блу шін олданылады. Ортадан тепкіш кш арылы біртексіз жйелерді блу рылыларын центрифугалар деп атайды.
Газды жйелердегі шадарды блу шін электростатикалы ріс олданылады. Мнда тнбаа тсу бліктерді ионданан газдармен зара серлесу нтижесінде жреді. Аымда айналу нтижесінде тзілетін ортадан тепкіш кшті олданатын газды біртексіз жйелерді блуге арналан аппарат циклон деп аталады. Сйы жйелерді блу шін олданылатын осы типтес аппараттар гидроциклондар деп аталады.
Сзу(Фильтрование). Біртексіз жйелерді сзгіш арылы «елеу» дерісі сзу деп аталады. Бл деріс сйы жне газды жйені блу шін олданылады. озаушы кш ретінде мнда ауырлы кші олданылады.
Саылаулы оршаудан ткен сйыты немесе газтрізді фаза сзінді(фильтрат) деп аталады. Сзуге арналан оршаулар химиялы траты, берік материалдан жасалуы керек. Тама нерксібінде сйытарды сзу шін сзгіш картондар кеінен олданылады. Сондай а мата мата, синтетикалы талшытардан жасалан(капрон, лавсан) маталар олданылады. Ал газдарды сзу шін негізінен синтетикалы талшытардан жасалан матаемес саылаулы материалдар олданылады. Сзгіш элементтер ретінде керамика жне металкерамикадан дайындалан пластиналар мен цилиндрлер олданылады
Блу тиімділігі деп — дисперсиялы ортадан блініп алынан блік(компонент) млшеріні оспадаы оны бастапы млшеріне атынасын айтады. Блу тиімділігін ртрлі нерксіп салалаларында трліше атайды. Мысалы, циклон жмысыны сапасын баалауда оны циклонны ПК деп атайды, ал аынды суларды тазартуда тазарту тиімділігі, ст сепарациялауда – стті майсыздандыру дрежесі деп атайды жне т.с.с.
Негізгі технологиялы дерістердегі маызды ролімен атар біртексіз жйелерді блу дерістері оршаан ортаны зиянды алдытардан орауды амтамасыз етеді.