Дінні оам міріндегі рлі

28.05.2014 | алым мінбері | 10,169 рет оылды

Дін – ерте замандардан бері-а адамзат баласымен бірге жасасып келеді. Трлі ерекшеліктерге байланысты адамдар арасында трлі наным-сенім формаларыны туындауы жне оларды р жерде ртрлі дегейде пісіп-жетіле отырып, дін ретінде алыптасуы да мір задылыы немесе рухани ажеттілігі еді. Адамзат тарихында бастан кешкен трлі формациялар мен кезедерде дінні де формалары згеріп, халыа ызмет етудегі рлін жоалтпай сатап отырды. Адамзат баласы – аыл-парасатты, лама ойды жне зге де игіліктерді иесі. Ал, осы игіліктерге ие етіп тран – Жаратушы кшті барын адам ешашан есінен шыаран емес. Осылайша, дінні оам мірімен байланыстылыы згермей трмайтын былыс боланымен, адам санасына сер ететін, наным-сенім алыптастыратын ерекше кш екендігі мойындалды.

оам дегеніміз – леумет, яни, адамдарды іс-рекеттері мен бірігу формаларыны жиынтыы. Міне, осы оамны жне ондаы леуметті дамуында дінні де атарар рлі зор. «леуметтану» жайлы ой озаан Огюст Конт та кезінде дін мселесін айналып те алмаан. Оны пікірінше, оамны леуметтік айта рылуы тек ана аарту ісіні кмегімен іске аса алмайды. Ол іске асу шін леуметтік байланыстарды андай да бір рухани тірегі болуы керек. Мндай тіректі ол «о діннен», яни, брын мір срген, азір мір сріп жатан адамдарды жне болаша рпаты орасан зор леуметтік азасыны бірттас лы тіршілік иесі сияты адамзата табынуынан кре білді [1]. О.Конт (1798-1857) дінні рлі жне леуметтік тртіпті негізінде не нрсе жатыр деген сраа «тарихты ш сатысы» жайлы заында: Бірінші саты – діни немесе «теологиялы жадай», онда адам санасында длелсіз ойа негізделген ои­алар, субъективтік негізсіздіктер стем етеді. Екін­шісі – философиялы «метафизикалы жадай», онда абстракция, дрекі дерексіздер шынайылы ретінде абылданады. шінші – позитивті, ол жерде ылымны кмегімен олда бар жадайлара дрыс баа беруге ол жеткізіледі. Осы ш «сана жадайыны» рбірі бкіл леуметтік йымдастыруды негізін алай­ды – деп жауап береді.
Діни функцияларды оаммен, оны ішінде леуметпен арадаы арым-атынастарын тарихи деріссіз, леуметтік-оамды згерістерсіз блектеп арауа болмайды. йткені, дін кез-келген мемлекетті пайда болу кезеінен бастап, алыптасу кезедерінде, даму де­рістерінде, сол мемлекетте мір сріп жатан лттарды йысуына о ыпал етумен атар, діндер арасында немесе андай да бір діни аымдар серімен тынышты пен бейбітшілікті бзып, тратылытан ауытытып жіберу мм­кіншілігі де жо емес [2]. Негізінен, лемдегі адамзат мойындаан дстрлі діндер мен конфессиялар адамгершілік пен руханият ндылытарына жетелейді. Адамдарды бойына, жрегіне жылылы пен сйіспеншілік ялатады. Бл ретте, дін кез келген лтты салт-дстрлерін де жоа шыармайды. айта олармен ндесіп, тонны ішкі бауындай жарасымды трде оам дамуына жетелейді. Сондытан, дін – азіргі кезеде оамны леуметтік жне рухани дамуыны маызды ралы болып табылады. Дін арылы адамдар здеріні дстрлі ндылытарын айта жаластырып, жаыртуда. Бл орайда, оамдаы трлі саяси-леуметтік былыстармен атар, мдени-рухани даму шін де дінні атарар ызметі зор екенін айта кеткен жн.
Мдениет саласында да оны ішіндегі діни наным-сенімдерге атысты мселелерді кілден тыс, кзден таса алдыруа болмайды. Мысалы, азастан аншама экономикалы жне саяси жаынан дамыан мемлекетке айналып жатса да, мдениетін ркендетуді доарса, ол ешашан ркениетті елдер атарына осыла алмас еді. йткені, оамда мдениет пен адамгершілікті ауылы алыстап, рухани жаынан кедей, жауапкершіліксіз, сйіспеншілік сезімдерден ада адамдар алыптасады да, даму рдісі арта кетер еді. Сондытан да, дін мен салт-сананы бірлігі, тіпті, саясатты да бірлігі кез-келген мемлекет шін, оам дамуы шін таптырмас ажеттілік болып саналады. Яни, дін – леуметтік-мдени байланыстарды ажырамас бір буыны іспетті.
Бгінде адама е ажетті нрсе – трбие. сіресе, бл азіргі жастара мірдегі шынайы ндылытарды ынуы шін мірде з орнын табуы мен жалпы тіршілік жніндегі дниетанымын кеейту шін ажет. Трбиеге жеткілікті кіл блмеушілік оам тарапынан жастар трбиесіне салырт жне немкетті арау, кейбір шектен шыан депсіздік пен арсыздыты крініс беруіне алып келіп отыраны шынайылы. Жастарды лтты трбиеге ырын арауы, бл батысты ттыну мдениетіне еліктеушіліктен туындап отыр. Сондытан, жастара имандылыты, лтты дстрлерді насихаттап, сзден іске кшу керек. Салт-санамыздаы трбиелік мні бар ндылытарды жастар арасында насихаттау шін сз бен іс-рекеттерімізді арасындаы сйкестілік болу керек. лтты рухты уызын лтты ндылытар райды. лтына деген сйіспеншілік тарихыды, тіліді, дет-рпыды, дініді білуден бас­талады. азастан – 2050 Стратегиясында «Біз мсылманбыз, оны ішінде бу Ханифа мазабын станатын снниттерміз. Бабаларымыз станан бл жол лтты салт-дстрді, ата-ананы сыйлауа негізделген. Ен­де­ше, бгінгі рпа та лемдегі е ізгі дін-ислам дінін адірлей отырып, ата дстрін ардатааны абзал» – крсетілген. рине, лтты дстрден жне ата-баба дінінен хабары бар жас зіні лтты болмысы мен рухани дниесінен, ата дстрімен, ана стімен сіген тлім-трбиені мір бойы станады. Ата-баба сиеттері, адамды трбиелілікке шаырып, оны игі істерге жетелейтіні белгілі. лтты трбиені бір негізі діни мдениетімізде жне негелі тлім-трбиемізде жатыр. Адамзат пайамбары: «Мен жасы істерді жаластыру шін келдім», – деген.
Вебер, Дюркгейм жне азіргі заманы кптеген леуметтанушыларды пікірінше, дінні негізгі ызметіне – «маыналы пайымдау» ызметі жатады. Яни, адам з міріні маынасын толы дрежеде тсініп жне тйсініп мір сруі шарт. Дін оамны нормалары мен ндылытарын насихаттай отырып, тратылыа негіз жасайды, яни, леуметтік рылыма пайдалы нормаларды орнытырумен атар, тратандырушы функцияны да атарады. Жне адамны моральды міндеттерді орындаудаы алышарттарын алыптастырады [3].
Дінні міндеті – андай да бір нормалы задастыру емес, нормативтік тртіпті зін абылдау. Сондай-а, бгінде дінні кері интеграциялануы деген мселені ктерушілер бар. Мысалы, экономика саласында, ебекті йымдастыруды азіргі заманы дістерін енгізуде кедергі келтіруі ммкін. Яни, дінні андай трі болса да атаратын ызметтері оам шін жаымды да, жаымсыз да сипатта мнге ие болуы ммкін. Дін интеграция мен тратылы келуші ана емес, кейтстардаы кертартпа, дін бзушы аымдар арылы иратушы, жанжал келуші фактор ретінде де арастырылады. Осыан байланыс­ты дін леуметтануы харизмалы жетекшілерді рлі жайлы мселеге ерекше назар аударады. Вебер харизмадан леуметтік тратылыты іргелі арсы серін жне згерістерді маызды бастамасын крді [4].
Дін оам тратылыыны факторы ана емес, кейтстардаы кертартпа, дін бзушы аымдар арылы, сонымен атар, леуметтік згерістерді айнар кзі ретінде де ызмет етеді. Мысалы, Вебер протестантты реформацияны шешуші рлін «капитализм рухын» жасауда кальвинизмні ерекшеліктеріне негіздеді. Нтижесінде, Еуропа тарихында жаа дуір мен индустриалды ркениетті дамуына арай тарихи ала басушылы байалады. Сонымен атар, азіргі тада дін батыс оамында зіні позициясын жоалту стінде: адамдар шіркеуге жиі бармай, діни рсімдер де жиі саталмай жатыр. Кбісі здерін агностиктер немесе атеисттер атарына жатызады. Тіпті, дінге сенетін адамдарды здері де дінді басты орына оймайды. Мемлекетті экономикалы даму арыны жоары болан сайын, елде діни адамдарды саны аз болатындыы байалады. Осыдан келе, дін жне оам зара тыыз байланысты боланымен, бз згермелі деріс екенін байаймыз.