МЕНЕДЖМЕНТЫЛЫМ РЕТІНДЕ. БАСАРУІЛЫЛЫ ОЙЛАР ТЕОРИЯСЫНЫ ЭВОЛЮЦИЯСЫ

ЖОСПАРЫ

Басару теориясы ылым ретінде ХІХ-шы асырдын аяы мен ХХ-шы асырды басында пайда болып, зіні дамуында бірнеше дуірді басынан кешірді. Экономикалы дебиеттерде басарушылык ойды алашкы аркыны «тейлоризм»деген аыммен байланысты екені айтылады. Фредерик Уинслоу Тейлор (1856-1915 жж.) америкам инженері, баскаруды ылыми трыдан жргізуді алаш рет айткан болатын. Ол адвакат отбасында дуниеге келген.басында грмпнияда білім алып,кейіннен 1874 жылы гарвардты за колледжн бітірді.коз круіні нашарлауна байланысты ары карай жаластыра алмай,зауытка жумыска орналасады типти 1858 жылы эконои дадарыс кезінде кара жумысшы болып та стейди.Ол кезде бул ажайып жаналы сиякты крінді. Кейінірек оны ебектері мойындала басталды жне ылыми баскарудын классикалы мектебініц негізін калады. Ф. Тейлор «Фабриканы басару» (1903 ж.), «ылыми менеджментті принциптері» (1911 ж.) деген ецбектерінде ксіпорындыбаскаруды нер ретівде арастырып, онда «нені жасаудыдл білу жне оныарзан рі е жасытсілмен калайжасауа болатынын» арастырды. Оан ол жеткізу иіін Ф. Гейлордыі ойыншадмендегідей кейбір баскаруды шешімдерін кзеге асыру ажет: масатгы тацау жне оан жету жолы, нтижені баюылауды тсілін дайыщау. Ф. Тейлор озіні ебектерін баскаруды иымдастыруды тек ксіпорьш денгейівде карастыруа ариады. Осы мектепті кілі француз алымы Анри Файоль (1841-1925 жж.) болан.

Ол инженер теоретик кассикалы мектепті негізін салушы.1841тамбулда дуниеге келди сонда акесіні копир курылсын баскаруымен байланысты.кейн 1847лдерине кайтып францияда билим алады. Ол практикалы тжірбиені жинатау негізінде тмендегідей корытыидыа келген: «басару — ксіпорынныц ресурстарын барынша пайдаланып, оны масата жетелеу», сйтіп алашы рет мемлеке гтік баскаруда оны ылыми йымдастыру прииципін олдауды ммкін екендігіне ой салды.А. Файоль басарушылыміндеттерін ксіпорынны техшкалы, аржылыжие баска мселелерімен карааца,ерекше зерттеу облыстары ретінде ошауланады.

Басарушылы ой XX асырды 40-шы жылдыц аяы мен >0-ші жылдьщ басьшда кезекті арын беле алды. Ол «адамдык катынастар» мектебіні пайда болуымен байланысты еді. Бл баыт исихология мен социология адамдардыц мінез-клы жайлы ылым жетістігін басару жйесінде колданумен айкындалады. Баскару іеориясында «адамдык катынастар» яни «мінез-клык» мектебі найдаболды. Бл мектепті негізін калаушыларды бірі американ экоиомисі - Элтон Мейо (1880-1949 жж.) болды. Американды психолог леуметтпнушы.мейо 1880 ж 26 желтосанда онтусик фавстралияда дниеге келди.оны аталарыны жолын куып даригер болады деп ойлады.бирак ол озин баска жагынан корсетип улы британияга кетип сонда медицина психопотологиямен айналысты.Осы ілім формалдык емес баскаруды уйымдастыру жане. ебек німділігін сіруді ынталандыруды жаа дісін ендіруді сынды: ндіріс саудамен мен ебекті гумаиизациялауды шешуде топты демократиялык тсілдерді олданды.

Наскарушылык ойдыц жаа (1950-1960 жж.) даму дуірі казіргі сандык діс негізінде баскаруда математика мен компыотерді колдану аркылы шешумеіі байланысты. Сойтіп «басарушылык ылым» мектебі мірге келді.

Баскарушылык теориясыныи 70-80-ші жылдарды арсаында жана мектебі калыптасты. Ол «ситуациялык діс» мектебі болатын. Жадайды арастырудын басты ерекшелігі рбір йымды-баскарушылык мселені шешуді накты алыптасан жадаймен байланыстыруды талап етеді. зіні зерттеуінін негізіне бл мектеп ксігюрын, йымны жмыстарын арастыруын, оларды белгілі накты жадайда жмыс аткаруын ескерді. Осы ксіпорынны кызмет жасауына андай ішкі жне сырткы факторларды ыпалы бар жне осы бірнеше варианттардан, ммкін шешімні біреуі абыдданып, алыптасан мселені бір ана шешімі алынады.

Басарушылы ойлар теориясында осы мектептерді менеджмент іеориясы мен практикасын дамытуда негізгі деп атау абылданан. Басарушылык теориясы мектептеріні пайда болуын зерттеушілср сол уакытта алыптасан белгілі себептермен, жадайлармен байланыстырады. Мысалы, басарушылы теориясыны «классикалы мектебі» мыналарды серінен алыптасты: йымдар саныны рсуі, тауар мен ызмет крсету нарыьіны суі, бірінші дниежзілік соыс. 1929-1933 жылы йадарыс жне постиндустриальды революцияны басталуы.

«Мінез-лык» мектебі — «адамдык атынастар» мсктебіні пайда болуы ксіподатын осуі серімен тсіндіріледі, дайындыы жаксы менеджерлерге сраным екінші дунис жзілік соысты нтижесінде калыптасан жадаймен байланысты.

«Баскарушылы ылымдар > мекгебінін тууы корпорация, концерн, концерн-конгломераттар клемі суі серімен, «ыри-кабасоыс», ндірісті лдырауымен тсіндіріледі.

«Ситуациялык тсіл» мектебіні пайда болуы экономика

ммкіндіктеріні лаю серімен, елдер арасындаы арышты, баталастык, жоары технологиялык, німні міргс келуі, азаматгык ы кресіні всуі, жоары біліктілікті талап ететін мамандытардьщ есуімен байланыстырылады.'

Басарушылык ойлар жетістігін колдану практикасында кітгеген елдерде баскару моделіні зіндік лттык ерекшелігі пайда болды. Басаруды — американды, жапондык жне батыс еуропалык мектептері калыптасты. лемдік шаруашылыктын дамуы езінін серін азіргі менеджментті иитернациялауа ыпал етуде.