Изопроцестер мен олардың графиктерін түсіндіріңіз.

Параметрлерiнiң бiрiнiң шамасы өзгерiссiз өтетiн процестердi изопроцестер деп атайды. Газдың үшiншi параметрi тұрақты болған кездегi екi параметрi арасындағы мөлшерлiк байланысты (тәуелдiлiктi) газ заңдары деп атайды.

Идеал газ күйiнiң теңдеуiне сүйенiп изопроцестердiң негiзгi түрлерiнiң физикалық құбылыстарын қарастырайық.

Температура тұрақты болған кезде термодинамикалық жүйе күйiнiң өзгеру процесiн изотермиялық процесс деп атайды. Бұл процесс Бойль - Мариотт заңмен жазылады:

PV = const

Газ температурасын тұрақты ұстау үшiн, оның температурасын өзгертпейтiндей етiп жылуалмасып тұратын жүйе – термостат қажет. Әйтпесе, газ сығылғанда немесе созылғанда оның температурасының өзгерiсi елеулi.Изотермиялық процестiң (P,V) жазықтығындағы графигi, мзотерма деп аталатын, гиперболаны бередi (1.10 - сурет).

Қысым тұрақты болған кезде термодинамикалық жүйе күйiнiң өзгеру процесiн изобаралық процесс деп атайды. Егер ыдыста газ қысымы тұрақты болуы үшiн, оның қабырғалары жылжымалы (қозғалмалы) болуы керек. Изобаралық процестiң (V,Т) жазықтығындағы графигi, мзобара деп аталатын, түзу сызықты бередi (1.11 - сурет).

Көлем тұрақты болған кезде термодинамикалық жүйе күйiнiң өзгеру процесiн изохоралық процесс деп атайды. Егер газ герметикалық ыдыста болса, онда газ көлемi тұрақты болады. Изохоралық процестiң (P,T) жазықтығындағы графигi, мзохора деп аталатын, түзу сызықты бередi (1.12 - сурет).

22. Өзара және өздік индукция. Өздік индукция – өткізгіш контурдағы ток күші өзгергенде сол контурда индукциялық ЭҚК-нің пайда болу құбылысы. Өздік индукция эл. магн. индукцияның дербес түрі. Контурдағы ток өзгергенде осы контур қоршап тұрған бет арқылы өтетін магнит ағыны өзгеріп, со-ның салдарынан контурда өздік индукцияның ЭІК-і (E) пайда болады. Өздік индукцияның ЭІК-нің бағыты Ленц ережесімен анықталады: тізбектегі ток күші өскенде өздік индукцияның ЭҚК-і (E) токтың көбеюіне кері, ток күші кемігенде токтың азаюына кері әсерін тигізеді. тізбектегі токтың өзгеру жылдамдығына (dI/dt), контурдың индуктивтігіне L пропорционал: ε=-L*dI/dt

Индуктивтік коэфф. L – Гн (генри). Тізбек тұрақты ток көзіне қосылғанда немесе одан ажырағанда E пайда болып, ондағы ток күшінің лезде өзгеруіне мүмкіндік бермейді. Бұл кезде пайда болатын E ток көзінің ЭҚК-нен бірнеше есе артық болуы мүмкін. Айнымалы ток тізбегіндегі орамада өздік индукция әсерінен пайда болатын ток күші оған берілген кернеуден фаза бойынша π/2-ге қалып отырады. Өздік индукция құбылысы электртехника мен радиотехникада маңызды рөл атқарады. Орамаға тізбектеп жалғанған конденсатордағы заряд таңбасы өздік индукция әсерінен үздіксіз өзгеріп, тізбекте еркін эл.-магн. тербеліс пайда болады.

Өзара индукция құбылысы. Кез-келген контурдағы электр токы өзгергенде осы токтың айнымалы магнит өрісі көрші контурдағы э.қ.к.-ін индукциялайды. Осы екі контурдың 1-дегі ток шамасы магнит ағымын тудырады да, осы магнит ағынының әсерінен 2-контурда индукциялық тогы пайда болады, оны гальванометр көрсетеді. Сонда 2-контурды тесіп өтетін магнит ағынын Ф₂₁ десек онда ол мынаған тең болады: Ф₂₁=L₂₁I₁

Сөйтіп 1- контурдағы I₁ тогы өзгергенде 2-контурда Фарадей заңына сәйкес ε₂₁ ЭҚК-і пайда болып, ол осы контурдағы магнит ағыны өзгерісінің жылдамдығына пропарциянал болады: Ε₂₁=-dФ₂₁\dt=-L₂₁dl₁\dt.

Дәл осы сияқты, 2-котурдағы ток I₂болып, оның 1-контурдағы Фарадей заңына сәйкес ε₂₁ ЭҚК-і пайда болып, олосы контурдағы магнит ағыны өзгерісінің жылдамдығына пропарциянал болады: Ε₂₁=dФ₂₁\dt

Дәл осы сияқты , 2-контурдағы ток I₂ болып, оның 1-контурды тесіп өтетін магнит ағынын Ф₁₂ десек,онда ол мына түрде жазылады: Ф₁₂=L₁₂*I₂

Егерде I₂ ток өзгеретін болса онда 1-контурда ε₁₂ ЭҚК-і пайда болып ол осы контурдағы магнит ағыны өзгерісінің жылдамдығына пропорционал болады: Ε₁₂=dФ₁₂/dt=-L₁₂*dI₂/dt

Өзара индукцияның индуктивтігі контурлардың геометриялық пішініне, олардың өзара орналасуына және контурды қоршаған ортаның магниттік қасиетіне тәуелді болады.

23. Соленоидтың индуктивтілігі. Ұзын соленоидтың бойынан ток өткенде оның ішінде біртекті магнит өрісі қозады. толық магнит ағыны: Ψ=NФ=NBS=μμ₀N²IS/l.

Oсыдан: L= μμ₀N²S/l= μμ₀n²V

мұндағы N– соленоидтың орамдар саны, l – соленоидтың ұзындығы,

S – бір орамның ауданы, μ – соленоидтың V=Sl көлемін толтырып тұрған ортаның (соленоид өзекшесінің) магниттік өтімділігі, n=N/L – соленоидтың бірлік ұзындығына сәйкес орамдар саны.

24. Термодинамиканың бастамалары. Термодинамиканың I бастамасы: жүйеге берілген жылу мөлшері жүйенің ішкі энергиясын өзгертуге және жүйенің сыртқы күштерге қарсы жұмыс атқаруына жұмсалады. Тд-ның бірінші бастамасының дифференциалдық түрдегі теңдеуі: δQ=dU+δA

Жұмыс пен жылу – термодинамикалық жүйе күйінің өзгеру процестерінің энергетикалық сипаттамасы. Идеал газ сыртқы күштерге қарсы жұмыс атқарса, элементар жұмыс оң болады: δA=Fdl=pSdl=pdV >0

Жүйе периодты түрде бастапқы күйіне қайтып оралып тұрса, оның ішкі энергиясы өзгермейді: яғни, қыздырғыштан берілетін энергиядан артық жұмыс атқаратын периодты түрде жұмыс істейтін жылу машинасының болуы мүмкін емес. 1 моль идеал газ үшін Тд-ның бірінші бастамасының теңдеуі: C_mdT=dU_m+pdV_m . Тұрақты көлемде берілген жылу ішкі энергияның артуына жұмсалады: C_vdT=dU_m

1 моль газдың ішкі энергиясының өзгеруі: dU_m=iRdT/2. Осыдан: C_v=iR/2. Изобарлық қызу процесінде: C_p= dU_m/dT+ pdV_m/dT . C_p= C_v+R -осы формула Майер формуласы д.а.: изобарлық C_p мольдік жылу сыйымдылығы изохорлық C_v мольдік жылу сыйымдылығынан мольдік газ тұрақтысы r шамасына артық. Майер теңдеуінің еркіндік дәрежелерінің саны арқылы жазылуы: C_p=(i+2)R/2

Термодинамиканың II бастамасы жүйеде өтіп жатқан процестің бағытын анықтауға мүмкіндік береді. клаузиус теңсіздігі мен энтропия ұғымы екінші бастаманы қайтымсыз процестер үшін тұйық жүйе энтропиясының арту заңы түрінде тұжырымдайды.

Екінші бастаманың басқа қорытындылары: 1) кельвин бойынша: нәтижесінде қыздырғыштан алынған жылу мөлшерін толығымен пара-пар жұмысқа айналдыратын циклдік процесті жүзеге асыруға болмайды; 2) клаузиус бойынша: нәтижесінде температурасы төмен салқын денеден температурасы жоғары қызған денеге жылу берілетін циклдік процесті жүзеге асыруға болмайды;

Тд-ның алғашқы екі бастамасы температурасы абсолют нөлге жақын жүйенің күйі туралы айқын сипаттама бермейді. Бұл жағдай термодинамиканың III бастамасымен толықтырылған (нернст-планк теоремасы): тепе-тең күйдегі барлық денелердің энтропиясы жүйенің температурасы абсолют нөлге жақындағанда нөлге ұмтылады.

25. Карно циклі. Карно ішклінің пайдалы эсср коэффициенті. Егер жүмысшы дененің қыздырғыштан алынған жшіу молшері Q, ал оның Q₁- Q₂ мөлшері жүмысқа айналдырылатын болса, онда η=(Q₁-Q₂)/Q₁=1-Q₂/Q₁=1-T₂/T₁

Енді газды бастапқы қысымы p, мен көлемі V, болатын күйге алып келу үшін, оны адиабатты түрде, температурасы T, шамасына жеткенше сығамыз. Осы процесс кезінде мына теңдеу орындалады: (V₂/V₁)^γ-2=T₁/T₂. Енді газ бастапқы күйге келді, Карно циклі аякталды, газ жаңа циклді ба-стауға дайын. Атқарылған механикалық жұмыс: A=A₁+A₂=RT₁ln(V₁/V₂)-RT₂ln(V₃/V₄). Жалпы жұмыс: V₂/V₁=V₃/V₄; демек, A=R(T₁-T₂)ln(V₂/V₁). Q₁/T₁=Q₂/T₂

Сонымен, пайдалы әсер коэффициенті бірден кіші болады екен және кыздырғыш пен суытқыштың температураларының арасындағы қатынасқа төуелді болады. Қыздыргыш пен суытқыштың берілген температуралары кезінде жұмыс атқаратын жылу машинасының ПӘК-і қыздыргышы мен суытқышының температуралары дәл осындай болатын қайтымды Карно циклі бойынша жұмыс атқаратын машинаның ПӘК-нен артық бола алмайды.

26. Электромагниттік индукция құбылысының Фарадейлік және Максвелдік түсініктемесі. Электрмагниттік индукция –ток өткізетін тұйық контурда осы контурды қамтыған магнит өрісі өзгергенде индукциялық токтың (ЭҚК-нің) пайда болу құбылысы.

Фарадей заңы: электрмагниттік индукцияның электр қозғаушы күші (ЭҚК) контурды тесіп өтетін магнит индукциясының ағынының уақытқа байланысты өзгеру жылдамдығына тең болады. ε_i=-dФ/dt

Ленц ережесі: индукциялық ток өзінің магнит өрісі индукциялық токты тудырған магнит ағынының өзгерісін болдырмауға тырысатындай бағыталады.

dФ/dt>0, ε<0 және dФ/dt<0, ε>0

1831 жылы Фарадей ашқан электромагниттік индукция құбылысын терең зерттей отырып Максвелл мынадай қорытындыға келді: магнит өрісінің кез келген өзгерісі қоршаған кеңістңкте құйынды өріс туғызады. Фарадей тәжірибелеріндегі тұйықталған өткізгіште индукциялық ЭҚК-ін тудыратын құйынды өріс екен. Бұл құбылыстың ерекшелігі сол, құйынды электр өрісі тек өткізгіште ғана емес, бос кеңістікте де пайда бола алады. Кеңістіктің кез келген нүктелеріндегі магнит өрісі индукциясының ∆B/∆t кезінде құйынды электр өрісі туындайды. Электр өрісінің күш сызықтары магнит өрісінің күш сызықтарын орап қоршайды және оның жазықтығына перпендикуляр орналасады. Магнит индукциясы ∆B/∆t >0 артса, құйынды электр өрісі E кернеулік векторының бағыты сол бұранда ережесімен анықталады. Магнит индукциясы ∆B/∆t<0 кемігенде E кернеулік векторының бағыты оң бұранда ережесімен анықталады.

27. Максвелл теңдеулерінің жүйесі. Өткен ғасырдың 60-шы жылдары Максвелл электр және магнит өрістері туралы Фарадей идеяларының негізінде көптеген эксперименттерінің нәтижелерін қорыта келе электромагниттік өрістің бірыңғай теориясын ашты. Максвелл ығысу тогын ашқаннан кейін өзінің электромагниттік теориясын тұжырымдап, оны мынандай төрт теңдеу арқылы берді

1.

Бұл теңдеу электр өрісінің көзі зарядталған бөлшектер мен қатар айнымалы магнит өрісінде болатынын көрсетеді.

2.

Бұл теңдеу магнит өрісінің көзі, ток пен қатар, айнымалы электр өрісі де бола алатындығын көрсетеді.

3. , . Гаусс теоремасы

4. векторы үшін Гаусс теоремасы. Екінші жағынан бұл теңдеу табиғатта магниттік заряд жоқ екенін көрсетеді.

Электрлік құбылыстарды толық сипаттау үшін, Максвеллдің макроскопиялық теңдеулерімен қатар Лоренцтің мынандай үш теңдеуін пайдаланылады:

, ,

Бұл теңдеулерді Лоренцтің материалдық теңдеулері дейді. Ол теңдеулер электрлік құбылыстардың механизмін түсіндіруге пайдаланылады. Максвелл теңдеулері электр және магнит өрістеріне қатынасты симметриялы емес. Статционар өріс үшін

, , ,

Бұл жағдайда электр өрісі мен магнит өрісі бір-біріне тәуелді емес. Электр өрісінің көзі тек зарядтар, магнит өрісінің көзі тек ток болады. Векторлық анализдегі Стокс, Гаусс теоремаларын пайдаланып,

Максвелл теңдеулерінің дифференциалдық түрін былай жазуға болады

, , ,

Кеңістікте заряд пен токтар бірқалыпты орналасса, онда Максвелл теңдеулерінің интегралдық және дифференциалдық түрлерін бірдей пайдалануға болады. Максвеллдің электромагниттік теориясының үлкен қорытындысы: жарық дегеніміз электромагниттік толқын деген тұжырымы.

28. Радиоактивтік тізбекті реакциясы. Радиоактивтілік (лат. radіo – сәуле шығару, actіvus – әсерлік) – орнықсыз атом ядроларының басқа элементтер ядросына бөлшектер немесе гамма-кванттар шығару арқылы өздігінен түрлену құбылысы. Ядролық физиканың даму тарихына көз жүгіртсек, оның қайнар көзі 1886 жылы француз ғалымы А. Беккерель ашқан табиғи радиоактивтік құбылысынан басталады. А. Беккерель уран тұзының фотопластинаға әсерін зерттеген. Мұқият зерттеулер нәтижесінде Беккерель өтімділігі жоғары белгісіз сәулелерді уран атомының өзі, ешқандай сыртқы әсерсіз-ақ, өздігінен шығаратынын анықтады. Белгісіз сәулелердің заттармен әрекеттескенде: 1) фотопластинканы қарайтатыны, яғни химиялық әсерінің бары; 2) газдарды иондауы; 3) кейбір қатты денелер мен сұйықтардың люминесценциясын туғызатыны сияқты қасиеттері белгілі болды.

Бұл құбылысты зерттеу жұмыстары бірден басталды. Францияда 1898 жылы М.Склодовская -Кюри мен П. Кюри торий (Th) элементінің өздігінен сәуле шығаруын ашты. Өздігінен сәуле шығаратын химиялық элементті радиоактивті деп, ал сәуле шығару процесін радиоактивтік деп атауды М. Кюри ұсынған еді. Радиоактивті тізбек- әрбір келесі изотоп алдыңғысының ыдырауы нәтижесінде түзілетін тектік байланыстағы радиоактивті изотоп тізбектері; бұл тізбектердің әркайсысы жартылай ыдырау кезеңі үлкен изотоппен басталып тұрақты изотоппен аяқталады. Табиғатта Тһ⁹⁰ торий U²³⁸₉₂ уран (уран-радий), U²³⁵ ₉₂ уран (актинуран) және Np²³⁷ ₉₃ нептуний радиоактивтік тізбектері белгілі.

29. Тасымалдау құбылыстары. Диффузия. Тасымалдау құбылыстары деп заттың жеке қабаттарының реттелген орын ауыстыру жылдамдығының, тығыздығының немесе температурасының біртекті емес жағдайларымен байланысты процестерді атайды. Термодинамикалық тепе-тең емес жүйелердегі қайтымсыз тасымалдау құбылыстары кеңістікте энергияның, массаның және импульстің тасымалдануын анықтайды. Қарапайым бір өлшемді құбылыстарда тасымалданатын физикалық шамалар тек бір декарттық координатаға тәуелді болады. жалпы жағдайда осі бойымен тасымалдау бағытын белгілеу қабылданған.

Диффузия деп газдардың, сұйықтардың немесе қатты денелердің жанасу аумағында олардың бөлшектерінің (атомдарының, молекулаларының) өздігінен араласып бір-біріне өту құбылысын айтады. Температура тұрақты болғанда химиялық таза газдарда диффузия берілген көлемнің жеке аумақтарындағы газ тығыздығының айырмашылығынан болады. Біртекті газдағы бір өлшемді диффузияда газдың массасы тығыздығы үлкен аумақтан тығыздығы аз аумаққа тасымалданады. тасымалдау процесі фик заңымен сипатталады: j_m=-Ddρ/dx. Мұндағы j_m-бірлік уақытта x осіне перпендикуляр жазық беттің бірлік ауданы арқылы тасымалданған зат массасына тең шама массалық ағынның тығыздығы деп аталады; D-диффузия коэффициенті; dρ/dx -жазық бетке перпендикуляр х тасымалдау бағытындағы бірлік ұзындықта зат тығыздығының өзгеру жылдамдығына тең шама тығыздық градиенті деп аталады. Минус таңбасы масса жүйенің тығыздығы төмен аумағына қарай тасымалданатынын көрсетеді. Диффузия коэффициенті тығыздық градиенті бірге тең болғандағы масса ағынының тығыздығына тең. идеал газдың МКТ-на сәйкес бұл коэффициент: D=<υ><l>/3. <υ>-жылулық қозғалыстағы молекуланың орта жылдамдығы;<l>-молекулалардың еркін жолының орташа ұзындығы. Үш өлшемді диффузия жағдайында ρ=f(x,y,z) фик заңының формуласы мына түрде жазылады: j_n=-Dgradn.

30. Ядро модельдері.

Ядролық модель – атом ядросының оңайлатылған бейнесі. Ол атом ядросын сипаттайтын әр түрлі шамаларды анықтайтын есептің қарапайым математикалық шешімін табуға мүмкіндік береді. Ядролық модельді құру кезінде атом ядросының кейбір жеке қасиеттеріне ғана назар аударылып, оның басқа қасиеттеріне мән берілмейді.
Ядролық модельдерді төмендегідей 3 топқа бөлуге болады:
1) ядроның негізгі күйлерінің жалпы қасиеттерін сипаттайтын;
2) ядроның қозу спектрлерін сипаттайтын;
3) ядроның ұшып келе жатқан бөлшектермен өзара әсерін сипаттайтын.
Бірінші топтағы ядролық модельдер ядродағы заттың орнықтылығын, ядролық күштердің қанықтылығын түсіндіреді.
Екінші топтағы ядролық модельдер ядроның тәжірибеде байқалатын энергия деңгейлерін сипаттауға, энергия деңгейлерінің қалпын немесе олардың тығыздығын, ядролардың магниттік және квадрупольдық моменттерін есептеуге, сондай-ақ атом ядросының спинін, т.б. анықтауға мүмкіндік береді. Осы топтағы модельдер магиялық ядролардың орнықты болу себебін де түсіндіре алады. Ал ядролық модельдердің үшінші тобының көмегімен γ-кванттардың, нуклондардың және одан да ауырлау бөлшектердің атом ядросында шашырауын, сондай-ақ атом ядросының өздігінен және еріксіз түрде бөліну себебін түсіндіруге болады. Бірінші топтағы ядролық модельге: гидродинамикалық (екі сұйықты) модель мен “шекарасы жоқ” ядро (ядролық материя) моделі жатады. Гидродинамикалық модель бойынша ядро белгілі бір тығыздығы (шамамен 1038 бөлшек/см3), бір нуклонға келетін орташа энергиясы (–15,5 МэВ), беттік керілу коэффициенті, т.б. бар протон және нейтрондар сұйығының тамшысы болып есептеледі. Ядролық материя моделінде кеңістіктік шекарасы жоқ әрі біртекті нуклондар жүйесі қарастырылады. Екінші топтағы ядролық модельге ең алдымен ядроның қабықтық моделі мен ядроның жалпыланған моделі жатады. Бұл модельдер бойынша барлық нуклонныңжасайтын өзара үйлескен өрісінде әрбір нуклон бір-біріне тәуелсіз болып қозғалады. Ядроның жалпыланған моделінде мұның үстіне нуклондардың ұжымдық қозғалыстары да зерттеледі. Үшінші топтағы ядролық модельге ядроның оптикалық моделі, құрама ядро моделі, тура ядролық реакциялар моделі және бөліну моделі жатады. Ядроның оптикалықмоделінде энергиясы кең диапозонда өзгеретін бөлшектердің (нуклондардың, дейтрондардың немесе ауыр бөлшектердің) шашырауы зерттеледі. Орташа және ауыр ядроларға энергиясы онша жоғары емес нейтрон түскен кезде құранды ядро түзіледі. Оның ыдырау заңдылығы статистикалық немесе булану моделі арқылы сипатталады. Қызған сұйықтықтан молекулалардың сыртқа қарай қалай ұшып шығатыны тәрізді, құрама ядродан да сондай болып нуклондар сыртқа қарай ұшып шығады. Бөлшектердің энергиясын өте жоғары болып келген ядроларда, сондай-ақ кез келген мөлшердегі энергиясы бар жеңіл ядроларда өтетін процестер тура ядролық реакциялар моделі арқылы сипатталады. Бұл модельде ұшып келе жатқан бөлшек пен ядро бөлшектері қабықтық модельдің үйлескен потенциал өрісінде қозғалады. Тура ядролық реакциялардың күрделірек түрлері соңғы уақытта дамып келе жатқандисперсиялық модельде зерттеледі. Бұл модельде барлық ядро протон және нейтрон тәрізді элементар бөлшек деп қарастырылады. Бірақ бұл ядроның протон мен нейтроннанөзгешелігі – ол протонның, нейтронның, дейтронның, т.б. элементар бөлшектердің энергиясы жеткілікті дәрежеде үлкен болған кезде ыдырай алады.^[1]
Кез келген құбылысты модельдеуден бұрын, әдетте модельденетін объектінің не процестің физикалық бейнесін құруға тырысады.^[2] Ал модельдің негізінде жатқан физикалық бейне атом ядросының қасиеттері жөніндегі белгілі бір ұйғаруларға (тұжырымдарға) сүйенеді. Әр түрлі модель ядродағы әр түрлі процестер мен қасиеттерді сипаттайтындықтан физикалықбейне де, яғни бастапқы тұжырымдар да әр түрлі болуы, кейде тіпті бір-біріне қарама-қарсы болуы да мүмкін. Физикалық алғышарттар негізінде модельдің математикалық аппараты жасалады, яғни тәжірибеде байқалатын шамаларды анықтау үшін теңдеу құрастырылады. Теңдеуде бірнеше параметр болады және әрбір параметрдің жеткілікті дәрежеде нақты бірфизикалық мағынасы болуы тиіс. Ядролық модельдің әр қайсысының қолданылатын шекарасы, аймағы бар. Mатематикалық аппараттың мазмұнының көлемі оның физикалық бейнесінен гөрі кеңірек болып келеді. Ядро құрылымы жөніндегі түсінікке сәйкес физикалық бейне көбіне өзгеріп, дамып және жетілдіріліп отырылады. Бұл жағдайда модельдің математикалықаппараты өзгермейді десе де болады

31. Тосын және мәжбүр сәуле шығару.

Атомдардағы электрондардың бiр деңгейден екiншi деңгейге еркiн өткен кездегi сәуле шығаруын өз еркiмен немесеспонтанды сәуле шығару деп атайды. Атомдар бұл жағдайда сәуленi бiр-бiрiнен тәуелсiз шығаратын болғандықтан ол сәуле толқындары когеренттi болмайды.

1916 жылы А.Эйнштейн, атом электрондарының жоғарғы деңгейден төменгi деңгейге өте отырып өзiнен сәуле шығаруы бұл атомға сырттан әсер ететiн электромагниттiк өрiстiң әсерiнен де болу мүмкiндiгiн болжады. Мұндай сәуле шығарудымәжбүрленген немесе индуцирленген сәуле шығару деп атайды.

32. Лазерлер.

Жарықтың кванттық көздерi. Лазерлер

ХХ ғасырдың екiншi жартысындағы физиканың iрi табыстарының бiрi оптикалық кванттық генератор, немесе басқаша айтқанда лазердiң ойлап табылуы. "Лазер" деген сөз ағылшынның "Light Amplificatoin by Stimulated Emission of Radiation" деген сөйлемiнiң алғашқы әрiптерiнен алынған (LASER). Бұл "мәжбүрленген сәуле шашудың көмегiмен жарықты күшейту" дегендi бiлдiредi. Мәжбүрленген сәуле шығару үрдiсi лазелердiң физикалық негiзi болып таб.

Лазер (ағылш. laser, ағылш. light amplification by stimulated emission of radiation - жарықты мәжбүрлі сәулелену арқылы күшейту қысқашасы) — лазер, оптикалық кванттық генератор — толтыру (жарық, электр, жылу, химиялық және т.б.) энергиясын когерентті, монохроматты, поляризацияланған және тар бағытталған сәулелену ағынының энергиясына түрлендіруші аспап.

1. Лазер сәулесін беретін аспап. Оның түрлері: газ лазері, жартылай өткізгіш лазері, қатты дене лазері және сұйық зат лазері. Стоматология тәжірибесінде баяу ағынды гелий-неондық лазер қолданылады. Қанжел (пародонт) ауруларын, зақымданған тканьдерді емдеуде, организмнің әр түрлі ауруларға бейімділігін (сенсебилизаңия) кеміту, иммундық қасиеттерін күшейту т. б. клиникалық жұмыстарда жақсы нәтиже беріи келеді. Ауыз қуысында болатын стоматиттерді (ауыздың уылуы) ерін мен тіл жараларын, глоссалгияны (тоқтаусыз ауыратын тіл кеселі), глосситті (тіл кабынуы) лазер сәулесімен емдеудің нәтижесі жақсы. Бұл сәулені сондай-ақ жақ сүйектері сынғанда, бетке пластикалық операциялар жасағанда қолданады.[1]

33. Паули принципі.

Паули принцип, тыйым салу принципі — табиғаттың іргелі заңдарының бірі. 1925 жылы швейцариялық физик В.Паули (1900 — 58) тұжырымдаған. Паули принцип бойынша кванттық жүйеде спині жартылай бүтін екі не одан да көп бірдей бөлшектер бір мезгілде бір күйде бола алмайды. Паули принцип химиялық элементтердің периодтық жүйесін, атом ядроларының,молекулалардың, кристалдардың қасиеттерін түсіндіруде маңызды рөл атқарады

ПП (тыйымның қағидаты) Ули - келiсемiн (жартылай бүтiн спинi бар бөлшектер) екi және тепе-тең фермионнан астам бiр кванттық ахуалда бiр мезгiлде бола алмайтын iргелi қағида квант механикасының бiрi. Қағидат Зееманның аномалды әсерiн квантомеханикалық түсiндiруiнiң үсiнде жұмыс барысында 1925 жылда вольфгангтiң электрондарының Паулы үшiн сипаттап және одан әрi жартылай бүтiн спинi бар бәрi бөлшектерге жайылды. Қағидаттың толық қорытылған дәләлдеуi кванттық өрiс теорияс шеңберлерiндегi 1940 жылда (санақпен байланыс арқа туралы теоремаға) Паульды теоремада оларға iстелдi. Бұл теоремадан фермиондардың жүйесiнiң толқындық функциясы олардыңның ауыстырулары қарсы симметриялы қатысты болып табылғанын шықты, мұндай бөлшектердiң жүйелерiнiң мiнез-құлығы Ферми-Дирактiң санағымен суреттеледi.

Пауль қағидат төмендегiше сипаттауға болады: бөлшек, ахуал осы кванттық ахуалда бiр кванттық жүйе шектерiндегi жалаң басқа бiр кванттық сан ең болмаса ерекшеленуi керек бола алады. Пауль қағидаттың статистикалық физикасында толтырудың сандарының терминдерiндегi кейде құрастырады: толтырудың санының қарсы симметриялы толқындық функция түсiндiрiп жатылатын бiрдей бөлшектерiнiң жүйесiнде тек қана екi мән қабылдай алады

34. Кванттық сандар.

Кванттық сандар– кванттық жүйелерді (атом ядросын, атомды, молекуланы, т.б.), жеке элементар бөлшектерді, жорамал бөлшектерді (кварктер мен глюондарды) сипаттайтын физикалық шамалардың мүмкін мәндерін анықтайтын бүтін немесе бөлшек сандар. Кванттық жүйе күйін түгелдей анықтайтын кванттық сандардың жиынтығын толық кванттық сандардеп атайды. Атомдағы электронның күйі үш кеңістіктік координата және спинмен байланысқан электронның төрт еркіндік дәрежесіне сәйкес келетін төрт кванттық санмен анықталады. Олар сутек атомы және сутек тәрізді атомдар үшін былайша аталады: бас кванттық сандар (n), орбиталық кванттық сандар (l), магниттік кванттық сандар (ml), магнитті спиндік не спиндік кванттық сандар (ms). Кванттық сандар микродүниеде өтетін процестердің дискретті сипаты бар екендігін бейнелейді әрі олар әсер квантымен, яғни 'Планк тұрақтысыментығыз байланысты болады. Спин-орбиталық өзара әсер ескерілген кезде электронның күйін сипаттау үшін ml мен ms-тің орнына толық қозғалыс мөлшері моментінің кванттық саны (j) мен толық момент проекциясының кванттық саны (mj) пайдаланылады. Атомның, т.б. кванттық жүйелердің күйін сипаттау үшін күй жұптылығы (P‘) делінетін тағы да бір кванттық сан енгізіледі. Ол +1 не –1 мәндерін қабылдайды. Элементар бөлшектер физикасы мен ядролық физикада бұдан да басқа кванттық сандар енгізіледі. Мысалы, электрлік заряд (Q),бариондық заряд (B), электронды-лептондық заряд (Le), мюонды-лептондық заряд (mL), изотоптық спин (T), ғажаптылық (оғаштық) (S) не гиперзаряд, т.б. Кванттық сандар элементар бөлшектердің кванттық сандары олардың (бөлшектердің) өзара әсері мен бір-біріне айналу процесін анықтайтын ішкі сипаттамасы болып табылады. Кең мағынада кванттық сандардеп, көбінесе, кванттық механикалық бөлшектер (немесе жүйелер) қозғалысын анықтайтын және қозғалыс кезінде сақталатын физикалық шамаларды айтады.

35. Реал газ. Ван-дер-Ваальс теңдеуі.

Реал газ - қасиеттері молекулалардың өзара әсерлесуіне тәуелді (идеал газдан айырмашылығы) газ; молекулаларының арасындағы өзара әсерлесулер маңызды роль атқаратын газдар.[1]

Қарапайым жағдайда молекулааралық өзара әсердің орташа потенц. энергиясы молекуланың орташа кинетик. энергиясынан көп кіші болса, онда Реал газ бен идеал газдың бір-бірінен айырмашылығы өте аз болады. Газдардың бұл қасиеттеріндегі айырмашылық жоғары қысым мен төмен температураларда байқалады.

ВАН-ДЕР-ВААЛЬС ТЕҢДЕУІ — нақты (реал) газдардың күйін сипаттайтын алғашқы теңдеулердің бірі. 1873 ж. голланд физигі Я.Д. Ван-дер-Ваальс ұсынған. Темп-расы  және қысымы p болатын көлемі V газдың молі үшін В.-д.-В. т. мына түрде жазылады: (p + a/V2)(V—b)= =RT, мұндағы R — әмбебап газ тұрақтысы, а және b — нақты газ қасиеттерінің идеал газ қасиеттерінен ауытқуын көрсететін тәжірибелік тұрақтылар. Ал a/V2 — молекулааралық өзара әсердің нәтижесінде пайда болатын молекулалар арасындағы тартылысты ескеретін мүше (өлшемділігі — қысым), b — молекулалардың бір-біріне жақын келген кездегі тебілісін ескере отырып, олардың (молекулалардың) меншікті көлеміне ендірілетін түзету. Көлем (V) үлкен болған жағдайда (сондай-ақ, сиретілген газдар үшін де) a және b тұрақтыларын ескермеуге болады да В.-д.-В. т. идеал газ күйінің теңдеуіне ауысады; қ. Клапейрон теңдеуі. [1]

Жоғары қысымдар кезіндегІ газдардың касиеттерін және сұйық-газ фаза-лық өтуіи Мендлеев-Клапейрон теңдеуі сипаттай алмайды, бүл тендеу тек томенгі қысымдар кезіндегі газдар үшін ғана орындалады екен. Бірақ бүл тең-деуді нақты газдардың кезкелген қысымдар кездегі смпатгарын ғана емес, со-нымен катар жеткілікті дәлдікпен сүйықтардың касметтерін жөне газ күйінен сүйық күйге фазалық өтуді де сііпатгай алатын түрде түзетуге болады.

Бүл үшін газ молекулалары дегеніміз ешқандай мөлшерлері жоқ материалдық нүктелер деген көзқарастардан және молекулалар арасында ешқандай өзара әрекеттесу жок деген тоқтамнан бас тарту керек. Егер шындығында да молекулалар аралық күштер бар деп және молекулалардың белгілі мөлшер-лері болады деп алатын болсак және Мендлеев-Клапейрон тендеуіне қажетгі түзетулерді енгізетін болсақ, онда тәжірибе нәтижелерімен жақсырақ үйлесімді болатын нақты газдардың жаңа күй теңдеуін алуға болады деп үміттенуге болады.

Молекулалардың молшерлері де, молекулалар арарсындағы өзараәрекет-тесу күштері де ескерілген жаңартылған күй теңдеуін 1873 жылы Ван-дер-Ваальс үсынды және ол қазір оның есімімен аталады.

Айта кететін нәрсе, қарастырғалы отырған нақты газдардың күй теңдеуі де жуықталған тендеу, себебі молекулалардың арасындағы озара өрекеттесу күштерін дәл есептеу әлі де мүмкін болмай отыр.

Идеал газдың бір молі үшін жазылған

үй теңдеуінде V деп газ түрған ыдыстың колемін түсшеміз. Екінші жағынан онда қозғалып жүрген газ молекулаларынын, кезкелгенінің кезкелген жерде бола алатын көлемі, себебі идеал газдьтң материалдық нүкте-молекулалары үшін ыдыстың кезкелген жері бос, әр молекула үшін ыдыста одан басқа мо-лекула жоқ тәрізді. Шындығында газда ыдыстың барлық көлемі молекулалар үшін бос емсс, себебі әр молекула белгілі келем алып түр және ыдыстың бүл болігінде басқа молекулалар бола алмайды.

Бүл жағдайды ескеру үшін ыдыстың көлемінен молекулалар қозғала ал-майтын, олардың оздері алып түрған колемін алып тастау керек. Оны Ь деп белгілейік. Сонда (3.1) тендеу мына түрде жазылады:

мүндағы Ь түзету газдың қысымды шексіз артгырған кезде ( газ молекулала-рын әбден тығыздаған кезде) алатын шектік көлемі. Шындығында да (4.3) теңдеуді

түрінде жазып, р - «> кезінде колемнің V = Ь болатындығын көреміз. Ь мөні үшінесегтгеулермынаныбереді: Ъ = {\6ІЪ)жг2М0, мүңдағы Л^-Авогадросаны.

Ъ түзетуді енгізу аркылы ескерілген молекулалардың меншікті көлемімен катар тағы да молекулалар арасындағы тартылыс күштері де бар. Бүл күштердің өсерінен газ молеі^лаларының кезкелген ауданшаға, мысалға, ьщысіыңкабырғасынатүсірегін кысымы кезкелген бірдей жағдайларда идеал газға карағаңда азырақ болад

36. Магнит индукциясы.

37. Лоренц күші.

. Лоренц күші. Лоренц күші — электрмагниттік өрісте қозғалатын зарядталған бөлшекке әсер ететін күш. Бұл күшті сипаттайтын өрнекті 1892 ж. голланд физигі Х. А. Лоренц (1853 — 1928) тәжірибе нәтижелерін қорытындылап тапқан:

38. Абсольют қара дененің сәулелену заңдары.

.Стефан - Больцман және Винн заңдары 1879 жылы австриялық физик И. Стефан тәжірибелердің нәтижелерін зерделей отырып, ал 1884жылы А. Больцман теориялық зерттеуге термодинамикалық тәсілді қолдана отырып, мынаны тағайындады: абсолют қара дененің интегралдың энергетикалық жарқырауы абсолют температураның төртінші дәрежесіне тура пропорционал:

Бұл — Стефан-Больцман заңы. Мұнда = 5,67 • 10-8Вт/м2К4 - Стефан-Больцман тұрақтысы деп аталады. өрнегінен абсолют қара дененің интегралдық энергетикалық жарқырауы тек температураға тәуелді екеінін көреміз. Бірақ, бұл заң абсолют қара дененің сәулеленуінің спектрлік құрамы туралы ештеңе айтпайды. Сондықтан алдымен тәжірибе жүзінде арнайы зерттеулер жүргізілді. Абсолют қара дененің энергетикалық жаркырауының спектрлік тығыздығының (сәулелену қабілетінің) жиілікке тәуелділігі түрлі-түсті қосымшадағы 6-суретте көрсетілген.

Суреттен абсолют қара дененің сәулелену спектрінде энергияның таралуы біркелкі емес екені байқалады. Барлық қисықтарда айқын максимум бар, ол температура өскен сайын қысқа толқындар (үлкен жиіліктер) жайына қарай ығыса береді. Осы себепті де металл кесегін қыздырғанда, ол алдымен, қызыл, содан соң қызғылт сары, содан кейін ақ сары жарық шығарады. Әрбір қисық пен абсциссалар осінің арасында жатқан аудан берілген Т температурадағы интегралдық энергетикалық жарқырау R- ға тең. Бұл аудан (яғни R) Стефан-Больцман заңы бойынша температураның 4-дәрежесіне тәуелді (Т4 - не пропорционал) өседі.

Неміс физигі Винн абсолют қара дененің сәулелену қабілетінің максимумы сәйкес келетін жиіліктің температураға тәуелділігін тағайындайды:

Абсолют қара дененің энергетикалық жарқырауының спектпрлік тығыздығының максимумына сәйкес келетін жиілік дененің абсолют температурасына тура пропорционал. Әдетте, Винн заңын жиілік емес, толқын ұзындығы арқылы мына түрде жазады:

мұндағы b=2,9 -103 м•К — Винн тұрақтысы деп аталады.

Абсолют қара дененің сәулеленуінің спектрлік заңдылықтарын алғаш рет теориялық түрде дұрыс негіздеген Макс Планк. Ол үшін оған кванттық гипотезаны енгізуге тура келді. Бұл классикалық физикаға мүлде жат тұжырымдама еді. Классикалық физикада кез келген жүйенің энергиясы үздіксіз өзгереді. Ал Планктің кванттық гипотезасы бойынша энергия "үлестермен", дискретті түрде ғана шығарылады. Энергия "үлесін" квант деп атайды. Әр кванттың энергиясы жиілікке пропорционал:

мұндағы һ = 6,626 1034Дж*с — Планк тұрақтысы деп аталатын фундаментал (жарық жылдамдығы, элементар заряд секілді) тұрақты шама.

Қатты қызған денелердің сәулеленуі түрлі жарықтандыру құралдарын жасауда қолданылады. Мысалы, кәдімгі электр шамының вольфрам қылы өте жоғары температураға (-3000К) дейін қыздырылуы нәтижесінде жарық шығарады. Түрлі техникалық қажеттіліктер үшін доғалық шамдар пайдаланылады.

39. Квазис бөлшектер және олардың түрлері.

40. Комптон эффектісі.

Комптон эффектісі - шашыраған сәуле шығарудың толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан көп болған кездегі еркін немесе әлсіз байланысқан электрондағы жоғары жиілікті электромагниттік сәулеленудің серпімді шашырауы.

Комптон эффектісі

Рентген сәулесі шашыраған кезде олардың толқындар ұзындығының өзгеруі Комптон құбылысы немесе Комптон эффектісі деп аталады. Сөйтіп жарықтың корпускулалық қасиетінің айқын болуын бірінші рет 1924ж. американ физигі А.Комптон (1892-1962) зерттеді. Тәжірибеден мынау анықталды. Шашыраған рентген сәулелерінің спектрінде толқын ұзындығы -ға тең бастапқы сәулемен қатар, толқын ұзындығы болатын басқа сәуленің бар екендігі байқалды. Бұл толқын ұзындықтарының айырымы шашыратқыш затқа және бастапқы түскен сәуленің толқынының ұзындығына тәуелді болмай, тек сәулелердің шашырау бағытына байланысты болады. Егер шашырау бұрышын десек, онда мен арасындағы байланысты былайша өрнектеуге болады: , мұндағы - шашыраған сәуленің толқын ұзындығы, - Комптон анықтаған толқын ұзындығы, ол мынаған тең .

Комптон эффектісі фотонның импульсі мен еркін электрондардың соғылысу нәтижесі деп қарастыруға болады.бұл соғылысу серпімді болғандықтан фотон мен электрон соғылысқанда оның энергиясы мен импульс өзгереді, себебі электрон соғылысудың нәтижесінде импульс және кинетикалық энергия алады. Комптон өзінің тәжірибесінде пайдаланған фотондар энергиясы 17,5 кэВ рентген сәулелері болды. Міне осындай энергияның шамасы ғанаи электрондардың атомдармен байланысын бұза алады.

41. 2. -ыдырау және оның түрлері.

2. Бета-ыдырау β-ыдырау — атом ядросының ішінде нейтронның (n) протонға (p) және протонның нейтронға өздігінен айналу процесі. Процесс кезінде ядродан электрон (е–) не позитрон (е+) және электрондық антинейтрино не нейтрино бөлініп шығады. Бета-ыдыраудың екі түрі бар:

1)Электрондық бета-ыдырау кезiнде ядро өз бетiнше зарядын бiр бiрлiкке арттыра отырып өзiнен электронды ұшырып шығарады. Бұл құбылыстың негiзiнде протон мен нейтронның бiр-бiрiне айнала алатын қасиетi жатыр. Бос нейтронның массасы бос протон мен электронның массаларының қосындысынан үлкен. Сондықтан энергетикалық тұрғыдан мұндай ыдырау тиым салынбаған. Тәжiрибе нәтижелерiн терең талдау бұл ыдырау кезiнде протон мен электронмен қатар заряды мен массалық саны нөлге тең тағы бiр бөлшек бөлiнетiнiн көреттi. Э.Фермидiң ұсынысы бойынша нейтрино деп аталған бұл бөлшектi 1956 жылы тәжiрибеден байқады. Сонымен нейтронның ыдырау реакциясы

,

мұндағы - электрондық антинейтрино. Ядроның байланыс энергиясының болуынан ядро құрамындағы протондар мен нейтрондардың массасы бұл бөлшектiң бос күйiндегi массасынан негiзiнен аз екенi шығады. Осы себептен де ядро құрамындағы барлық нейтрондар бiрдей бета-ыдырауға түсiп кетпейдi. Тек энергиясы жоғары кейбiр ядроларда ғана мұндай түрлену энергетикалық тұрғыдан мүмкiн болады. Мұндайядроларды бета-радиоактивтi ядролар деп атайды. Бета-ыдырау кезiнде ядродағы нуклондардың саны өзгермей қалатын болғандықтан ядроның массалық саны өзгерiссiз қалады.

2)Массасы нейтронның массасынан аз болғандықтан бос протон орнықты. Бiрақ ядродағы протонның массасы кванттық механиканыңанықталмағандық принципiне сәйкес кейбiр сәтте нейтронның массасынан артық болып кетуi де мүмкiн. Бұл жағдайда мына түрде

позитрондық бета-ыдырау жүзеге асады.-спектрді) зерттеу нәтижесінде 1930 ж. швейцария физигі В. Паули нейтрино бөлшегінің болатындығын болжады. Бета-ыдыраудың теориясын 1934 ж. италиялық физик Э.Ферми жасады. Бұл теория бойынша бета-ыдырау процесі нуклонның электрон-нейтринолық өріспен әсерлесу нәтижесі деп қарастырылады, яғни нуклон электронды (е-) не позитронды (е+) және антинейтриноны () не нейтриноны шығара отырып басқа күйге ауысады.bБета-ыдырау процесі ауыр, сондай-ақ, жеңіл ядроларда да байқалады. Ядродан ұшып шыққан электрондар энергиясының үлестірімін ( ^[1]

Бета-ыдырау

β-сәулесінің табиғатын 1899 ж Резерфорд ашқан болатын. Ол шапшаң қозғалатын электрондар ағыны. β-бөлшекті деп белгілейді. Массалық санның болуы, электронның массасы массаның атомдық бірлігімен салыстырғанда елеусіз аз екенін көрсетеді. Ығысу ережесін бета-ыдырауға қолданайық.

Бета-ыдырау кезінде атом ядросының зарядтық саны бір заряд бірлігіне артады, ал массалық сан өзгермейді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің соңына қарай бір орынға ығысады:

мұндағы — электрлік заряды нөлге тең, тыныштық массасы жоқ электрондық антинейтрино деп аталатын бөлшек.

Бұндай ыдырауды электрондық β-ыдырау деп атайды. Радиоактивті электронды β-ыдырау процесі ядрода нейтронның протонға айналуы және осы кезде электронның және антинейтриноның қабаттаса түзілуі арқылы өтеді:

Ядроның ішінде электронның пайда болуы осы нейтронның ыдырауының нәтижесі екен. Бета-ыдырау кезінде туынды ядро мен электрон жүйесінің энергиясы ыдырауға дейінгі аналық ядро жүйесінің энергиясынан кем болып шығатынын өлшеулер көрсетті. β-ыдырау кезінде энергияның сақталу заңының орындалатына күмән туды. 1930 жылы В. Паулиp β-ыдырау кезінде, ядродан электроннан басқа тағы бір массалық саны ( ) мен зарядының саны ( ) нөлге тең бөлшек бөлініп шығады деген жорамалды ұсынды. β–ыдыраудағы энергияның сақталу заңының бұзылуына себепші, жетіспей тұрған энергия осы нейтраль бөлшекке тиесілі екен.

Үлы итальян ғалымы Э.Фермидің ұсынысы бойынша бұл бөлшекті нейтрино v (итальянша neitrino — кішкентай нейтрон) деп атаған. Нейтриноның электр заряды мен тыныштық массасы нөлге тең болғандықтан, оның затпен әрекеттесуі әлсіз, сондықтан эксперимент арқылы тіркеу аса қиыншылық туғызды. Ұзакка созылған ізденістер нәтижесінде тек 1956 жылы ғана нейтриноны тіркеу мүмкін болды. Ал антинейтрино осы нейтриноның антибөлшегі болып табылады. Электрондық β^--ыдыраудан басқа позитрондық β⁺-ыдырау процесі де өтуі мүмкін. Позитрондық радиоактивтік кезінде ядродағы протонның біреуі нейтронға айналып, позитрон мен электрондық нейтрино v бөлініп шығады:

Ядроның зарядтық саны бірлік зарядқа кемиді, нәтижесінде элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің бас жағына қарай бір орынға ығысады:

мұндағы позитрон, электронның антибөлшегі, массасы электронның массасына тең.

Аналық және туынды ядролар — изобаралар.^[1]

42. Бiр жағынан интерференция, дифракция және диперсия тәрiздi құбылыстар жарықтың толқындық қасиетiн дәлелдесе, екiншi жағынан шымқай қара дененiң сәуле шығаруы, фотоэффект тәрiздi құбылыстар жарықтың фотондар деп аталатын бөлшектерден (корпускулалардан) тұратынына нұсқайды. Жарық қасиетiнен осылай әрi толқындық, әрi корпускулалық қаситеттердiң байқалуы корпускулалы толқындық дуализм деп аталады. Корпускулалы толқындық дуализм жарық қасиетiнiң әдеттегi классикалық физикадағыдай көрнектiлiкке ие емес екендiгiн көрсетедi. Физиканың одан әрi даму барысында мұндай екi жақты қасиет тек жарық табиғатына ғана тән емес екенi байқалды. Осымен байланысты француз ғалымы Луи де-Бройль мынадай болжам ұсынды. Корпускулалы-толқындық дуализм тек жарыққа ғана тән емес, ол материяның iргелi қасиетi. Өз кезегiнде керiсiнше элементар бөлшектердiң де толқындық қасиетi болады.

е Бройль 1924 жылы толқындық-бөлшектік дуализм ... ... ... ... ... тән ... гипотеза айтты. Де Бройль гипотезасы
бойынша кез келген қозғалыстағы бөлшек, мысалы, электрон толқындық қасиетке
ие.
Мысалы, m ... ... ... Оның энергиясы Ε және
импульсі болсын. Біз энергия мен импульстің салыстырмалылық
теориясындағы формулаларын білеміз: E = mc2, = ... ... ... ... ... m0 – тыныштық массасы.
Екінші жағынан алғанда, егер бөлшекке толқындық қасиеттер тән болса, ол
ν жиілік пен λ толқын ... ... ... ... яғни ... және ... ... арасында бірмәнді байланыс болуы
керек. Де Бройль тыныштық массасы бар ... үшін де ... ... ... болады деп есептеді:
Ε = ħω, = ħ, ... – ... ... оның ... . Олай ... (7.13)
Сонымен, импульсі p ... ... (7.13) ... ... сәйкес келеді, оны Де Бройль толқыны деп ...Егер ... ... (

43. Луи де Бройль гипотезасы дегеніміз: Материалды микробөлшектер толқындық қасиетке ие

Луи-де-Броиль өрнегі қалай жазылады

• ⇐ Назад
• 1
• 2
• 345
• 6
• 7
• 8
• 9
• 10
• Далее ⇒