Дріс 10. Ішінара баылаулар трлері

Механикалы срыптауда жалпы жиынтытан бірліктер онда аныталан орналасуынан бірдей аралытары арылы (алфавит бойынша, кеістікте, уаыт бойынша кріну тізбегі) іріктеледі.

Механикалы іріктеуді йымдастыруда екі мселе туады:

· арасындаы араашыты);

· есепті бастайтын бірлікті тадау.

«Есептеу адамы» жалпы жиынтыты санын срыптау жиынтыыны санына блу жолымен аныталады: .

рама срыптауда срыптауды бірнеше тсілін пайдаланады. Мысалы, сериялы жне кездейсо срыптауларды рап арастыруа болады. Бл жадайда, жалпы жиынтыты сериялара (топтара) бліп жне керек болан сериялар санын тадап алып, сериядаы бірліктерді кездейсо срыптауын жргізеді. Мндай рама срыптау айталанатын (топтар жне бірліктер шін) жне айталанбайтын болуы ммкін.

Кпсатылы срыптауда жалпы жиынтытан уелі бірліктерді крделенген топтарын, одан кейін клемі бойынша кішілерін ашан баылауа тсетін блек бірліктер немесе топтар тадалынып алынанша жргізіледі. Срыптау екісатылы болуы ммкін: жалпы жиынты топтара блініп, топтарды іріктеу жргізіледі, ал содан кейін топ ішінде баылауды бірліктері іріктеледі. р сатыда іріктеу кездейсо ретпен жргізілуі ммкін.

Барлы топтарды амтитын іріктеу жргізілетін типтік іріктеуден айырмашылыы, кпсатылы іріктеуде топтарды зі іріктеуден теді, демек оларды барлыы срыптауа тсе алмайды.

Кпфазалы срыптау дегеніміз бір мліметтері барлы бірліктерден жиналып, сосын таы да кеейтілген бадарлама бойынша зерттелетін кейбір бірліктер іріктелетін ішінара жиынтыы ралатын срыптау. Кпфазалы срыптау ателігін есептеу р фаза шін блек жргізіледі.

Кезедік баылау дісі жмыс уаытыны шыын рылымдарын, жабдытарды пайдалану мінездемелерін алу шін олданылады. дісті мазмны алдын-ала белгіленген немесе кездейсо тадалан уаыт кезеіндегі баыланатын бірліктерді жадайын периодты трде тіркеуден трады. Бл кезде алдын-ала процесті ммкін болан барлы жадайларыны немесе уаыт шыыныны трлеріні тізімі жасалады. Баылау аяталаннан кейін зерттеуші р жадай немесе трлері бойынша баылауды жалпы санындаы уаыт шыыныны баалар лесін санайды; мнда берілген жмыс тріне жмсалан уаыт лесі баылауды жалпы санындаы жмысты орындалу барысындаы кезедерді лесіні жрдемінде баалануы ммкін деп есептелінеді.

Дисперсиялы талдау бір немесе бірнеше факторлы белгілерді нтижелік белгіге ыпалын зерттейтін дістерді бірі болып табылады. Факторларды санына байланысты дисперсиялы талдау бірфакторлы жне кпфакторлы болып блінеді. Тменде бірфакторлы кешен шін дисперсиялы талдауды олданылуы арастырылан.

Дисперсиялы талдау негізінде зерттелінуші белгіні жалпы вариациясын оны пайда болу кздерін екі трлі вариацияа блу жатады:

· фактор-белгіні згеруіне негізделген жйелік вариация;

· р трлі, кездейсо, берілген жадай факторларына байланысты емес алды (кездейсо) вариация.

Бл вариацияларды айыру шін баыланан бірліктерді барлы жиынтыын факторлы белгісі бойынша топтара (кластара) бледі жне топтар бойынша нтижелік белгіні орташаларын есептейді.

Топты орташалар

жалпы орташалар

бл жердегі топтаы белгіні жеке мндері;

n_i – топа енетін бірліктер саны;

n – баылауларды жалпы саны.

Егер топты орташаларды салыстыру оларды дегейінде наты айырмашылытар крсететін болса, онда бл айырмашылытарды маызды екенін жне олар фактор-белгіні ыпалымен боланын анытау ажет.

Бл сраа жауап алу шін дисперсияны екі крсеткішін анытайды:

1) жалпы орташаны тірегінде топты орташаларды трасыздыы крсеткіші (топаралы дисперсия);

2) алды, топішілік дисперсия. Алынан крсеткіштерді салыстырып, наты дисперсиялы атынас алады:

Дисперсиялы талдауда топаралы жне топішілік дисперсияларын ауытуларды квадраттарыны осындысын еркіндік дрежесіні санына блу жолымен анытайды.

бл жердегі n_i – топтаы бірліктер саны;

К₁ = m – 1;

m - топты орташалар саны.

бл жердегі К₂ = n – m.

Р.Фишерді -блістіру кестесі бойынша (5-осымша) наты маыздылы дегей (немесе сенімділік ытималды) жне еркіндік дрежесіні саны (К₁ жне К₂) шін кестелік дисперсиялы атынастар (_кесте) аныталады.

Егер _есеп > _кесте болса, онда фактор-белгіні ыпалы туралы болжам орындалады деп есептелінеді.