біш Кекілбаев ркер, Еле-Ала романдары
Ататы аламгерді дебиетке марлыы мектеп абырасында басталады. 1957 жылы 5 мамыр «Лениншіл Жасты» белсенді ауылды тілшісі ретінде азастан Комсомолы Орталы Комитетіні матау аазымен марапатталады. 1957 жылы аза Мемлекеттік Университетіні филология факультетіне тседі. Университетте дебиет бірлестігін басарып, жас талаптар шоырын жарыа шыарады. Соы курста оып жріп, «аза дебиеті» газетінде ызмет атарады. Мнда ол сыншылы абілетімен кзге тседі. «аза дебиетінен» кейін 1962-65 жылдар аралыында «Лениншіл Жас» газетінде блім мегерушісі болып істеді. Ол азастанны халы жазушысы, азастан Республикасы Мемлекеттік сыйлыыны лауреаты, азастанны Ебек Ері (2009) крнекті мемлекеттік, оам айраткері, азастан Республикасы лтты ылым Академиясыны академигі (2009), л-Фараби атындаы аза лтты Университетіні, Л. Гумилев атындаы лтты Университетіні, Атау Атырау, Батыс азастан, Шыыс азастан, Жезазан Университетіні жне Р леуметтік ылымдар академиясыны рметті профессоры, АШ-ты Кентуки штатыны рметті полковнигі, Маыстау, Атырау обылысындарыны, сондай-а республикамызды біратар аудандырыны рметті азаматы. 2015 жылды 11 желтосанында дниеден тті. Мрдесі лтты пантеона жерленді.
Осыдан жиырма жылдай брын, аза дебиетіні лы кшіне біраз дааза – дабырмен жамырай келіп осылан бір топ талантты замандастар ортасынан бйра бас, ара торы, ді спірім жігіт бірден жртты назарын аударан еді. Асыпай, айшытап шешен сйлейтін, барынша білімдар жігітті биязы мінезі длелді пікірлеріне ркім-а ден оятын.біш Кекілбаев трікмен даласымен шектес жатан Маыстау тбегінен боландытан, осы тбектегі мір, тірлік, салт-сана туралы, ежелгі аыз-гімелер, ата-бабалар тадыры жайында, даланы ым-уат бояулары тірегінде ызыа, ызына гімелейтін. Ол кезде бішті баспадан алашы ледер жинаы шыып, баспасзде алашы маалалары жарияланып жатты. біш Кекілбаев осы жылдар ішінде тынымсыз табанды ебек етіп, талантын р ырынан таныта білді. ледер жинаынан баса повесть, гімелерді, сыни ебектеріні бірнеше кітабын шыарды.”Аызды аыры», «ркер»,»Еле-ала» аталатын романдар жазды. Г.Мопассанны «мір», «Пьер мен Жан» романдарын, Л.Толстойды «Соыс жне бейбітшілік» романыны тарауларын, шет ел жазушыларыны лденеше пьесаларын, гімелерін аза тіліне аударды.біш Кекілбаевты шыармашылы жолы аза дебиетшілері з халыны ткені мен тарихты кмескі беттерін жапа тармаай жаза бастаан тса сйкес келді. Прозашы .Кекілбаев, біздіше тариха басадай жолмен барды. «Кй», «Ханша –дария хикаясы», «Шыырау», «Бсеке» атты повестерінде автор ежелгі аыз-гімелерді шебер пайдалана отырып, ткен кнні жарын да аарлы бейнесін, моральды бейнесін жасайды, бгінгі кнні ккейкесті мселелерін озайды. Москваны «Молодая гвардия» баспасынан шыан біш Кекілбаевты «Дала балладалары» кітабына жазан алы сзінде бдіжміл Нрпейісов былай дейді: «Ол зіні шыармаларында ататы тарихи тлалар есімін саудаа салмайды. Ол з халыны ткен трмысын спеттеу, йтпесе манс ету секілді мінезден де аула. Адам міріні леуметтік сыр-сипаттарын философиялы, психологиялы трыдан тере крсетуі бл повестерді шыншылды асиетін ерекше ктере тскен».
зге замандас жазушылары секілді, біш Кекілбаев та з халыны ежелгі дет-рып, дстр-талымдарын егжей-тегжейлі, кейде ызыа суреттеуге мбыл, ол кшпенділер міріні азір мытыла бастаан этнографиялы детальдарына ерекше мн береді.біш Кекілбаевты прозасы, жалпы аланда, мір былыстарына байсалды ой-парасат кзімен арауа шаырып, ткен мен бгінні ажырамас, диалектикалы бірлігін тереірек тсінуге кмектеседі. Бл проза аза тіліні ауызша, жазбаша озы негелеріне ара сйейді, содан да ол философиялы интеллектуальды маыналара бай болып келеді.
біш Кекілбаев «рмет белгісі» орденімен марапатталан, 1986 жылы «ркер», «Еле-ала» романдары шін ССР-ні Мемлекеттік
ркер романы - аза елі басынан ткерген аса ауыр кезедерді, XVII-XVIII асырларда орын алан ірі-ірі оиаларды тарихи деректерге сйеніп жазылан, кп анатты, тарих шежіресін жырлайтын тамаша туынды. Ол дебиеттегі тарихи шыармаларды атарында белді жерден орын алатын, кркемдік дрежесі жоары, айрыша орамды шыарма. Роман мазмны, е басты, наыз зекті мселесі – аза еліні з жері, з бостандыы, дербес ел болып алыптасуы шін талай жылдар бойы табан тіресіп жргізген кресіні жайы, айбынды асулары. Шыармада талай тар жол, тайа кешулер арылы ткен ткелдер жалпы аланда длелді де, ділетті де айтылан.
Шыарманы басты кейіпкерлері – Туке, білайыр, Бкенбай, Тевкелев немесе бірді емес бкіл елді атынан сйлеген билер: азыбек, Тле, йтеке. Бдан баса персонаждар ойдан шыарылан адамдар емес, мірде, тарихта болан, оам мірінде шпес із алдыран тлалар, айраткерлер. Бл шыарманы баса шыармалардан ерекше айырмашылыы мен артышылыы – ол тгелдей мірде болан оиа желісінде жазыландыы. Сондытан да бл шыарма шын мнісінде тарих шежіресіне рылан тарих жанрына жататын туынды. Мны шпес маызы мен тарих трінен алатын орны орасан зор. аза хандытарыны Ресей империясына деген кзарасы, бан байланысты бл мемлекетпен жаындасуа, ммкін болса тіпті ода жасауа баытталан ниеттері мен рекеттері р жаты гімеленген. Бл да, лбетте, бден орынды, екі ел арасындаы елшілік атынастырды крсету арылы баяндалан. Бл - тарихи шындыа бден жаын. Шыармада суреттелген шытырман жадайларда, аза жері мен еліні тадыры ыл стінде транда, бостандыы мен дербестігіні саталуы ауіпті жадайда болып жатанда, халы кемегерлігіні крінісі керемет крсетілген. мірлік мн бл мселелерде жан-жаты, орынды айтылан. Бл арада ел ойы мен тілегі, замана талаптары тапан білайыр ханны, оны толып жатан жатастарыны рекеттері жан-жаты талданып, барлы жатарынан бірдей, айшылытарымен бірге баяндалан. біш Кекілбаев алдымен кіші жз ханы білайырды Ресейге осылу жніндегі антын р жаты сипаттап, аза еліні Ресейді ол астына арау процесін сипаттайды. Бл – наыз мір шындыы.
Бл роман аза елі міріндегі аса иын, асулы кезедерді амтитын, леуметтік дамуды зекті мселелерін гіме ететін ке шыарма. Тарихи таырыбы мен атаратын идеялы рліні маызы жаынан да, кркемдігі мен тіл тартымдылыы жаынан да "ркер" романы аза дебиетіні наыз трінен зіне лайы орын алан нды шыарма.