Бақылау сұрақтары
1. Ерітінділер теориясының негізгі түсініктері. Ерітінділердің құрамын өрнектеу тәсілдері: массалық үлес, молярлық масса, эквивалентті молярлы концентрация, мольдік үлес, моляльді концентрация, ерітіндінің титрі.
2. Бейэлектролиттердің және электролиттердің сұйытылған ерітінділерінің коллигативті қасиеттері. Рауль заңы. Рауль заңынан шығатын салдарлар. Осмос. Осмос. Осмостық және онкотикалық қысым. Вант-Гофф заңы. Биологиялық сұйықтықтардың осмолярлылығы және осмоляльділігі. Осмостың биологиядағы және медицинадағы рөлі.
3. Электролиттік диссоциация. Аррениустің электролиттік диссоциациялану теориясы. Бренстед–Лоури протолиттік теориясы.Сутектік көрсеткіш рН – орта қышқылдығының сипаттамасы ретінде. Оствальдтың сұйылту заңы.
4. Тірі ағзадағы электролиттер. Қалыпты жағдайда және патология кезіндегі адам ағзасындағы әр түрлі сұйықтықтардың рН-ң мәні. Ағзада қышқылдық-негіздік гомеостазды бір деңгейде ұстап тұру қажеттілігі.
5. Буферлік жүйелер.Анықтамасы, жіктелуі, құрамы. Буферлік ерітінділердің рН-н есептеу (Гендерсон-Гассельбах теңдеуі). Гидрокарбонатты, гемоглобинді, ақуызды және фосфатты буферлік жүйелердің әсер ету механизмі. Буферлік сыйымдылық.
6. Қандағы буферлік жүйелер, олардың ағзаның қалыпты тіршілігін қамтамасыз етудегі биологиялық рөлі. Қандағы буферлік жүйелердің күштілігінің салыстырмалы сипаттамасы. Ацидоз. Алкалоз.
7. Термодинамикалық жүйе. Термодинамикалық жүйелердің жіктелуі. Термодинамикалық жүйенің күй жағдайлары. Термодинамиканың бірінші заңы.
8. Термохимия. Химиялық реакцияның жылу эффектісі. Термохимиялық теңдеулер. Лавуазье-Лаплас заңы. Гесс заңы мен одан шығатын салдарлар. Тағамдық өнімдердің калориялығын есептеу принциптері.
9. Термодинамиканың екінші заңы. Энтропия. Гиббстің бос энергиясы - процестің өздігінен жүру критерийі ретінде. Энтальпиялық және энтропиялық факторлар.
10. Тірі ағза термодинамикасының ерекшеліктері. Стационарлы термодинамикалық жүйенің сипаттамасы. Энергиялық қосарлану принципі. Пригожин принципі.
11. Химиялық реакция жылдамдығы. Реакцияның орташа және шынайы жылдамдығы. Реакция жылдамдығына әсер ететін факторлар. Массалар әрекеттесуші заңы. Вант-Гофф ережесі.
12. Реакцияның молекулалығы және реті. Әр түрлі ретті реакциялар үшін кинетикалық теңдеулер. Реакция ретін анықтау.
13. Ферментативті катализ. Ферментативті катализдің ерекшеліктері. Михаэлис-Ментен теңдеуі.
14. Химиялық тепе-теңдік күйі. Химиялық тепе-теңдік тұрақтысы. Ле-Шателье принципі. Адаптивті қайта құру принципі.
15. Биогендіэлементтер. Биогенді элементтердің жіктелуі. Биогенді элементтердің атомдар құрылысының ерекшеліктері.
16. s-, p-, d- элементтері, қасиеттері мен оның қосылыстарының медициналық-биологиялық рөлі. Экологиялық факторлардың адам денсаулығына әсері.
17. Комплексті қосылыстардағы химиялық байланыс табиғаты. Комплексті қосылыстардың құрылысы, изомериясы және номенклатурасы. Комплексті қосылыстардың тұрақтылығы. Комплексті ионның тұрақсыздық константасы.Тірі ағзадағы комплексті қосылыстар.
18. Комплексті қосылыстардың медициналық-биологиялық рөлі. Тірі ағзадағы металды-лигандты гомеостаз және оның бұзылуы. Хелаттардың құрылысы мен қасиеттері. Хелатотерапия.
19. Электрод. Электродты потенциал. Нернст теңдеуі. Электродтардың жіктелуі: I және II текті электродтар, редокс-электродтар, анықтауыш және салыстырушы электродтары, ионселективті электродтар.
20. Гальваникалық элемент. Гальваникалық элементтің электр қозғаушы күші.
21. Диффузиялық және мембраналық потенциалдар: пайда болу механизмі, биологиялық рөлі.
22. Беттік құбылыстар. Жылжымалы фазалар бөліну бетіндегі адсорбция. Гиббс теңдеуі. Беттік-активті заттар.
23. Жылжымайтын фазалар бөліну бетіндегі адсорбция. Лэнгмюр және Фрейндлих теңдеулері. Ерітіндіден адсорбцияның негізгі заңдылықтары. Ионалмасу адсорбциясы. Медицинада қолданылуы.
24. Хроматографиялық талдау әдістері. Биология мен медицинада қолданылуы.
25. Дисперсті жүйелер. Дисперсті жүйелердің жіктелуі. Коллоидты ерітінділерді алу әдістері. Мицелла құрылысы.
26. Дисперсті жүйелердің қасиеттері: молекулярлық-кинетикалық, электрокинетикалық, оптикалық Электрофорез. Электроосмос. Медицинада қолданылуы.
27. Коллоидты ерітінділерді тазарту әдістері: диализ, электродиализ, ультрасүзгілеу. Диализдің медицинада қолданылуы.
28. Коллоидты ерітінділердің тұрақтылығы мен олардың коагуляциясы. Коллоидты қорғау. Ағзадағы атқаратын рөлі.
29. Дөрекі дисперсті жүйелер: аэрозольдер, суспензиялар мен эмульсиялар. Медицинада қолданылуы.
Әдебиет:
Негізгі:
1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- 288 б.
2. В.А. Попков, С.А. Пузаков. Жалпы химия [Мәтін]: Оқулық / Қазақ тіліне аударған С.Н.Ділмағамбетов. Жауапты редакторы Ж.Ж.Ғұмарова.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- 992 б.
3. Л.Г. Веренцоваж.б. Бейорганикалық, коллоидтыжәнефизикалықхимия [Мәтін]: / Л.Г. Веренцова, Е.В., Нечепуренко, А.А. Батырбаева, Э.К. Карлова. - Оқу құрал. - Алматы: Эверо, 2009.- 212 б.
Қосымша:
1. ЕсімжанА.Е. Жалпыхимияпрактикум [Мәтін]: Оқулық.- Алматы, 2004.- 296 б.
2. А.С. Қожамжарова и др. Бейораникалық химия практикумы [Мәтін]: Оқу-әдістемелік құрал / КазНМУ им.Асфендиярова.- Алматы: Эверо, 2013.- 280 б.
3. Л.Г. Веренцова, Е.В. ж.б. Бейорганикалық, коллоидтыжәнефизикалықхимия [Мәтін]: Бақылаутестері / Л.Г. Веренцова, Е.В., Нечепуренко, А.А. Батырбаева, Э.К. Карлова. - Алматы: Эверо, 2009.- 212 б.
Дополнительная
1. Б.А. Бірімжанов. Жалпы химия [Мәтін]: Оқулық.-Алматы: Ана тілі, 2001.- 640 б.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
ОСӨЖ №6
ТАҚЫРЫП:Тіршілік процестеріне қатысатынгетерофункционалды қосылыстар
МАҚСАТЫ:
Гомофункционалды қосылыстардың химиялық қасиеттері туралы білімдерін қолдана отырып, гетерофункционалды қосылыстардың реакция схемаларын шығруды үйрену.
ОҚЫТУ МАҚСАТТАРЫ:
Студент үйрене білуі керек:
1) Негізгі гетерофункционалды органикалық қосылыстардың формулаларын дұрыс жазу және халықаралық, рационалды номенклатуралары бойынша атай білуді.
2) Гетерофункционалдықосылыстардыңфункционалды топтарына қарай химиялық қасиеттерін анықтай білуді.
3) Оқытушының берген ситуациялық есептерінің тиімді шығару әдістерін таңдауды.
4) Студентті кәсіби әдебиеттерді оқуға және интернеттен ақпаратарды іздеуге ынталандыруды.
ОРЫНДАЛУ ТҮРЛЕРІ :
- Тақырыптың сұрақтарын оқу ;
- Типтік тапсырмаларды орындау;
- Оқытушыдан кеңес алу;
- Орындалған тапсырмаларды оқытушымен бірге талдау.
ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМА:
1. Тақырыптың сұрақтары бойынша конспект дайындау.
2. Оқытушы берген тапсырмаларды орындау.
БЕРІЛЕТІН материал:
Тапсырмалар:
1. Гидроксибутан қышқылының структуралық және оптикалық изомерлерін жазыңыз. Оларды халықаралық және рационалды атымен атаңыз.
2. Келесі қосылыстарды атаңыз:
1) 2)
3)
Бұл қышқылдардың қайсысын мыс гидроксидімен(II)анықтауға болады? Реакциясын жазыңыз.
3. Схема бойынша реакцияларын жазыңыз: этаноламин ®холин®ацетилхолин
4. Сүт қышқылы мен b-гидроксимай қышқылының тотығу реакцияларын жазыңыз. Түзілген өнімдерді атаңыз.
5. НАДНты қолдана отырып глиоксаль және пирожүзім қышқылдарының тотықсыздану реакцияларын жазыңыз.
6. Ацетосірке қышқылының қандай таутомерлік түрі бром суымен әрекеттеседі? Реакциясын жазыңыз.
7. Қымыздықсірке қышқылының(оксобутанди) және ацетилкофермент А-ның альдолдық конденсациялану типтегі реакцияларынжазыңыз.
8. 2-оксопентанди (a-кетоглутар) қышқылындағы қай карбоксил тобы оңай декарбоксилденеді, неге? Реакциясын жазыңыз.
9. Келесі түр өзгерістердің реакцияларын жазыңыз: фумар қышқылы®алма қышқылы ®қымыздықсірке (оксобутанди) қышқылы .
10. Салицил қышқылының температураға шыдамдылығы, ацетилсалицил қышқылының түзілу реакциясы. Бұл реакция қандай функционалды топтың әсерінен жүреді?
ОҚЫТУ МЕН САБАҚ БЕРУ ӘДІСТЕРІ:
Әдіс - құрастырылған:
1) құрастырылған сұрау (ситуациялық есептер мен тестілік тапсырмалар бойынша студенттердің өздігінен жекеше жұмыс ітеуі);
2) үйге берілген тапсырманы тексеру.
Оқыту құралдары: оқу кестелері, тақырып бойынша суреттер, тестік тапсырмалар, тақырып бойынша лекциялар, ситуациялық есептер.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 235-238.
2. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 160-177.
Қосымша:
1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.
2. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.
Дополнительная
1. Под ред.проф. Н.А. Тюкавкиной. Биоорганическая химия: руководство к практическим занятиям [Текст]: Учебное пособие.- М.: ГОЭТАР-МЕДИА, 2012.-168 с.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
Сұрақтар:
1) Оптикалық изомерия. Энантиомерлер. Д жәнеLқатары. Диастереомерлер. Рацемат.
2) Аминоспирттер: этаноламин, холин, ацетилхолин. Биогенді аминдер туралы түсінік. Дофамин, норадреналин, адреналин және олардың гормондар, нейромедиаторлар ретіндегі биологиялық маңызы.
3) Гидроксиқышқылдар: гликоль, сүт, алма, шарап және лимон қышқылдары.
4) Альдегидо - және кетоқышқылдар: глиоксил, пирожүзім, ацетосірке, қымыздықсірке, α- кетоглутар қышқылы – маңызды метаболиттер.
5) α-, β-, γ – гидроксиқышқылдардың карбоксил топтары арқылы реакцияға түсуі: 1) тұз түзуі; 2) күрделі эфирлер түзуі; 3) амидтер түзуі; 4) декарбоксилденуі.
6) α-, β-, γ – гидроксиқышқылдарының гидроксил топтары арқылы реакцияға түсуі: 1) тұз түзуі, тотығуы; 2) жәй және күрделі эфирлер түзуі; 3) О-ацил туындыларын түзуі.
7) Оксоқышқылдардың карбонил топтары арқылы реакцияға түсуі:тотықсыздану реакциясы.
8) Ацетосірке қышқылының мысалында кето-енолдық таутомерия.
9) Бензол қатарының гетерофункционалды органикалық қосылыстары.Салицил қышқылыжәне оның туындылары. П-аминобензой қышқылы.
Тесттер:
1. Гетерофункционалды қосылыстар деп аталады:
1) молекуласында 2 бірдей функционалды топтары бар
2) молекуласында 3 бірдей функционалды топтары бар
3) молекуласында 4 бірдей функционалды топтары бар
4) молекуласында әртүрлі функционалды топтары бар
5) ) молекуласында 1 функционалды тобы бар
2. Гетерофункционалдықосылыстар:
1) Этанол.
2) Глицерин
3) Фенол
4) Этаноламин
5) Этиленгликоль
3. Алма қышқылы систематикалық номенклатура бойынша аталады:
1) 2 – гидроксибутанди қышқылы
2) Бутан қышқылы
3) 2 – оксобутан қышқылы
4) Бутанди қышқылы
5) Бутенди қышқылы
4. Ассиметриялық көміртек атомы бар қосылыс:
1) CH3 – CH – COOH
ﺍ
NH2
2) CH3 – CH2 – CH – CH3
ﺍ
Br
3) (CH3)2 CН– CH – CH2 – COOH
ﺍ
OH
4) HOOC – CH2 – CH(OH) – CH2– COOH
5) HOOC – CH2 – CH2 OH
5. Мына айтылған пікірлердің энантиомерлер үшін қайсысы дұрыс:
1) имеют одинаковые физические свойства, за исключением знака вращения плоскости поляризованного света
2) имеют одинаковую абсолютную величину удельного вращения
3) молекулы имеют различные химические свойства
4) молекулы хиральны
5) имеют различные биологические свойства
6. Лимон қышқылындағы фунционалды топтар:
1) – ОН, – СООН и – NH2
2) – ОН и – NH2
3) – ОН и – СООН
4) – NH2 и – СООН
5) – СОNH2
7. Шарап қышқылының тұздары аталады:
1) цитраттар
2) тартраттар
3) лактаттар
4) оксалаттар
5) бензоаттар
8. Глиоксал қышқылы О=СН-СООН мен күміс гидроксидінің аммиактағы ерітіндісі әрекеттескендегі түзілетін өнім:
1) қымыздық қышқылы
2) көмірқышқыл газы мен су
3) сірке қышқылы
4) дигидроксибутанди қышқылы
5) метан мен су
9. Ацетилсалицил қышқылының гидролизінде түзіледі:
1) фенол, натрий салицилаты
2) фенол, салицил қышқылы
3) сірке қышқылы, салицил қышқылы
4) сірке альдегиді, салицил қышқылы
5) сірке қышқылы, салицил альдегиді
10. Салицил қышқылының сірке қышқылымен әрекеттескендегі түзілген күрделі эфирінің аталуы:
1) метилсалицилат
2) фенилсалицилат
3) ацетилсалицил қышқылы
4) n-аминосалицил қышқылы
5) этилсалицилат
ОСӨЖ №7