Аурушады крсеткіштерін тмендету, ксіби ауруларды алдын алу.
Кіріспе
Негізгі блім
1.Аурушады туралы тсінік.
2.Аурушады крсеткіштерін тмендету,ксіби ауруларды алдын алу.
3.ндірісте сауытыру шараларын йымдастыру
Орытынды
Аурушады – бл адам денсаулыыны алыпты йлесімділігін жоалтуы.
Аурушадыты дамуында негізінен ртрлі нерксіп факторлары жне жмысшыларды ксіптік мамандыы маызды роль атарады. Жмыс барысында жмысшылар ртрлі зиянды заттармен тікелей немесе тікелей емес атынаста болады. Сол себептен оларды ксіптік анамнезін білу керек. Ксіптік анамнезінде жмысшы ндірісті ай саласында, кім болып істейді, яни мамандыы, андай зиянды заттармен жмыс жасайды, зиянды заттарды шектеліп рсат етілген концентрациясы (ШРЕК) жне анша уаыт атынаста болатынын, ол затты физикалы жне химиялы жадайын, азалара ай жолмен тсіп, ай жолмен шыатынын, ай азалара жиналып сер ететінін білу ксіптік ауруды табуда жне профилактикалы жмысты жргізуде те маызды. Сол себепті нерксіптік жадайларда бір жмысшыларды аурушадылыа шырайтыны, ал біреулеріні шырамайтыны жалпыа млім.
нерксіптік зияндыы бар мекемелерде ксіптік ауруларды алдын алу шін біратар шараларды жргізу керек. Негізінен медициналы-профилактикалы шаралар олар біріншіден, ндірісті алдын ала арап тексеру жне медициналы болжам жасау. Мнда зиянды факторларды жмысшыларды организміне серін тексеріп, болдырмау шараларын жргізу. Екіншіден, нерксіпте жмыс істейтін адамдарды кезедік тексеруден ткізу.
Аурушады крсеткіштерін тмендету, ксіби ауруларды алдын алу.
Ебекті жне ндірістік байланысты ауруларды алдын алу денсаулы сатау іс-шаралары жне леуметтік мселелер жйесі болып табылады. Бірыай интеграцияланан ведомствоаралы жйесі бола тра, медициналы жне леуметтік алдын алу медициналы тексеруден тратылыын амтамасыз етеді жне рбір жмыс адамыны денсаулыын толытырып, ауруларды жеке, алдын алу жне емдеу нерксіптік жне трмысты, физикалы жне аыл-ой дамуыны, оны ішінде оршаан ортаны жасарту жніндегі іс-шаралары, салауатты мір салты мен адамдарды ебекке деген лшыныстарын арттыруды алыптастыру кіреді. Алайда, кптеген ксіби жне ндіріске байланысты ауруларды дамуы прогрессия экологиялы факторларды ке ауымына, ндірістік жне леуметтік ортаа, адам азасына теріс серін сері байланысты болады, з кезегінде, оларды аралас, кешенді жне аралас серлерін сипаттамаларымен аныталады. Осыан орай, оларды алдын алу бойынша іс-шаралар жеке, топты дегейі ана емес, лтты жне айматы дегейлерде болуы ажет, сондай-а белгілі бір жмысты амтуы тиіс. Ерекше маыздысы жоарыдаы жйеде алдын алу іс-шараларын, оршаан ортаны орау, технология жне ебек жадайларын жасарту, алдын алу санитарлы адаалауды, санитарлы-эпидемиологиялы ызмет жне медициналы мекемелерді жзеге асыратын, гигиеналы жне санитарлы, эпидемияа арсы іс- шаралар, ксіби аурулар, жаа нысандар, алдын алу жне емдеуге пайдалану; ндірістік-туындаан аурулары бар науастарды ерте анытау жне диспансеризациялау, ндірістік жараатты алдын алу. Бл жйеде диспансерленген науасты жадайына динамикалы баылауды жйелі шараларыны басты ралы ебек шарты жнінде ндірістік нысандарды уаытында аттестаттау болып табылады.
Алдын алу – денсаулыты жоары дегейін амтамасыз етуге жне ауруды алдын алуа баытталан, мемлекеттік, леуметтік, гигиеналы жне медициналы шара жйесі.
Медициналы алдын алу - ауруды туындаан себептері мен жадайларын жоюа масаты бар жне ауруларыны пайда боланы, ерте анытау, ерте емдеу жне науастарды оалту шін денсаулы сатау органдары мен мекемелеріні ерекше іс-шаралар кешені.
леуметтік алдын алу - рбір жеке адамны денсаулыына жне ттастай аланда оамны пайдалы сер ететін, ажетті жадайлар жасау масаты бар леуметтік саясат баыты (ебек пен демалуа, зейнетаымен амтамасыз етілуге, ебекке жарамсыз, ауыран т.б. кезінде леуметтік оралуа ыы бар).
Диспансерлік діс - ебек німділігін арттыру жмыстары леуетін арттыру жне мір сру затыын сатау масатында дені сау жне ауру адамдар шін белсенді динамикалы медициналы адаалау процесінде алдын алу жне емдік іс- шараларды синтездейтін денсаулы сатау органдары мен мекемелеріні жмыстары нысандарыны жиынтыы.
Денсаулы сатау жне диспансеризация блігіні негізі жмыс істейтін трындарды денсаулыы мен ебекке жарамсыздыын сатау масатындаы, жмысшыларды медициналы тексеру болып табылады. Мерзімдік медициналы тексерулер шеберінде жеке емдік-профилактикалы іс-шаралар жргізу, созылмалы ксіби жне жалпы аурулары бар науастара орытынды, ауруханаа жатызу шін сынымдар, ндірістік факторларды серінен жне профилактикалы емдеу таайындау ауруды ерте белгілерінде жмысшыларды анытау мселесі шешіледі. Бл жадайда, ешандай кмн тудырмайтын шешім ебек жадайларын жасарту жне ауруды дегейін тмендету шін іс-шаралар кешенін зірлеу, сондай-а ксіби біліктілігі мен науастарды тымды жмыспен амту маызды мселелері, медициналы тексерулерді нтижелерін талдау болып табылады. р трлі топтаы трындара белсенді медициналы кмек крсету ндірістік жмысшылар, дрігерлер, бір немесе бірнеше мамандарды оса, денсаулыты жадайна баа беру жне ерте анытау шін ауматы клиникалы-диагностикалы зертханалары, сондай-а заводтар мен фабрикаларды абыраларындаы медициналы блок, дрігерлік пункт жне денсаулы сатау орталытары жзеге асырады. ызмет крсету шін жне баса да дрігер мамандарды диспансерлік баылауа тарту шін, диспансерлік ызмет крсету аймаына негізгі тла жне басты фигура учаскелік терапевт дрігер болып табылады. рбір ызметкер шін диспансерде, одан рі емдеу жне профилактикалы іс-шаралар шін негіз ретінде ызмет жеке денсаулы сатау жоспары сынылады. Осыны негізінде, дрігер курортты емделуге, медициналы жне диеталы азы-тлік, жмыспен амту жне осымша демалыс шін тініштер растырады. Жмыс істейтін трындарды диспансеризациялау тиімділігі кптеген факторлармен аныталады. Біріншіден, денсаулы сатау мекемелеріні желісін рационалды тиімді жоспарлау маызды болып табылады. Трындара маызы зор тиісті мемлекеттік медицина жне мейірбике ажеттілігі, ауруханалар мен емханаларда науастарды абылдауды йымдастыру, дрігерлерді жне 269 кеселерді жмысын тымды йымдастыруа, ауматы жне цехты учаскелік дрігерлер тыыз арым-атынасы ызмет болып табылады.
нерксіп орындарында ызметкерлері диспансеризациялау жйесінде жекелеген патологиялы ерекшеліктері есебінен, сер ететін факторларды сипаты мен патология шаыратын ерекшеліктер алыптасатын диспансерлік баылауды ш тобын белгілейді: Д1– ндіріс ортасыны факторлары рекетіні белгілері жо тлалар; Д2 – ксіби ауруларды дамуына жоару ауіпі бар топ; Д3 – ксіби аурумен ауыратын науастар. Ксіби ауруларды дамуына ауіпті топты уаытында белгілеу жне олара атысты емдік іс-шараларын ткізужмыс істейтін трындарды денсаулыын сатауа атысты алдын алу шаралары жйесіне маызды рл атарады. Д2 тобына ндірістік ортаны зиянды факторларыны сері негізінде ПДК жне ПДУ арты жмыс істеген жне 10 жылдан арты ебек тілі бар барлы тлалар енеді. Бл топа міндетін іс жзіндегі факторы «сын» болып табылатын белгілерімен жеке тлалар амтылуы тиіс. Д3 тобына ксіби аурулары бар науастар енеді.
Ксіби аурулармен науастарды диспансеризациялау принципі:
- тек елеулі клиникалы трлерімен, соны ішінде ксіби ауруды диагнозы барлар, кейін барлы науастар диспансерлік тіркеуге алынды:
- ксіби аурулары бар науастар, жасына байланысты олар зейнеткерлікте немесе жмыс істеуіне арамастан, мір бойы медициналы баылауда болады;
- науастарды клиникалы тексеру ерекшеліктері жекелеген нысанымен ксіби аурулар жеке нысандары аыныны сипатымен аныталады;
- оларды прогрессия жне олармен байланысты асынуларды алдын алу масатында ксіби ауруларды ауыр трлерімен барлы пациенттер жыл сайын мамандандырылан ксіби ауруханаларда ем алуа тиіс;
- траты жмыспен амту, науастарды оалту ажырамас блігі болып табылады, ксіби аурулары бар науастарды клиникалы жйесіні сараптамасы маызды рл атарады.
Сондытан, ксіби ауруларды алдын алу денсаулы жадайы туекел факторлары мен ауруды алдын серін азайтуа баытталан, сондай-а созылмалы ауруларды асынуы жне асынуларды алдын алуа баытталан медициналы, леуметтік, санитарлы, психологиялы жне баса да іс-шаралар кешенін амтитын ана емес мгедектік жне тиімділік жне жалпы ксіби мгедек, мгедектік жне мерзімінен брын лімін азайту болып табылады.
ндірісте сауытыру шараларын йымдастыру мен дрігерлік-ебектік экспертиза.
Денсаулы сатау, халыты леуметтік орау органдары мен мекемелері жмысында ксіби аурулар кезінде сауытыру мселелері мен дрігерлік-ебектік экспертиза жетекші орындарды бірін алады. Осы мселелер бойынша негізгі реттеуші жадайлар тмендегі нормативтік жаттарда растырылан. азастан Республикасы ебек жне халыты леуметтік орау министріні 2005 жылы 7 арашадаы № 287- бйрыымен бекітілген Ебек (ызмет) міндеттерін атаран кезде болан мертігу немесе денсаулыыны зге заымдалуы салдарынан ебек абылетінен айрылу дрежесін белгілеуге жне кмек пен ктімні осымша трлеріне мтаждыын айындауа ызметкерді куландыру ережесін бекіту туралы. Ереже азастан Республикасыны «Ебек (ызмет) міндеттерін атаран кезде ызметкерді мірі мен денсаулыына заым келгені шін жмыс берушіні азаматты-ыты жауапкершілігін міндетті сатандыру туралы» Заыны 24 бабыны 2 тармаын жзеге асыру масатында абылданан.
Уаытша жмыса жарамсызды – бл, денсаулы бзылуы айтымды сипата ие жадай, яни азаны функциялары біршама ыса уаыт аралыында алпына келеді жне науас мамандыы бойынша жмыса айтып барады. Толы уаытша жмыса жарамсыздыы кезінде науаса ауруды барлы кезеіне жмыса жарамсыздыы парашасы беріледі. Егер науас з мамандыы бойынша уаытша жмыс істей алмайтын болса, біра денсаулыына зиянсыз баса, жеілдетілген жмысты орындай алатын болса, ішінара уаытша жмыса жарамсыздыы туындайды.
Траты трдегі жмыса жарамсыздыы - бл, денсаулы бзылуы айтарымсыз жне траты сипата ие жадай, бнда науас жмыса айта кірісуі шін за уаытты талап ететін жадай.
Ебек (ызмет) міндеттерін атаран кезде болан мертігу немесе денсаулыыны зге заымдалуы бар ызметкерге ксіби ебекке жарамдылыын жоалтуды дрежесі (КЕЖ) белгіленеді. Егер ызметкерде бірнеше ксіп болатын жадайда, КЕЖ дрежесін белгілеу кезінде, орындау барысында денсаулыына заым келген немесе е кп ебек тілі бар жне е жоары біліктілікке ол жеткен ксіп, немесе арнайы білім арылы алынан ксіп негізгі ксіп ретінде есептелуі керек. Ебек (ызмет) міндеттерін атаран кезде болан мертігу немесе денсаулыыны зге заымдалуы болса, ксіби ауруа шалдыса ызметкерге ксіби ебекке жарамдылыын жоалтан кезде 5-тен бастап 100 пайыза дейін КЕЖ белгіленеді.
Ксіби ебекке жарамдылыын жоалту дрежесі – адамны наты ндірістік жадайда белгілі біліктіліктегі, клемдегі жне сападаы жмысты орындау абылетінен ауытушылыы клемі, жоалтылан ебекке жарамдылыы пайызбен крсетілген.
Дрігерлік-леуметтік экспертиза – аза функциялары бзылуыны тратылыынан туындаан тіршілік рекеті шектелуіні баасы негізінде куландырылушы тланы леуметтік орау шараларына, оан оса сауытыруа мтаждыын белгіленген тртіппен анытау.
Тіршілік рекетіні шектелуі – тланы немесе зіне-зі ызмет крсету, здігінен озалу, жн табу, атынасу, зіні жріс-трысын баылау, оу жне ебек ызметімен айналысу абылеттерін немесе ммкіндігін толытай немесе ішінара жоалтуы.
Жалпы ебекке жарамдылыы – адамны кез-келген жмысты (біліктіліксіз), ызметті атара алу абылеті.
Ксіби ебекке жарамдылыы – адамны наты жадайда белгілі біліктіліктегі, клемдегі жне сападаы жмысты атара алу абылеті
Мгедектерді оалту – аза ызметі бзылуыны тратылыымен денсаулыты бзылуынан туындаан тіршілік рекетіні шектелуін жоюа немесе толытай теуге баытталан медициналы, леуметтік жне ксіби шаралар кешені.
Оалту леуеті – азаны бзылан ызметтеріні алпына келуіні наты ммкіндіктеріні жне медициналы, психологиялы жне леуметтік факторларды сараптамасы негізіндегі мгедекті абылеттеріні крсеткіші.
Оалту болжамы – оалту леуетін жзеге асыруды болжамды ммкіндігі мен мгедекті оама ыпалдауды болжамды дегейі.
Егер ызметкерге ебек (ызмет) міндетін атару кезінде алан ксіби ауру, мертігу немесе денсаулыына тиігізілген баса да залал, брын болан ауруыны аымын нашарлатса, онда КЕЖ пайызы брын болан аза ызметі бзылуыны жне ебек абылеті шектелуіні айынды дрежесінен шыа отырып белгіленеді. Сол бір жмыс берушіден алынан ксіби ауруларды асынуы, мертігу мен азаны баса да заымдануы кезінде, КЕЖ дрежесі аза ызметі бзылуыны айынды дрежесі мен ебекке жарамдылыы шектелуіні сол немесе баса ксіби ауру мен мертігу дрежесіне сйкес критерий шегінде пайызбен белгіленеді. Егер денсаулыа заым, жарааттар ртрлі ксіпорындарда алынса, КЕЖ дрежесі р жадай бойынша блек белгіленеді. Ережеге сйкес, медициналы йымдармен ажетті диагностикалы, емдеу жне оалту шаралары ткізілген со трт айдан кешіктірілмей, ебек (ызмет) міндеттерін атару кезінде алынан ксіби аурулар, мертігу мен денсаулыына келген баса да заымдар салдары ебекке (ксіби) жарамдылыын траты жоалтуа келген аза ызметіні траты бзылуы бар ызметкерлер жергілікті блімшеде куландырылуа жатады. Ебекке (ксіби) жарамдылыы жне осымша кмек трлері мен ктімге мтаждыын анытау ызметкерді мекен-жайы бойынша келесі жаттарды сынуы бойынша жргізіледі: рсімделген кннен бастап бір айдан кешіктірілмей дрігерлік-леуметтік экспертизаа жолдама (№ 088у лгісі); жеке басын куландыратын жат; трылыты жері туралы млімет; амбулаторлы карта; ебек ызметі туралы млімет; «Ебек ызметімен байланысты жазатайым оиалар мен ызметкерлер денсаулыыны зге де заымдануларын тексеру жне есепке алу ережесін бекіту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2001 жылы 3 наурыздаы N 326 аулысымен бекітілген ебек ызметімен байланысты Н-1 лгісі бойынша жазатайым оиа немесе ызметкерді денсаулыыны баса да заымы туралы акт; «Ебек гигиенасы мен ксіби ауруларды лтты орталыы» республикалы мемлекеттік азыналы ксіпорны берген екі жыл ткен ескілігінен кем емес орытындысы (ксіби ауру жадайында). Сатандыру ашасы ай сайын жне зардап шегуші ксіби ебек жарамдылыын жоалтан кезінен бастап ДЭ белгілеген ксіби ебек жарамсыздыы белгіленген кннен бастап жоалтуды толы кезеіне тленеді, тек уаытша жмыса жарамсызды кезеін алып тастаанда. Ксіби аурулары бар тлалара денсаулыа тигізілген зиянны темі осымша медициналы кмек, осымша тама пен дрі алу: ызметкерге жанама ктім (арнайы медициналы немесе трмысты), оны ішінде отбасы мшелері крсететін; шипажайлы- курортты емделу, оан оса шипажайлы-курортты емделу кезеінде демалысын 275 жне ызметкерді емделу орнына дейін жне кері айту жолын тлеу ажет жадайда ілесіп жруші адамны да шипажайлы-курортты емделу орнына дейін жне кері айту жолын тлеу; ызметкерге ебек ызметінде жне трмыста ажетті техникалы кмекші (компенсаторлы) ралдар; озалуды арнайы ралдарымен амтамасыз ету; ксіби оыту трінде крсетіледі. Ксіби ебекке жарамдылы дегейін анытаан кезде, ебек ызметі абылеті жне баса да тіршілік рекеті санатыны шектелуіне келетін зардап шегушіні аза ызметіндегі бзылуларды айындыы есепке алынады. Ксіби аурулар мен жараатты заымданулара сипаты бойынша да, ызмет бзылуыны айындыы дрежесі бойынша да згешелігіні клиникалы белгілеріні кптрлілігі тн болып табылады. Зардап шегушілерді клиникалы сипатыны полиморфизмділігі ксіби ауруларды тура салдарыны болуымен атар, оларды асынуларымен де шарттас болуы ммкін. Осыан байланысты тлаларды осы санатыны эксперттік зерттелуіні дістемесі ксіби ебекке жарамдылыыны дрежесін анытау критерийлерін клиника-функционалды негіздеу шін ажетті кешенді клиникалы-физиологиялы зерттеулерді жргізілуін, анамнездік мліметтеріні, емдеу-алдын алу мекемелеріні мліметтеріні, медициналы, эксперттік жаттамаларды жете зерделенуін талап етеді. Ксіби аурулар кезіндегі эксперттік сратарды шешімі брінен брын, ауруды клиникалы ерекшелігіне, аымына, сонымен атар ауырып аландарды ебек жадайыны сипатына байланысты болатыны белгілі. Осы ретте ксіби жне жалпы ауруларды траты ебекке жарамсыздыы мен мгедектік критерийлері бірдей. Алайда ксіби аурулар кезінде науасты баса жмыса ауыстыру кемістікті айындылыы мен осы ксіпті физикалы трыдан орындауды ммкін еместігімен ана шарттаспайды, денсаулы жадайыны нашарлап кету мен ауруды кшеюі ммкіндігіне байланысты да болады. Крсетілген аспектте ксіби ауруларды алашы нышандары пайда бола бастааннан бастап, ебек жадайын жасарту мен сыраттанандарды оалтуа ажетті шараларды ткізу маызды болып крінеді. Оны стіне ксіби ауруды диагнозы ебек абылетіні жоаландыын лі де болса айындамайды. Эксперттік мселелерді шешкен кезде– жасы, білімі, біліктілігі, жмысын рі арай жаластыруа науасты психологиялы масаты сияты леуметтік факторларды баалануы ерекше мнге ие. Осылайша, ксіби ауру айындылыыны сол бір ана дрежесінде эксперттік шешім трлі жас тобындаы тлалара атысты ртрлі болуы ммкін. Жастар шін зиянды ксіпте жмыс істеуді доару туралы шешім зілді-кесілді болуы керек, олара отайлы жмыса тру жне (немесе) оу уаытында ебек аысын теумен біліктілігін ауыстыруа сыныс жасалуы ажет. Ал егде жас тобындаы тлалар шін ымыралы шешім абылдау йарынды. Ксіби ауру айындылыыны жеіл трі бар жне зиянды факторлармен жмыс жасауа арсы крсетілімі бар баса жалпы соматикалы аурулары болмаса, зейнет жасы алдындаы ызметкерлер серпінді дрігерлік баыланулармен зіні брыны жмысында бірнеше жыл бойы ала алады. Жалпы зейнет жасына жеткен со, ксіби аурулары бар науастар ауруларыны 276 айындылы дрежесіне арамастан, ндірістік орта мен ебек дерісіні зиянды факторларымен байланысы бар жмысты тотатулары керек.
Ксіби аурулары бар науастарды оалту мселелері кпырлы. Осы санаттаы тлаларды оалту дерісін алдымен оалтуа жататын ауруларды контингентін анытаудан, оны трлерін айындаудан бастаан жн. Бірінші медициналы кезедегі оалтуда, е алдымен, ксіби ауруларды ауыр сатысындаы науастар мтаж. Ксіби ауруларды бастапы сатысында жргізілетін оалту шаралары азаны бзылан функцияларын алпына келтіруге жне тез арада леуметтік бейімделуге баытталуы керек. Ксіби ауруларды ауыр жедел трі мен уланулары бар тлалар да медициналы оалтуды, ал салдарында – ксіпті дрыс тадау мен жмыса орналасуды кем дрежеде ажет етпейді. Мгедектікті андай да бір тобын алан ксіби аурулары бар науастара толы кешенді оалту шаралары ажет (№ 32-суретті араыз). Оалтуды рамына медициналы, психологиялы, леуметтік жне баса сипаттаы ткізілетін денсаулыты, психологиялы мртебесін, дене имылдарын орындау абылетін алпына келтіруге баытталан шараларды йлестірілген кешені кіреді, олар осындай ммкіндіктерін жоалтан тлалара арналан. ДСБ оалтуды медициналы, леуметтік, педагогикалы жне ксіптік шараларды олдануды біріктірілген жне йлестірілген кешені ретінде арастырады, оны масаты жеке тланы ебек абылеттілігі оптимумына дайындау мен айта дайындау (біліктілігін ауыстыру). Науас пен мгедекті ебек жне леуметтік мртебесін алпына келтіру мселелеріне деген ке кзарасты есепке ала келе азіргі уаытта реабилитологияны медицинаны з алдына блек саласы ретінде блу туралы мселелер арастырылуда, йткені ол трлі білімдерді синтезін ажет етеді, медицинадыа біратар теориялы жадайларды айта арастырылуы шін жаа жолдарды ашады, ауруды туындауы, дамуы мен емделуінде биологиялы жне леуметтік атынастар мселесіне жаадан мн берілуіне ммкіндік береді. Реабилитология саласында ызмет ететін дрігер, реабилитолог- маман болып табылады. Медицинаны наты р саласыны ерекшелігін назара ала отырып реабилитолог-травматолог, реабилитолог-кардиолог, жне, рине, реабилитолог- профпатолог жне т.б. туралы айтуа болады.