Пайдаланылан дебиеттер

Жоспар

I.Кіріспе.

II.Негізгі блім.

1.Цельсий шкаласы.

2.Кельвин шкаласы.

3.Фаренгейт шкаласы.

4.Реомюр шкаласы.

5.Ранкин шкаласы.

III.орытынды .

IV.Пайдаланылан дебиеттер.

I.Кіріспе

Температуралы шкала – температураны р трлі мндеріне сйкес келетін цифрлар тізбегіні жйесі. Температура тікелей лшеуге болмайтын шама. Сондытан оны мнін арастырылып отыран затты баса бір физикалы асиетіні (клемні, ысымны, электр кедергісіні, ЭК-ні, суле шыару арындылыыны жне т. б.) температуралы згерісі бойынша анытайды. Температуралы шкаланы ру шін температураны бастапы сана нктесі жне температура бірлігіні лшемі (градус) тадап алынады. Эмпирикалы температуралы шкала детте осылай аныталады. Температуралы шкалада негізінен бір раушылы жйені фазалы тепе-тедік нктелеріне (реперлік немесе траты нктелер деп аталатын) сйкес келетін негізгі екі температура белгіленеді. Бл екі температураны ара ашытыы Температуралы шкаланы негізгі температуралы интервалы деп аталады. Реперлік нкте ретінде: суды штік нктесі, суды, сутекті жне оттекті айнау нктесі, т.б. нктелер алынады. Бірлік интервалды (температура бірлігі) млшері негізгі интервалды белгілі бір лесі ретінде аныталады. Температуралы шкаланы бастапы сана нктесі шін реперлік нктелерді бірі алынады. Мысалы, Цельсий шкаласында бастапы сана нктесі шін суды ату (мзды еру) нктесі алынады. Суды ату жне айнау нктелеріні арасындаы негізгі интервал 100 блікке блінеді (n=100). Температуралы шкала – лшенетін физикалы шамаларды мндерімен сызыты байланыста болатын температура мндері тізбегіні жйесі. Жалпы жадайда Температуралы шкалалар термометрлік зата (газ, сйы, атты дене) термометрлік затты асиетіне (денелерді жылулы лаюы, т.б.), сондай-а реперлік нктеге те болады. Цельсий (00 С), Реомюр (0Re) жне Фаренгейт (0) шкалаларындаалыптыысымдаымзды еру жне суды айнау нктелеріне температураны ртрлімндерісйкескеледі. Температураныбіршкаладаымніненекінші шкаладаы мніне кшуге арналанатынастмендегішеболады: 0nC=0,8n 0Re=(1,8 n+32) 0. Эмпирикалытемпературалышкаланытермометрлікзаттыасиетінетуелдіболуыонынегізгікемшілігіболыпесептеледі. Термодинамиканы екіншібастамасынанегізделген (аласы Термодинамиканы бастамалары) термодинамикалыТемпературалышкаладамндайкемшілікжоаласы Абсолют термодинамикалы температуралы шкала (Кельвин шкаласы) Карно цикліне негізделіпжасалды. Егер Карно циклінжасаушыдене Т1 температурада Q1 жылудысііріп (жтып), Т2 температурада Q2 жылуды берсе, онда Т1/Т2= =Q1/Q2 атынасы жмысты дененіасиетінетуелдіболмайды да, лшеугеболатын Q1 жне Q2 шамаларыбойыншатермодинамикалы температура аныталады. Термодинамикалы температуралы шкаладаы температура (Т) кельвинмен (К) лшенеді. Цельсий жнеабсолюттермодинамикалытемпературалышкалалардарнектелгентемператураларарасындаыатынастартмендегішежазылады: ТК=t0С+ +273,15К; пК=п0С, яни температураны бл шкаласындаыбірліктердімлшерібір-бірінете. АШ-та олданылатын Ранкиннітермодинамикалытемпературалышкаласы мен абсолюттермодинамикалытемпературалышкаласыарасындаыбайланысрнегімен аныталады.

 

 

 

II. Негізгі блім

1.Цельсий шкаласы .Ауаны, суды медицинада денені ызуын лшейтін термометрді лшеуіш шкаласы Цельсий градуспен блінгені кпшілігімізге белгілі.
Бізге мектептен „алыпты атмосфералы ысымдаы„ мзды еріп суа айналу былысын 0 (нль) Цельсий градуста жне суды айнауын 100 Цельсий градуста орын алатын былыс дегенді йретті. орытып айтанда Цельсий шкаласыны негізінде суды бір фазадан екінші фазаа туді температуралы шекарасы жатанын тсіндірді.

1742 жылы швед ылымы Андерс Цельсий осы температуралы шкаласын сынанда брі керісінше болатын. Суды айнауы 0 градус Цельсий, мзды еруі 100 Цельсий градусты (шкаланы) бірлігіне те болан. Кп замай Цельсий шкаласы арама-арсы баыта брылды. Осылайша азіргі кезде олданатын Цельсий шкаласы жне осындай шкаласы бар термометр дниеге келді. Термометр ішінде ызуа атытысты клемін згертетін сйы зат ретінде сынап олданылды. Термометр шыны абыы блінгенде ішінен сынап сырта тгіліп адам денсаулыына ауіп тндіретіні белгілі болан мезеттен оны („сйы металл„-ды) алмастыратын «сйыты» іздестірілді. Соны біреуі 2013 жылы патенттелген «галинстан» атты сйы зат. азір термометрлер жасауа соны олданады деген сыбыс бар.

Біра, Цельсий градус шкаласыны жасап шыуды осал жері бар. Суды айнауы атмосфералы ысыма байланысты болуында. Дл азір сізді оршап тран атмосфералы ысым алыпты, яни, сынап баанасы бойынша 760 мм болуы екі талай. Оны шамасы ауа-райына арай бір кнні ішінде сынап баанасыны 4-5 мм дейін згеруі ммкін.
Жнеде физикада бекітілген «алыпты» атмосфералы ысымнан баса географиялы орналасуыыза байланысты жергілікті «алыпты» атмосфералы ысымда болады.
11.09.2016 жылы саат 12-00 скемен аласында ауа ысымы сынап баасы бойынша 735 мм те. Бгін 2.11.2016 саат 12-00 атмосфералы ысым сынап баанасы бойынша 738 мм.
Яни, скемендіктер шін ауаны сынап баанасы бойынша ысымы кз айында 735-740 мм те болуы алыпты жадай.
Осындай атмосфералы ысымда су йылан беті ашы азан астына от жаып оны ішіндегі суды айнатса оны температурасы 99 градус Цельсийге жетпей айнайды.
скеменде термометр шкаласын 0..100 Цельсий градуса суды бір фазасынан екінші фазасын туін негіз етіп алып блсек 1 градуса ате лшейтін термометр шкаласын аламыз. Дрыс шкала алу шін, мысала, барокамераны олдануа болады.
Андерс Цельций сынапты термометрді жасап шыаранда оларды бірдей лшеуіш шкаларымен жабдытауды жолын ашты. олында сынапты термометр жасауа ажет барлы ммкіншіліктер болса, онда Андрес Цельцийді дісімен оны температура шкаласымен жабдытау арылы дл сондай баса термометрлерге сай лшейтіне сенімді боласы.

2.Кельвин шкаласы.
Кельвин (орыс масаты: К; халыаралы: K) - Халыаралы бірліктер жйесінде (SI) термодинамикалы температура бірлігі, жеті СИ базалы бірлік бірі. Ол 1848 жылы сынды. Бірі Кельвин [1] суды штік нктесі термодинамикалы температура 1 / 273.16 те. (0 K) шкаласын бастаыз абсолюттік нлге те болады. Цельсий Айырбастау: {\ Displaystyle t_ {C} = t_ {K}} -273,15 t_ {C} = t_ {K} -273,15 (° C + 0,01 ш нктесіні су температурасы). бірлігі лорд Кельвин Largsky Ayrshira атаы берілді аылшын физигі Уильям Томсон, кейін аталан. з кезегінде, бл атауы Глазго университетіні аумаы арылы аып Кельвин зеніні [EN], келді. 1968 Кельвин дейінресми градус Кельвин депаталады.

3.Фаренгейт шкаласы — алыпты атмосфералы ы-сымда мзды еру жне суды айнау нктелеріні аралыын 180 блікке блу арылы алынан температуралышкала. Фаренгейт шкаласы бойынша алынан температураны Цельсий шкаласына айналдыру t°C=5/9(t°F) формуласы арылы орындалады, яни 1°F=5/9°C.Фаренгейт шкаласы. 1724 ж. лыбританияда жне Голландияда жмыс істеген неміс физигі Фаренгейт сынан. Реперлік нктелер: 00 – 1709 ж.ерекше суы ысты температурасы; 320 – мзды еру температурасы; адам денесіні алыпты температурасы 980. Бл шкала бойынша суды айнау температурасы 2120. Фаренгейт шкаласын АШ – та пайдаланады.

4. Реомюр шкаласы. 1730 ж.француз жаратылыстанушысы Реомюр жасаан. Реперлік нктелері: 00Р – мзды еру температурасы; 800Р – суды айнау температурасы.

5.Rankin Scale (градус Rankine лшенеді - Ра °) - шотланд физигі Уильям Rankine (1820-1872) атындаы абсолютті температура шкаласы. Ол термодинамикалы есептеулер инженерлік арналан аылшын тілді елдерде пайдаланылады. [1]

 

Rankin ауымды абсолюттік нлдік температурада басталады, су ату нктесі РА, су 671,67 ° Ра айнау ° 491,67 сйкес келеді. Фаренгейт жне Rankine су ату жне айнау температурасын арасындаы градус саны бірдей жне 180 те.

 

Кельвин жне градус Rankine арасындаы арым-атынас: 1 К = 1,8 ° Ra, Фаренгейт Ра = ° F + 459,67 ° градус Rankine формула трлендіріледі.

Пайдаланылан дебиеттер

1. Байшоланов С.С. Метеорология жне климатология. Оу - дістемелік рал - Алматы: аза университеті, 2000.

2. Турулина Г.К., Кожахметова Р.К. Практикум по метеорологии и климатологии - Алматы: аза университеті, 1998 – 115 б.