Бзу ралдарыны іздері

 

Механоскопия – бзу ралдарыны, ндірістік механизмдерді, лыптардаы, пломбылардаы іздерді зерттеуге арналан трасологияны бір блімі.

Бзу рал-жабдытарыны ізі туралы сз озалмас брын, алдымен оларды андай бгеттерді (кедергілерді) бзу шін олданылатыны туралы айтып ткеніміз жн. Бзу деп – кіруге тыйым салынан немесе жабы тран объектіге кіру масатымен белгілі бір объектілерді атап айтанда: абыраны, объектіні тбесін, есік-терезені, еденді (имараттарды, сейф, шкаф, бекітілген рылыстарды) жне сол сияты баса да бгеттерді толыымен немесе жартылай иратуды айтамыз.

Бзу ралыны іздері – есікті беткі абатынан жне оны тталарынан, лыптан, терезе рамаларынан, объектіні тбесі мен едендерден, сейфтерді абыраларынан жне т.б. жерлерден табылуы ммкін.

ылмыскерлерді бзу кезіндегі олданылатын ралдарды келесідей ш трге бліп топтастыруа болады:

· арнайы бзуа

· жалпы техникалы масаттара арналан рал - саймандар

· ылмыскерлер бгетті бзу шін олданан (жерде жатан темірлер, су бырыны кесінділері жне т.б.) кездейсо рал-саймандары.

Барлы ралдарды оларды санаттарына арамастан, сер ету тсілдеріне байланысты механикалы жне термикалы деп блеміз.

Бірінші, механикалы топа: кесетін – пыша, айшы, йнек кескіш (йнек кесетін рал), тістеуіш жне т.б.; жабатын жне ашайтын – балта, кескіш (металды кесетін ашау), ашау, лом; егеп кесетін – егеу, ара; брылайтын – тескіш темір, бры ралдары мен механизмдерін жатызамыз.

Екінші, термикалы топа: атты металдарды кесуге жне оларды сваркілеуге арналан газ жне электрлі аппараттар жатады.

Механикалы топа жататын ралдар сер ету сипаты мен тріне байланысты: ысым арылы тскен іздер; сыранау, жылжу (йкелу) іздері; кесу іздері – деп блінеді.

ысым іздері – кедергіні (бгетті) бетінде бзу ралдарыны соысы нтижесінде басылып тсуі арылы пайда болады. Егер кедергі жеткілікті дрежеде атты болан жадайда беткі абатты із алады, ал жеткілікті дрежеде атты болмаса, онда ішіне арай басылып батан із алады. Батан ізді тередігі соыны (басуды) кшіне байланысты болады. Ал батан ізді формасы бзу ралыны жанасу блігіні кескін бейнесін (конфигурациясын) айталайды жне оны лшемін крсетеді. Оиа болан жерді арау кезінде тергеуші мндай іздерді зерттеу арылы бзу ралыны формасы мен лшемі жнінде малматтар алады. Соны негізінде ол бзу ралдарын іздестіру жмыстарын жргізу тапсырмаларын тжырымдайды.

Сыранау (йкеліс) іздері – бзу ралдарыны (лом, темір блігі) бгетті, кедергіні астыы брышынан беткі абатына сер етуі арылы пайда болады. Бл кезде кедергі материалдарында шырлы сызытар (валиктер) пайда болуы жне кедергі материалдары тыыздануы ммкін. ралдар кедергіге араанда аттыра болса, йкелу іздері аны тседі. Олара арап олданылан ралды трі мен бзу механизмі жнінде млімет алуа болады.

Кесу іздері кбінесе ааш жне металдан жасалан кедергілерде кездеседі. Блар – балтаны, пышаты, ашауды жне баса да ралдарды іздері. Кесуді бір тріне арамен аралау іздері жатады, ол зіні механизмі бойынша брылау жне сргілеу іздеріне сас. Кесу іздерінде ралды кесетін (шабатын) ыры бейнеленіп тседі. Бл іздер детте динамикалы (сызыты) болып табылады, рбір ыр кедергіге сызы алдырады. ыртыстар мен шырлы сызытарды (валиктерді, трассаларды) кезектесіп тскен жиынтыы беткі абатты микробедерін бейнелейді. Шабу, кесу іздері бойынша – бл іздерді алдыран ралдарды тедестіруге болады.

Арамен кесу іздері бойынша – араны трін, ал кейбір жадайларда оны бір блігіне сйкес келетін тістеріні санын анытауа болады. Брылау іздері бойынша – пайдаланан брыны трі жне диаметрі аныталады.

Термикалы сер ету іздері – металдан жасалан кедергілерді (сейфтерді, есіктерді, терезе торларын) бзу кезінде пайда болады. Газды – электрокескішті – бзу ралы ретінде олдананын кедергі учаскілерінде алан ерітінділерден, балыан металдарды тамшыларынан байауа болады.

Бзу ралыны іздерін зерттеу кезінде келесідей негізгі сратар шешіледі: бзу шін пайдаланан зат андай ралдар тобына (тріне, тегіне) жатады; бзу жерінде алан іздер бір ралмен алдырылан ба, лде бірнеше ралдармен алдырылан ба; ртрлі кедергілердегі бзу ралдарынан алан (ртрлі жерлердегі, сонымен атар, ртрлі ылмыстарды жасау кезінде алдырылан) іздер бір ралмен алдырылан ба; із наты бір ралмен алдырылан ба?

Бзу іздерін фотосуретке тсіру масштабты фототсірілім дісі бойынша жзеге асырылады. Алдымен барлы іздер мен олар орналасан учаскілер, содан со жеке іздер, яни бзу ралыны белгілері барынша аны алан жерлер детальды діспен суретке тсіріледі. са іздер мен оларды блшектері фотоаппарата лкейткіш саиналар (удлинительные кольца) кигізу арылы фотосуретке тсіріледі. Жарытандыруды ртрлі баытта тсіру арылы р ізден екі, ш фотосурет жасаан жн. Фотосуретке тсірумен атар іздерді схемалы суретін жасаан дрыс.

арау хаттамасында: бзу объектілерінде алдырылан іздерді орналасуы, оларды жалпы саны жне зара орналасу жадайы, еденні (жерді) беткі абатынан биіктігі, іздерді трі (сыуды клемді ізі, шабуды сызыты ізі, т.б.); оларды (жалпы барлы іздерді жне жеке учаскілеріні) формасы; лшемі (зындыы, ені, тередігі, диаметрі); іздерде бзу ралынан алуы ммкін бгде заттарды болу жадайлары толы крсетіліп жазылады.

Іздер – хаттамаа бекітіліп жне суретке тсірілгеннен кейін алынуы ммкін. Толыымен алынуа ажетті іздер, егер ол нды объектілерді бзылуына, блінуіне кеп сопаса іздерді олар орналасан затпен оса алан жн. Бзу іздері бар кедергіні бір блігі (кесіп, блшектеп т.б.) алынса, оан (сті, асты, ішкі жне сырты жаы туралы) тсіріндірме жазылады. Кедергіні блігімен бірге брыныра одан блінген блшектері де (тамызы, жаа, гінді (опилка) алынады. Себебі оларда бзу ралыны микробедерін бейнейлейтін іздер алуы ммкін.

Трасологиялы сараптамаа ізді зін немесе оны кшірмесін (алпын), фотосуреттерін, схемалы суреттерін, ізді хаттамалы сипаттамасын жне тексерілетін объектіні (болжамдаы ылмыс ралын) жібереді.

Мнда ескеріп кететін жйт, бзу ралдарыны іздерін сараптамалы зерттеу ерекшеліктеріне байланысты сарапшыа тексерілетін объектілер (экспериментальды жолмен алынан іздер емес) табии трде (натуралды) жіберілуі тиіс. Сонымен атар, идентификациялы кезеде ралды згеру ммкіндігі, (ралды сатау, оны стау, пайдалану жне т.б.) жадайлары жнінде сарапшыа хабарлануы ажет.

Бзу рал-жабдытарыны іздерімен атар ндірістік механизмдерді іздері де трасологияны объектісіне жатады. Блар ртрлі заттар, атап айтанда: клік ралдарыны фарыны шыны блшектері, шегелер, тймелер, темекілер, жіптер электр жйелеріні сымдары жне т.б. болуы ммкін.

Аталан ндірістік бйымдар – адам лтіру, арашылы, зорлау, жол-клік оиасы т.б. ылмыстарын тергеу кезінде заттай длелдемелер ретінде олдануы ммкін.

Мысалы, зорлау болан жерден тйме табылан жадайларда оны сезіктіні киіміндегі тймелермен сйкес келетінін немесе келмейтінін анытау ажет. лтірілген адамны олдары байланан электр сымы айыпкерді тінту кезінде табылан сымдармен салыстырылады жне т.б.

Крсетілген мысалдардан трасологиялы зерттеуді негізгі масаты – жаппай ндіріс бйымдарыны бір жерден шыарылу айнар кзін анытау болып табылатындыын креміз.

Бл мселені тмендегідей екі трлі сратарды ойып айындауа, натылауа болады:

осы бйым наты бір агрегатта ( ндірістік механизде) жасалды ма;

ртрлі жерлерде табылан бйымдар бір жерден шыарылан партияа ( топа) жата ма?

Бірінші жадайда идинтификациялау объектісі ретінде белгілі ндірістік-механизм алынады. Екінші жадайда – бірнеше бйымдарды белгісіз бір механизмде дайындалу фактісі аныталады.

Бір жерден шыарылу айнар кзін анытау шін оларды табиатына байланысты ртрлі, яни мынадай белгілер:

шикізатты зіне тн белгілері;

ндірістік-механизмдерді белгілері;

пайдалану (сатау) белгілері пайдаланылады.