Тыныс алуды анаэробты сатысы (Кребс циклын оса отырып) биологиялы маызын крсетііз,тзілетін энергия млшерін анытаныз.

Гликолиз-глюкозаны анаэробты ыдырауы ол энергия блу процессімен сипатталады.Соы німі – пирожзім ышылы.Гликолиз – анаэробты тыныс алуды жалпы бірінші сатысы.Гликолиз реакциялары цитоплазмада жне хлоропласта жреді. Гликолизде ыдырайтын р глюкоза молекуласынан екі молекула АТФ тзіледі Лимон ышылы цикліні баса екі атауы бар: сері Ханс Кребс ашан Кребс циклы жне шкарбон ышылдар циклы. Гликолиз бен лимон ышылы циклыны арасындаы басты айырмашылы процестерді клетканы орын алатын жеріне байланысты. Эукариоттарда, гликолиз цитозольде, ал лимон ышылыны циклы митохондрияда орын алады. Лимон ышылы циклы ферменттеріні кпшілігі митохондрия матриксінде орналасады.

Гликолиз-анаэробты жадайда блшы етге глюкозаны ыдырауы. Аэробты жадайда организмде гликолиз лимон ышылы цикіліні алдында теді. Гликолиз процесі нтижесінде кезектесе жретін реакция барысында глюкоза пирожзім ышылыны екі молекуласына ыдырайды. Гликолизге 10 фермент атысады. Гликолиз процессі клетка цитозолінде жреді, ол аздаан энергия (8 АТФ) береді. Бдан рі арай пируват митохондрияа енеді, онда лимон ышылыны циклі бойынша аэробты тотыуа катысады. Бір циклді жруі барысында органикалы ышылдардан трт сутек (ЗНАДН+ІФАДН) жне 2 молекула кмірышыл газы CO, блініп шыады. Кребс циклі, негізінен, митохондрияны матрикс деп аталатын сйы фазасында теді. Митохондрияда жретін келесі процесс тотыа фосфорлану деп аталады. НАД жне ФАДН крамындаы сутек оттекті кмегімен суа дейін тотыады. Бл процесс кезінде бір молекула НАДН тотыканда 3 молекула АТФ; бір молекула ФАДН тотыканда 2 АТФ синтезделеді. Гликолиз глюкозаны С-6 жадайы бойынша фосфорланудан басталады да , оныншы реакция кезінде пирожзім кышкылы мен АТФ тзіледі. Пирожзім ышылы аэробты жадайда СО₂ жне Н₂О-а дейін толы ыдырайды. БЛ кребс циклі, немесе ш карбон ышылдарыны циклі деп аталады.

 

 

35.Кребц циклы,німдері мен тзілетін энергия млшерін крсетііз.Энергетикалы алмасуды бір кезеі, оттекті белсенді трде атысуымен жреді. Бл кезе аэробты тыныс алу деп аталады. шінші кезені айрыша белгісі — мнда органикалы заттар кмірышылы жне суа дейін толы тотыады. Бл кезде АТФ трінде кп млшерде энергия блініп, ора жинаталады. Мысалы, глюкозаны бір молекуласыны гликолиздік ыдырауы нтижесінде пайда болан пирожзімышылыны екі молекуласы тотыанда, 30 молекула АТФ синтезделеді. Аэробты тыныс алу ерекше органда — митохондрияда жреді. Оны жасушаны "энергетикалы станциясы" деп атайды. Митохондриядаы аэробты тыныс алу екі процестен трады. Бірінші процесс — оттекті атысуынсыз жреді жне осы циклді ашан аылшын алымыны рметінеКребс циклі деп аталады. Бл процесте пирожзім ышылынан тзілген органикалы ышылдар біратар ферменттер серінен зара бір-біріне айнала отырып, зара айналымды жзеге асырады. Кребс циклінде НАД жне ФАД-ты (флавинадениндинуклеотид) атысуымен органикалы ышылдарды биологиялы тотыуы жреді.

Бір циклді жруі барысында органикалы ышылдардан трт сутек (ЗНАДН+ІФАДН) жне 2 молекула кмірышыл газы CO, блініп шыады. Кребс циклі, негізінен, митохондрияны матрикс деп аталатын сйы фазасында теді. Митохондрияда жретін келесі процесс тотыа фосфорлану деп аталады. НАД жне ФАДН крамындаы сутек оттекті кмегімен суа дейін тотыады. Бл процесс кезінде бір молекула НАДН тотыканда 3 молекула АТФ; бір молекула ФАДН тотыканда 2 АТФ синтезделеді.

Аылшын биохимигі Митчелл АТФ синтезін тсіндіретін хемиосмосты теория сынды. Кребс циклі кезінде митохондрия матриксінде кп млшерде протондар жиналатыны белгілі. Соны нтижесінде митохондрияны ішінде лкен осмосты ысым пайда болады. Нтижесінде протондар, матрикстен мембрана арылы кшпен шыарылып, Н+АТФ-синтетаза ферменті бейорганикалы фосфат пен АДФ-тан АТФ-ты синтезделуін жзеге асырады.

Фотосинтез нтижесінде Жер атмосферасында молекулалы оттек пайда боланнан кейін ана аэробты тыныс алуды ммкіншілігі туды. Анаэробты тыныс алумен (гликолиз) салыстыранда, аэробты тыныс алуда жасуша ора жиналан АТФ макроэргтік энергиямен анарлым кп млшерде амтамасыз етіледі.

Энергия алмасуды оттекті сатысында энергия блінеді. 1 г молекула глюкоза ыдыраанда 635 000 калория энергия блінеді. Энергия ферменттік реакциялардын нтижесінде бірден емес, аздап, кезе-кезеде босайды. АТФ-ты рбір байланысы зілгенде, 32 кДЖ/моль энергия блініп шыады. Ал жай химиялы байланыс зілген кезде, 12 кДЖ/моль энергия блінеді.

Энергетикалы маыздылыы бар таы да бір органоид — хлоропласт. Хлоропласт грек тілінен аударанда "хлорос" — жасыл жне "пласт" — пластида деген маынаны білдіреді. Бл сопаша пішінді ірі органоид жасыл жапыратарда болады. Жапыракты жасыл тсті болуы осы хлоропласта байланысты. Жары серінен хлоропласта тмендегідей маызды энергетикалы процесс жреді. Кн сулесіні энергиясын жасыл пигменттер — хлорофилдер абылдап алып, соны салдарынан пигменттерден электрондар блініп, здеріні тасымалдану тізбегі арылы тіп, тмендегі реакциялар шін энергия береді:

· 1) фотосинтездік фосфорлану реакциясы (АДФ жне фосфор ышылынан АТФ-ты синтезделуі);

· 2) никотинамидаденин-динуклеотидфосфатты (НАДФ) НАДФН-а дейін тотысыздану реакциясы;

· 3) су фотолизі реакциясы, яни суды оттек бліп ыдырауы. Осы реакцияны нтижесінде жерде оттек пайда болып, тірі организмдерді тез таралуына сер етті.

Ерекше атап тетін жайт — жасушаны, энергетикалы органоидтері — хлоропласт жне митохондрияны (здеріні) жеке генетикалы жйелері болады. Яни, ДН-сы мен нруыз синтездеу аппараты болады. Бл — органоидтерді белгілі бір дрежеде дербес екендігін крсетеді.

 

Липидттерді катобализмі,ыдырау жолдары (жалпы млімет),гидролиз німдеріні арынды жне ішекте сіірілуіндегі т ышылдарыны рлін крсетііз .

Май ышылдарды тотыуы липидтер катаболизміндегі энергияны е басты кзі болып табылады; негізінде, липидтер катаболизмнен тпеген экскрецияланан стеролдар (рамында гидроксильді тобы бар стероидтар) болып келеді. Липидтерді химиялы энергиясыны негізі ор трінде жиналатын триацилглицеридтері мен биологиялы мембраналарды маызды компонентіне фосфоацилглицеридтерді рамындаы ковалентті байланысан май ышылдарыны алдытары жатады. Компоненттерді екі типінде де май ышылы мен молекуланы алан блігі арасындаы байланыс гидролиздене алады Осы байланысты триацилглицеридтер жадайында липазалар,алфосфоацилглицеридтер жадайында фосфолипазаларгидролиздейді.

Фосфолипазалар фосфолипидтерді гидролиздеу сайтына байланысты блінеді Фосфолипаза А₂ – табиатта ке таралан жне те жасы зерттелген. Фосфолипаза D рмекші уында кездеседі жне рмекші шаан кезде лпаны ыдырауына жауапты. Жылан уында да фосфолипазалар кездеседі; токсин млшері аз уларды рамында фосфолипразалар млшері жоары болады. Гидролизді липидтік німдері ызыл ан клеткаларын ерітеді жне ан йытыларыны тзілуін тежейді. детте жылан шааннан рбан боландар ан кетуден леді.

Адипоциттердегі трацилглицеридтерден май ышылдарыны босауы гормональды трде реттеледі. Гормондар адипоцитті плазмалы мембранасыны рецепторымен байланысады Гормонны байланысуы аденилатциклазаны активтейді. Нтижесінде белсенді протеин киназа А ндіріледі (цАМФ туелді протеинкиназа). Протеинкиназа триацилглицерид липазасын фосфорильдейді жне соы фермент май ышылыны алдыын глицеролды аадан кесіп алады. Осындай гормона эпинефрин гормоны жатады. Кофеин де эпинефрин сияты сер етеді, сондытан, таертегі жарыстара атысушыларды кейбіреулері жарыс алдында кофе ішеді. за ашытыа жгіретіндер зіні май орын тез арада жмсайды да, кмірсу орларын жарысты соы кезеіне алдырады.

Май ышылыны тотыуы молекуланы активтелуіненбасталады. Осы реакцияда май ышылыны гидроксильді тобы мен КоА-ны тиолды тобыны арасында тиоэфирлік байланыс тзіледі. Май ышылыны белсенді трі ацил-КоА болып табылады жне оны табиаты бастапы май ышылыны табиатына туелді.

Май ышылдарыны синтезін шкетеуші тізбек – ацитил-KoA.лпалардаы майды ыдырауын липолиз деп айтайды.Триацилглицериолдар тікелей клеткаа аз барады.ан плазмасында триациглицериолдар липаза ферментіні сесрімен гидролизденеді де,глицериола жне май ышылдарына айналады, ал май ышылдары альбуминмен байланысады.