Рылысы жне оны тікелей жинауа пайдалану

здігінен жретін комбайнны негізгі блшектері.Комбайн ал-ты блшектен трады, олар жатка (хедер), молотилка, шмелелегіш, жріс блігі, двигатель жне жинауыш.

Шмелелегішті универсалды тетікпен жне тіркелетін арба-шыпен жабдыталуы ммкін.

Жатка тмендегідей негізгі блшектер мен механизмдерден ралады: кшірмелеуіш башмактарды корпусы, алытама транспортерді клбеу корпусы; теестіру жне аспа механизм-

дері; реттеуіш механизмі бар молотилка жне айналыс вариаторы; ыру аппараты блшектерімен жне жетек механизмімен; шнек.

Молотилка тмендегідей негізгі блшектер мен механизмдерден трады; бастыру рылысы; сабан сіліккіш; транспортты рылысы (шнектері мен элеваторлары) бар тазартыш; беріліс жйесі; басару алашасы бар кабинасы, гидравликалы жйе, электр жабдытары.

Жріс блігіне вариатор.мен жетектеуші жне басарылушы доалатарды мостылары жатады. Ретіне арай, жетектеуші доала мостысы іліністен, беріліс орабынан, дифференциалдан, екі бйірлік редукторлардан, жетектеуші доала пен тежеуіш жйесінен трады.

Комбайндарда аздап згертілген трактор двигательдері пайда-ланылады. Мысалы СК-4 комбайнында СМД-14К немесе СМД-15К двигателі орнатылан. Двигатель маркасындаы К рпі — “ком-байндікі” деген белгі. Двигательді уаты 1700 айналыс/минут кезінде 75 а. к.* (55,2 кВт) те.

СКД-5, СК-5, СКД-5Р, СКПР-5 комбайндарында СМД-17К немесе СМД-18 двигательдері орнатылан, екеуінін, де уаты 1900 айналыс /минутта 100 ат кшіне (73,6 кВт) те. СМД-14К жне СМД-18К двигательдерін от алдыру шін бір цилиндрлі екі тактілі карбюраторлы двигатель (оталдырыш) пайдаланылады, оны уаттылыы 3500 айналыс/минут кезінде 10 а. к. (7,4 кВт), бл двигатель уаттылыы 0,75 а. к. (0,55 кВт) электр стартермен (СТ-365) от алдырылады.

СМД-15К жне СМД-17К дизельдерін уаттылыы 8 а. к. (5,9 кВт) электр стартермен бірден (СТ-100) от алдырады.

СК-6 жне СКПР-6 комбайндарында уаттылыы 150 а. к, (110,4 кВт 1900 айн/мин.) СМД-64 двигателі пайдаланылады.

Тікелей жинау кезіндегі жатканы жмыс процесі. Комбайн егіндік жерді жинауа келгенде двигателі толы айналып жмыс істеп трады. Жинау процесіне бірінші болып комбайн жаткасы кіріседі. албарайды планкалары 3 (1-сурет) минутына 30—40 айналыс жасайды.

Шалы саусатар 7 арасында секундына о мен сола 15 жріс жасайды. Шнектін, жинауыш механизміні саусатары 12 мину-тына 150 айналыс жасап, озалады. Жоары білікті 29 алытама транспортері минутына 452 айналыс жасайды, ал транспор-терлер 18 2,91 метр/с шапшадыпен ауысып озалады.

Жатканы алдыы екі жарында блгіштер орналасан. 1-суретте биік жне жатып алан егінді оруа пайдаланылатын блгішті лкені (торпедолы) берілген. Егер егінні биіктігі бір метрден аспайтын болса, онда деттегі блгіштерді пайдаланады.

1 а. к. (куаттылы) =735,499 Вт (дгелектегенде 736 Вт).

1-сурет. Комбайн жаткасы:

/ — торпедолы блгішті шы; 2— блгішті негізгі ттігі; 3 — калбаайды татайшасы; 4 —шаба; 5 — кронштейн; 6 — жатка корпусы; 7 — ыру аппаратыны саусаы; 8 — шалы; 9 — алдыы білеу; 10 жне 17 — мадайшалар; /) — башма: 12 — жинауыш механизімні саусаы; 13 — атанды; 14 — шнек ндаы; 15 —• шнек орамы; 16 — жылжымалы аланша; 18 — алытама транспортер; 19 — сфералы топсаны рсауы; 20 — болт; 21 — сфералы саина; 22 — жатка корпусыны ттік трізді аралыыны арты блігіні рсауа 19 осылан кронштейні; 23 — шыбы; 24 — штанга; 25 — брыштама; 26 — шплинт; 27 — аралы аланша; 28 — клбеу корпус; 29 — алытама транспортерді жетектеуіш білігі; 30 — фартук; 31 — тірек; 32 — бйірлік аланша; 33 — албаайды сйеніші.

О жатаы блгіш е г і с т і к, ал сол жатаы — і ш к і блгіш деп аталады. Егістік блгішті міндеті — иылатын сабатарды иылмаран сабатардан ажыратып блу.

Бл сіресе шатасан, бастары тмен салбыраан жне жатып алан астыты жинауа те ажет.

Ішкі блгішті міндеті — сол жа шеттегі кейінірек тран са-батарды шалыа жаындату. Бл блгіш таы бір жмыс ат-арады: жргізуші оны комбайн озалысы баытыны бадар-лаушысы ретінде пайдаланады.

албаайды минутына 30—40 айналыс жасайтынын жоарыда айтанбыз. Шындыында оны айналысы комбайнны демелі жылдамдыына байланысты орнатылады. албаай планкаларыны міндеті — жасы ырылуы шін сабатарды шалыа жаындату, ырыланнан кейін оларды шнек орамына 15 жеткізу. Ол шін албаай планкасыны айналыс жылдамдыы комбайн немесе дестелеуіш жатка жылдамдыынан мынадай шамада арты болады: егер ол едуір жылдамдыта жмыс істесе (6—7 км/с жне одан жоары) 1,2—1,6 есе; егер жинау кезінде комбайн озалысы тмен болса (3—5 км/с) 1,6—2 есе. Бл айырмашылыты былай тсіндіруге болады, комбайн хедерімен немесе дестелеуіш жаткамен неррлым жылдамыра жрген сайын солрлым саба шалыа те жасы жаындайды. Егер дестелеуіш жаткамен тік сіп тран егінді жинаанда, оны жылдамдыы саратына 8— 10 км болса, онда албарайсыз-а жмыс істеуге болады.

албарай планкаларыны астыты шалыа дрыс жаындатуы шін, оны асты сабаыны биіктігіне сйкес биіктікке орнатан дрыс: те биік орнатан планкалар масаты рып, днні ысырап болуына кеп соады Ал егер планка сабатарды ауырлы центрінен тмен жанасса, онда ырылан сабатар планкадан асып тседі. Бл жайында мынадай ереже бар: планканы сырты ыры. ырылан сабатарды зындыыны маса жаынан лшегендегі штен бір блігіндей ашытыта жанасуга тиіс. зындыы 800—1200 мм сабаты ауырлы центрі шамамен осындай жерде болады.

Сабатара дрыс сер етуде албарай білігі мен ыру аппа-ратыны аралы ашытырьш клденеі бойынша дрыс орнату-ды маызы зор. Егер албарайды білігі шалыдан ала арай те шыыны болса, онда албаай орылан сабатарды шнекке те нашар жеткізеді. Сабатарды біразы шнектін алдыы жаында жиналып алады да, молотилкара біралыпты жеткізілмей ді. детте албаайды білігі шалыдан 60—70 миллиметрдей ілгері орнатылады. Егін те биік болса, бл аралы лкейтіледі,

* “О, сол, арты, алдыы” жа деген ымдар комбайн, жатка жне жинауыштар алдына арай жріп бара жатан кезде біз оларды артынан баылап трандаы жардайа орай белгіленеді.

ал аласа болса кішірейтіледі. Жаткада албаай білігіні алпын шалыа сйкес шапша реттейтін арнаулы рылы бар.

ыру аппараты ара ашытытары 76,2 мм тара сияты саусатардан 7 трады. Саусатар ішінде озралып тратын шалы да тараа сайды. Ол ора трізді кертпелі сегменттерден ралан. Саусатарда ткір ырлы астарлар бар. Сегмент пен астар айшыньщ екі жзі сияты бірдей жмыс істейді. Бл ретте астар мен сауса айшыны озалмайтын жзіні, ал шалыны сегменті озалатын жзінін. міндетін атарады.

Комбайн жне дестелеуіш жаткаларынын, брі де жер бедерін кшірмелейді. Олар арнаулы аспа жне теестіруші механизмдер-мен жабдыталан. Соларды арасында жаткалар, біріншіден, молотилкара сйкес бойлы жне клдене баытта еркін оза-лады, екіншіден жерді бедерін башматарымен кшірмелеп оты-рады. Сонда бл жаткалар жмыс процесінде ыру биіктігін автоматты трде амтамасыз етеді.

Башмактарды жаткаа сйкес алпын ыру биіктігін згерте отырып реттеуге болады. Алайда, кшірмелеуішпен барлы уаыт-та кез-келген жерде жмыс істеуге болмайды. Тасы кп егіндіктер де кездеседі. Ылал жне опсытылан жерлерде башматарды алдыы жаына топыра жиналып калады. Мндай жадайларды брінде де башматарды жмысын ажыратып, ыру биіктігін гидравликалы жйе арылы басарады.

азіргі комбайндарды барлыыны да гидравликалы жйелері бар, бл рылылар жргізушілерді комбайнды басаранда кездесетін иын реттеулер мен операцияларды жеіл рі шапша орындауына кмектеседі. Мысалы, “Нива” жне “олос” комбайндарында гидравликалы рылыларды кмегі арылы тмендегідей реттеулер мен операциялар орындалады: жатканы ктеру жне тмен тсіру, яни ыру биіктігін реттеу, албаай-ды тік жне клдене алыптарын реттеу; жинауыш пен алба-айды айналыс жылдамдырын згерту; двигатель радиаторыны ауа таратышын тазарту; дымыл дннен- босату шін шанаты селкілдету; шмелелегішті басару; рульдік трапецияны басару: доала тежеуіштерін жне жріс блігіні ілінісін басару.

Ору процесі тмендегіше жргізіледі. рбір албаай планкасы асты сабатарыны арасына кіріп, оларды жіішке саба блектеріне опырып, шалыа жеткізеді. Кыру аппаратыны сау-сатары бл блшектерді шуматап (6—10 сабатан), шалымен ырып тсіреді. ырылан сабатар албаай планкалары арылы шнекке жеткізіледі.

Шнек молотилканы алдында симметриялы орналасан — оны ортасы молотилканы бойлы осімен сйкес келеді. Шнектін ені молотилкара араанда едуір лкен. Мысалы 5 метрлік жаткаа араанда ол 4 есе енді болып келеді. Сондытан да шнек е бірінші кырылан саба блігін жіішкелейді, содан кейін

келесі жмыс органына (алытама транспортерге) жеткізеді. Орылан массаны клейі траты болмайды. Сондытан шнек пен жатка тбіні арасындаы ашытыты згертіп отыруа тура келеді. Шнек осы жадайа, толы бейімделіп жасалан. Оны бйірлерінде сабаты ортасына арай ысырып отыратын орамдар бар. Ал ортасында тмендегідей операцияларды орындайтын сау-саты жинауыш механизм орналасан: шалыны орта тсымен ырылан сабатарды саусатар 12 іліп алып, орамдар бйірден келген сабатарды абылдайды жне осы асты массасыны брін алытама транспортерге жеткізеді.

Тікелей жинаанда асты жаткаа деттегідей біралыпты тседі. Кейде алытама транспортерге ктпеген жерден аса алы саба абаты келіп тсетін жадай да кездеседі. Ал, блектеп жинауда мндай жадайлар те жиі кездеседі. те алы саба абаты жетектелуші білікті астына тыылып алуы ммкін боландытан осы жерге тмендегідей арнаулы рылы жасалан. Жетектеуші білік, клбеу корпусты тбіне сйкес тік жне клдене баытта еркін ауысатындай етіп асылып орнатылан. Мнда те кп саба млшері келіп тскен кезде жетектелуші білік транспортермен бірге жоары ктеріледі немесе жетектеуші білікке 29 арай аздап жылжиды. Осы себептен де транспортер алытама деп аталан.

Шнек пен алытама транспортер оран сабатарды жоары арай, клбеу корпусты шыар аузына здіксіз беріп трады. Осы жерден сабатар молотилканы абылдауыш камерасына тседі. Клбеу корпус пен молотилканы абылдау камерасы тйісетін аралыты фартук 30 жауып трады,

Молотилканы жмыс процесі.абылдауыш битер 52 (2-су-рет) ырылан сабатар келіп тсетін молотилканын. ен, бірінші жмыс органы. Ол келіп тскен сабатарды баытын згертіп, бастыру рылысына жеткізді.

Барабан білігіні ашы жерлеріне сабатардын, оралмауын баыттауыш аланшалар 48 амтамасыз етеді, олар молотилка панельдері мен барабан бйіріні арасындаы уыстарды жауып трады.

Молотилка рылысы барабан мен декадан трады. Барабан лкен жиілікпен айналады. Мысалы, бидай жинаан кезде ол 950 — 1150 айналыс/м,инут жасайды. Бл ретте онын, соылауышыны дгелеп тіке жргендегі жылдамдыры 30 — 36 м/с болады. Соылауыш сабатарды рып, стайды да озалмайтын дека мен айналып тран барабанны арасында пайда болатын, бірте-бірте тарыла беретін кеістіктен ткізеді. Бл кеістікті клемі жинауды орташа жадайында мынадай болады: кірісінде 20 мм, ортасында 16 мм, шыысында 4 мм.

Барабанньщ айналу жиілігін, сондай-а оны декамен аралы-ындаы саылауды реттеуге болады.

2-сурет. СК-5 жне СК-6 комбайндарыны молотилкасы:

1 — блгіші бар барабан капотыны апаы; 2 — барабан; 3 — блгіш; 4 — соылауыш битер; 5 — мадайша; 6 — саусаты айыр-ыш тор; 7,27 жне 33 — шнектер; 8 — айтарыш фартук; 9 жне 14 —-арсы жетек біліктер; 10 — сабан сіліккіш клавишаларыны білігі; 11 —клавиша; 12 — сабан сіліккішті фартугы; 13 жне 17— аспалар; 15 — зартышты рычагы; 16 —жоары тор зартышы-ны клбеу брышын згертуге арналан тесік; 17 — жалюз зарт-ышьшы клбеу брышын згертуге арналган тесік; 18 — жоары торды зартышы; 19—топан ныыздауыш; 20— топан нырыздауыштын, білігі; 21 —шмелелегішті бекітетін кронштейні; 22 —• науа; 23 — жылжымалы аланша; 24 — мандайша; 25— маса шнегі ндарыны ашылмалы тсем татайы; 26 — басарылушы доала мостысын бекітетін ось; 28 жне 34 — тменгі електі реттеуге арналан ойы; 29 — елек станыны арты аспасыны осі; 30 жне 31 — електер; 32 — саусаты тор; 35 — желдеткіш; 36 — транспортты татайдын, фартугы; 38 — негізгі дека; 39 — транспортты татай; 40 — деканы ондырмасы; 41 — тас ттышты аланшасы; 42 — молотилканы алдындаы фартугыны ныыздалатын беті; 43 — кезектік ныыздауыш; 44 — молотилканы алдыы фартугы; 45 жне 46 — дека ондырысыны аланшалары; 47 — молотилканы абылдау камерасы мен жатканы клбеу корпусы арасындары тменгі ныыздауыш; 48 — баыттауыш аланша; 49 — кронштейн; 50 — амыт; 51 — молотилканы абылдау камерасы мен жатканы клбеу корпусы аралыындаы жоары ныыздауыш; 52- абылдауыш битер.

Дека мен соылауышты беттері ырлы-ырлы болып келеді Соылауышты руы сіресе йкелісі соылауыш пен асты арасындаы дека мен асты арасындаы жеке саба арасындаы масатарды гіп, днін бліп шыарады. Жатка оран егін массасын бастыру аппараты сабан, дн, топан, сатылан дндер аралас оспаа айналдырады. Бастырылан массаны осындай са блшектерін (днді, топанды, сатылан дндерді жне таы бас-каларды) кейде дн аралас оспа немесе са оспа деп атайды.

Дека торлы болады, сондытан бастырылран астыты 70— 75 пррценті бастыру процесі кезінде топан жне сатылан днмен бірге осы тор арылы еленіп, транспортты татайа келіп 39 тседі Ыайлы жадайларда (егіннін. сабаны аз/ра болса) дека 85—90 процентке дейін дн бле алады. Бдан кейінгі жмыс органдарыны — торы бар 6 соылауыш битер 4 мен сабан сі-ліккішті міндеті — алан ,днді бліп шыару болып табылады Соылауыш битерді таы бір ызметі бар, ол — барабаннан шыан, бастырылан массаны кері арай айтарып соылау (айталау) жне оны сабан сіліккішті алдыы жаына арай барыттау.

Сабан сіліккіштін, жмыс органдары клавишалар 11 тобы болып табылады. “олос” комбайнында оларды саны 5, ол баса комбаиндарда 4 дана, рбір клавиша зынша жіішке абыршаты тора сайды. Олар иіндеріні радиусы бірдей екі иінді біліп бар подшипниктермен жаластырылан. Алдыы білік жетектеуіш болады. Клавишалар біліктерімен оса екі кривошипті трт буынды механизм атарын райды, бл ретте клавиша шатун ызметін атарады. Біліктер айналан кезде клавишалар озалыса тсш, оспаны жоары латырып жне сырытып отырады. лавишалардьщ стігі беттері ойы (каскад) трінде жасалан Мны зі оспа йіндісін атты сілкуге жадай жасайды

Клавишаа келіп тскен оспа йіндісі сабан елегіне сас бо-лады. Оны кздерінде дн жне баса да са блшектер орна-ласады. оспа иіндісін астынан бірнеше рет сіліккенде олар тмен сырып, клавищаны торлы бетіне тседі де, сол арылы еленеді. Клавишанын арты ш ойыыны астында ала арай екіш тбі бар. Ол еленген дн аралас оспаны транспортты татайа 39 жеткізіп трады. Алдыы ойытарды астында тп жо, ал мндаы дн аралас оспа еленген кезде тура татайды зіне тссді.

Молотилканы шыатын жаында шмелелегіш орналаскан оан клавишалар сабан жеткізіп трады. Шмелелегіш сыйымдылыы 9 м³оны салатын сабан шмелесі (ылалдылыы алыпты боланда) 1,5—2 есе ныыздалуды арасында 150-250 кг (СК-6 комбайнында 200-300 кг) болады. Бл шмелелегішке дн

3-сурет. Комбайн тазартышыны схемасы:

а—тазартыш рылысыны схемасы; б — тазартыш елек пен тасымал татайшасыны тербелмелі озалысыы амплитудасы. /—тасымал татайшасы; 2 — иінді білік; 3 —шатун; 4 — желдеткіш; 5 — ос иінді рычаг; 6 жне 7 — шнектер; 8 — жоары електі зарткышы; 9 — тменгі елек; 10 — жоары елек; 11 — саусаты тор; 12 — жоары елек станы бар транспортты татайшаны топсалы осылысы.

осылыстарын тазалаан кезде блініп шыатын топан мен са-талан йінділер де келіп тседі.

Барлы дн осылыстарыны транспортерлік татайа 1 (3-су-рет, а) жиналатынын кріп отырмыз. Бл татай, саусаты тор 11, жоары елек 10 жне зартыш 8 тазалау елегін райды. Електі астында тменгі торы 9 бар торлы стан орналасан. Иінді білік 2, шатундар 3 мен рычагтар 5 арылы елек пен торлы станра арама-арсы барытта тербелмелі озалыс береді.

3, б-суретте кейбір тазалау элем^нттерінін тербелмелі оза-лысыны амплитудасы крсетілген. Бл тербелістер транспортты татай шін мынандай болып келеді: клденеінен 55 м, тігінен 25 мм, жоары торды арты блігіні жне тменгі торды тер-белмелі озалысыны амплитудасы біршама тмендеу.

Екі торды жне зартышты желдеткіштен 4 келетін ауа аыны интенсивті рлеп отырады.

Дн оспаларын блу жне днді тазарту шін жеке блшек-терді басты екі белгісі пайдаланылады: клемі (альщдыы жне ені) жне желпінгіштігі (ауа серінен шу не шпау тратылыы). оспалардын клеміне арай блінуі торлар 9, 10 мен зартышта 8 жзеге асады. Ал желпінгіштігі жнінен айыру шін желдеткіш пайдаланылады.

Транспортты татайды 1 сті баспалдаты болып келеді. Сондытан тербеліс кезінде ол дн оспасын тек ана она (3-су-ретке араанда), саусаты тора ауыстырады. оспалар татайдаы ырларды арасында кейін арай ауыса алмайды. озалыс процесінде татайдаы дн осылыстарыны ауыр оспалары (е бірінші дн) тменге тседі де, ал жеіл оспалары (топан, саталан йінді) жоарыа шыады. Яни ос абатты масса пайда болады.

Желдеткіштен келген ауа аыны екі електін, де астыы жаына, саусаты елекке жне жоары електі зартышына баытталады. Екі електі де клбеу орналасан жапыштары бар, олар ауа аынын еркін ткізеді жне оны озалыстаы дн осылыстарыны абатына баыттайды.

Дн оспалары транспортты татайдан саусаты елекке ауыс-аннан кейін ауа аыныны серіне шырайды. Бл жадайда сау-саты елек ірі блшектерді бетінде біраз стап алады. са блшектер бірден елене бастайды, е бірінші жоары содан кейін тменгі електен теді. Осы уаытта ауа аынымен уа блшектерді брі шырылады да таза дн екі електен тіп елек станыны тегіс татайына тсіп, одан кейін дн шнегіні 6 ндаына тседі. Осы жерден элеватор днді шанаа жеткізеді. Шана астыа толаннан кейін арнаулы шнек арылы автомашинаа немесе трактор арбашыына тиелінеді.

Астыты негізгі блігі саусаты елек арылы жне жоары електі алдыы жаы зындыыны штен екі блігінде блініп шыады. Ал електі арты блігі тек топанмен жне са днмен ілесіп баран аз ана дн алдытарын бліп шыарады.

Жоары електі арты жаында уаталан, алайда бастырыл-маан масатар жиналынады. Олар зартыш арылы еленіп маса шнегіні 7 кндатына келіп тседі. Бан сондай-а тменгі електен оспаларды ірі блшектері де тседі. Бастырылмаан маса элеватор арылы жоары маса шнегіне 7 (2-сурет) жеткізіледі, ол оларды екінші рет бастыруа береді.

Айналыстаы барабан те кшті ауа аынын жасайды. Басты-рылмаан масаты айталап екінші рет бастыруа жеткізетін шнек 7 тран зонаны, блгіш 3 ауа аынынан сатайды. Блгіш барабан мен соылауыш битерге сйкес те тар саылаулар (тиісінше 7 жне 8 мм) жасап орнатылан. Шала бастырылан масатар блгішпен молотилканы апаы арасында пайда болан кеістік арылы барабана келіп тседі. Бйірдегі масатар мадайшалар 5 арылы жылжиды.

Екінші блім