Азастанны валюта нарыыны рылымы

Валюталы рынок аржы рыногыны ртрлі рамдас бліктеріні зара рекеттесуін амтамасыз ету бойынша аржы рыногыны нерлым маызды блігі болып табылады. Бл оны кмегімен валютаны ттынушылар мен сатушылар арасындаы ыты жне экономикалы арым-атынас орнатылатын механизм.

Бл жйе келісідей негізде ммілелер жасасуа ммкіндік береді:

· Сатып алу-сату кезінде банк клиентпен тікелей арым-атынаса тсетін блшек сауда ммілелері.

· Валюталы брокер арылы екі банк бір-бірімен арым-атынаса тсетін банкаралы ктерме сауда ммілелері мндай арым-атынас барысында банкаралы рынок рылады.

лтты валюталы жйе лтты задармен аныталатын елімізді валюталы атынастарын йымдастыру формасын білдіреді. Оны келесідей негізгі элементтер сипаттайды:

· лтты валюталы бірлік;

· ресми алтын-валюта резервтеріні оры;

· валюта тепе-тедігі жне валюталы баамды алыптастыру механизмі;

· валютаны айналыма тсу шарттары, валюталы шектеулерді болу-болмауы;

· елімізді сырты есеп айырысу тртібі;

· лтты валюталы рынок жне алтын рыногыны режімі елімізді валюталы атынастарын реттейтін лтты мекеме статусы.

Валюталы рынокты негізгі атысушылары - банктер, транслтты компаниялар, аржы мекемелері, инвесторлар, кіметтік агенттіктер, ксіпорындар мен жеке тлалар. Оларды барлыында валюталы рынокта ашы позицияны хеджерлеу ажеттігін, аражаттарды лемні трлі аудандарына инвестициялауа деген ажеттілік жне сатып алу абілетін бір елден екінші елге беруді оса аланда алуан трлі ажеттіліктері бар

Валюталы рынокта оны атысушылары келесідей негізгі ызметтерді атарады: аша аударымдары, хеджерлеу, клиринг жне несие. Нерлым арапайым операция – аша аударымдары. Хеджерлеу кезінде валюталы рынокты атысушылар потенциалды шыындарды валюталы туекелі деп аталатын туекел жадайында валюталы позициядан орануа тырысады. Оны мні мынада, мселен теге баамы доллара шаанда суі ммкін жне бл жадайда сатып алынан тауарды долларлы ны седі. Бл жадайда ол теге сатып ала отырып хеджерлеу жргізе алады. Тегені осылай форвардты сатып алу тауарды долларлы нын бекітеді жне валюта баамы згерген жадайда оранысты амтамасыз етеді.

Валюталы рынок халыаралы тлемдерді жргізу кезінде клиринг механизмін амтамасыз етеді. Бл механизм банк баса аржы орталытарында орналасан банк-корреспонденттерде сатайтын шетел валютасындаы депозиттер айналымы арылы рекет етеді.

Валюта рыногында банктер тмендегідей маызды ралдарды пайдаланады:

· Шетел валютасы.

· йма алтын.

· мерзімсіз салымдаы аражаттар телеграфты немесе электронды аударым (талап етілмелі депозиттер);

· банктік вексельдер;

· коммерциялы тратталар.

· асыл баалы тастар.

ртрлі валюта жіктеліміні негізгі сипаттамасы келесідей крінеді:

Кез келген мемлекетте “валюта” ымы белгілі бір мнде олданылады жне мртебесі бойынша былай жіктелінеді:

· лтты валюта – аталмыш мемлекетті аша бірлігі

· Шетелді – шет мемлекеттерді аша бірлігі

· Резервтік – кез келген мемлекетті халыаралы тлемдік резервтік аражат мртебесі бар лтты валюта.

Тлем аражаты ретінде лтты валютаны абілеттілігі жылдам жне онымен зара айтымдылыты немесе айырбасталымды райтын валютаны баса барлы трілеріне минималды шыынмен айырбасталынады . Сондытан барлы валютаны жіктелім категориясын тмендегідей топтара блуге болады:

· еркін айырбасталымды

· ішінара айырбасталымды

· айырбасталынбайтын (тйы)

Еркін валюталы айырбас резиденттер шін де, резидент еместер шін де кез келген операция трлері бойынша валюталы мміле жасасанда еркін айырбасталымды валютаны белгілеген кездегі замен белгіленген шебер аясында жзеге асырылады. Ішінара айырбасталымды валютаа валюталы мміле бойынша санды шектеу орын алатын елдерді валюасы жатады.

Валюталы операцияны жзеге асыру жне бір елді валютасыны баса елді валютасынан пропорционалды туелділігін анытау валюта рыногына атысушылар арасында валюта айырбасынсыз ммкін емес. Аталмыш механизм валюта баа белгіленімін белгілеу арылы жзеге асырылады.
Валюталы баа белгілену – бл айырбаса сынылан, елдер арасындаы аша бірліктеріні араатынасы негізінде белгіленген валюта баамын анытау. Аталмыш араатынас валюта рыногындаы сраныс пен сыныса байланысты здіксіз згеріп трады.

Валюта баамыны режімі бойынша валюталар былай жіктелінеді:

· валюталы тепе-тедік арылы тіркелген баам

· згермелі баам

Тіркелінген баам анытамасыны классикалы нсасы “тіркеу” сзінен шыан, яни ртрлі елдерді лтты валюталарыны ресми белгіленген араатынасы крсетілген. згермелі баама келсек, ол валюталы биржалардаы сауда барысында алыптастырылады жне аталмыш валютаа деген сраныс пен сынысты крсетеді. Валюталы рынок аша аражаттарыны траты ызмет ететін жне ажетті аккумуляторы болып табылады.