Бап. Аффект жадайында жасалан адам лтіру

1. Жбірленушіні зорлы-зомбылыгынан, орлауынан немесе ауыр балагаттауынан не зге де зага арсы немесе бейморальды рекеттерінен (рекетсіздігінен), сол сияты жбірленушіні жйелі трдегі уыа айшы немесе бейморальды мінез-лына бай-ланысты туындаан заа созылган психиканы кйзелтетін ахуалдан болан кенеттен туындаган атты жан кйзелісі (аффект) жагдайында жасалган адам влтіру-

2. Осы бапты бірінші блігінде крсетілген мн-жайлар кезінде жасалган, екі немесе одан да кп адамды лтіру -

За шыарушы адам лтіруді Бл трін кенеттен басталан атгы жан толанысы жадайында жасалан лтіру ретінде айындайды. Кінэліні психикалы жай-кйі ин-стинктивті жэне сзсіз-рефлекторлы ызметпен байланысты ткінші, интенсивті кіл-кймен айындалады. Кбінесе адам лтіруді Бл трі шін ашу-ыза, жеккрушілік жэне тілу эсері тэн болады. Жан кйзелісі жай-кйі негізінен аз уаыта, эдетте бірнеше минута созылады. атты жан толуы тікелей сырты эсерді салдарынан кенеттен пайда болады.

Аффект жадайында адам лтіру кенеттен, теріс фактор сер еткеннен кейін тікелей сол бойда жасалады. Мнда уаыт аралы зіліс болмайды немесе елеулі емес (мысалы, кінэлі болан жадайды мэнін бірден тсінбегенде).

Аффект жадайыны басталуына негіз ретінде ылмысты кодексті 101-бабында мыналар кзделген: жэбірленушіні тарапынан болан зорлы, басыну немесе кемсіту не жэбірленушіні зге де заа айшы немесе моральа жат эрекеті (эрекетсіздігі), жэбірленушіні немі айталанып отыратын заа айшы немесе моральа жат мінез-лына байланысты туындаан психиканы заымдайтын заа созылан жадайларды болуы соан тэн. Зорлы кш крсетумен (мысалы рып-соу), сондай-а психикалы (денсаулыына заым келтірумен, млкін жойып жіберумен жэне т.б. орыту) болуы ммкін. Басыну адамды адір-асиетін кемсітумен, жеке басын орлау арылы жаса-луы ммкін. те ауыр балааттау адамны ар-намысы мен адір-асиетін жаымсыз ны-санда дрекі трде кемсітумен крінеді. За эдебиетінде мынадай пікір айтылады, те ауыр балааттау ылмысты кодекс нормаларында кзделген балааттаудан згеше бо-луы ммкін емес. Ол ылмысты кодексті 131-бабында кзделген ылмыс белгілеріне сэйкес келуі де немесе сэйкес келмеуі де ммкін. Ал ар-намыс пен адір-асиетті кем-сіту дэрежесін баалау лшеміне келетін болса, млда объективтік факторларды, сол сияты субъективтік факторларды да ескеру ажет. Мысалы «фашист» сзі соыс арда-геріне жэне соыса атысушыа, ол шін асиетті болып саналмайтын жас буын кіліне трліше реакция туызуы ммкін.

1997 жылы ылмысты кодексте аффект шін негіз болуы ммкін жадайларды аясы кеейе тсті. Егер 1959 жылы ылмысты кодекс жэбірленушіні зорлы крсетуі мен те ауыр балааттауынан баса, егер осы эрекеттер кінэліа немесе оны жаын-жуытарына ауыр зардап келтірген немесе зардап келтіруі ммкін болан жадайда, зге де заа айшы эрекеттері (рекетсіздігі) жатызылан болса, ал 1997 жэне 2014 жылы ылмысты кодекстері бойынша аффект шін ылмыса арсы жэне тіпті моральа жат-пайтын арапайым эрекеттерді (эрекетсіздікті) болуы жеткілікті. Моральа жатпай-тын эрекет тсінігіне келетін болса, бізді еліміз бастан кешірген біратар моральды лдылытарды айта баалаумен байланысты оларды мазмнын тсінуде де белгілі бір иындытарды пайда болуы ммкін. Оны стіне бізді оамымыз жікке блінуге атты ліырап отыр жне кптеген былыстарды трлі элеуметтік топтар трліше абылдайды. Оан оса біз азір эрекеттерді андай моральа (социалистік немесе коммунистік) айшы келетіндігіне сілтеме жасай алмаймыз. Сонда да ай уаытта бол-масын, негізінен оам мшелеріні кпшілігіне бірдей болып саналатын моральды ндылытар, жасылы пен жаманды, ар, намыс жэне арсызды, сенімділік пен сатынды, ят пен ятсызды деген пікір тсініктер болды. Міне, осылар баа беру не-гізіне алынуы тиіс.

Адам лтірілетін жан кйзелісі жай-кйі занда кзделгендей кенеттен болан жадайда емес, жэбірленушіні немі айталанып отыран ыа арсы немесе моральа жат мінез-лына байланысты пайда болан, за уаыт психиканы заымдайтын оиалармен де байланысты болуы ммкін. Мндай жадайда, тіпті бір араанда елен-бейтін жадайды зі шыдамны шегіне жеткізіп, адам лтіруге экеліп сотыратын кіл-кй жарылысыны ттандырышы болып табылуы ммкін.

Аффект жадайында адам лтіру тікелей де, сол сияты жанама асааналыпен жа-салуы ммкін. Аффект кезінде екі немесе одан кп адамды лтіру жадайы ылмысты кодексті 101-бабыны 2-тармаында сипатталан. Екі немесе одан да кп адамды лтіруді тсінігі ылмысты кодексті 99-бабыны 2-тармаыны «1» тармашасында берілген.