Бап. ызметтік жаланды жасау
1. ызметтікжалгандыжасау, ягни мемлекеттік функцияларды орындауга укілеттік берілген адамны не оган теестірілген адамны ресми жаттара крінеу жалган мліметтерді енгізуі не аталган ужаттарга оларды шынайы мазмнын брмалайтын тзетулер енгізуі не крінеу жалан немесе олдан жасалган жаттар беруі, егер бул іс-рекеттер зі немесе баса адамдар немесе йымдар шін пайда мен артышылытар алу не баса адамдара немесе йымдарга зиян келтіру масатында жасалан болса -
2. Лауазымды адам жасаган дэл сол іс-рекет -
3. Осы бапты бірінші блігінде кзделген іс-рекет, егер оны жауапты мемлекеттік лауазымды атаратын адам жасаса -
Бл ылмысты ы бзушылыты мэні - тпнса жатты мазмнын згертуге не жалан жасанды ресми жатты тгелдей жасау немесе беру болып табылады.
Жаа ылмысты кодекс бойынша ылмысты негізіне — ресми жаттар жатады. Ресми жаттар деп мемлекеттік кімет органдары берген жэне белгілі бір ытар беретін немесе міндеттерден босататын, зады мэні бар белгілі бір фактілерді, оиаларды, зге де жадайларды куэлэндыратын жазбаша актілер тсініледі. Олара мыналар жатызылады: ебек кітапшасы, оу орныны дипломы, паспорт, эскери билет, зейнетаы, ызметтік куэлік, клікті техникалы тлркаты, орындау ааздары, кімні кшірмесі, сатандыру полисі, азаматты хал актілерін тіркеу кітабы. Мемлекет-тік кімет органдарынан шыкдаан жаттар аталан к¥Рама негіз болып табылмайды.
ызметтік жалан жат жасау - белсенді іс-эрекет жасау жолымен ана істелуі ммкін. рекет тэсілдеріне арай жалан жат жасау 2 трге блінеді: материалды жэне интеллектуалды. Материалды жалан жат жасауды мэні - ресми кркатты шын алпы жатты сол нысанына ол сушылык жолымен, бзумен жасалады (ол ою, кшірмелеу, мер, штамп жэне т.б.) немесе оны мэтінін айта жазу, блар олдан жасауды материалды ізін райды. Тгелдей жалан жат жасау кезінде де материалды жаланды орын алады, йткені мнда жат мазмны жэне нысаны бойынша жалан болып табылады.
Интеллектуалды жаланды кезінде кркатты тпнсасы оны мазмнына ол сушылы нэтижесінде бзылады. Бл жадайда кінэлі адам ресми жата формальды трыдан аланда жалан екендігіні белгілері болмайтын (кжатты нысаны емес, мазмны ана брмаланан) жалан мэліметтер енгізеді.
Материалды трге жатты ресми тпнсасын олдан жасау немесе шіріп жазу жолымен згеріске шыраан жадайлар ана жатады. Ресми жаттарды олдан жасау мыналардан трады: толытай жалан жат жасау (мысалы толем чегін жасау) не кркатты тпнсасына брмалау енгізу (мысалы, ресми кркатты мазмнына осып жазу, сан жэне эріпті згерту, фотосурет, марканы ауыстырып жапсыру жолымен, жаа мэліметтер енгізумен озгертіледі). Жаландыты бл тріні эдістеріні кптігі соншалы оларды толы тізбесін келтіру ммкін емес. Барлы жадайларда жалан кркат тпнсаны олдан згерту немесе жалган ресми кжат дайындау немесе беру трінде болады.
азастан Республикасы жаа ылмыстык кодексі бойынша ызметтік жалан кркат жасау, егер оны зіні кызметтік жадайын пайдалана отырып мемлекеттік ызметтер атаруа уэкілетті адама не оан теестірілген адам жасаан жадайда ана болады. Егер ол ызметтік жадайды пайдаланбай жасалса не жалан ркат жасау мемлекеттік окімет органдарынан емес, зге йымдардан, мекемелерден, жеке тлалардан (олхат, шарттар, міндеттемелер жэне т.б.) шыан болса, баса ылмысты ы бзушылытарды рамын райды.
ызметтік жаланды — формальды рамы бар ылмыс. Ол андай да болмасын оама ауіпті зардаптарды болуына байланыссыз, ылмысты кодексті осы бабын-да крсетілген эрекеттерді біреуі жасалан сэттен бастап аяталан деп есептеледі. ызметтік жаланды жасаан тла шін жалан жатты пайдаланандыы немесе пайдаланбаандыыны мэні жо, бл жадайда жазалау шараларын айкьшдау кезінде сот ескереді.
Жалан кркат жасау субъективтік жаынан аланда тікелей асааналыпен істе-леді. Жалан мэліметтерді енгізуші субъектіні зі зіні засыз эрекет жасаандыын, жаланды жасаысы келгендігін сезеді, біледі. Сонымен атар, азастан Республикасы ылмысты кодексі бойынша ызметтік жаланды рамы пайдакнемдік масатты немесе озге де жеке мдделілікті болуын талап етеді. йткені зада ызметтік жаланды жасау эрекеттер зіне немесе баса адамдар, йымдар шін пайда мен артышылыты алу немесе баса адама, йымдара зиян келтіру масатында жасалады. Пайдакнемдік масат кінэлі адамны ызметтік жалан жат жасау арылы материалды пайда табуа тырысатындыыны алы шарты. Дегенмен, оны алу бтен адамны млкін кінлі адамны з меншігіне айналдыруымен байланысты болмауы тиіс. зге бір жеке бас мддесі деп кінэлі адамны ызмет жадайын пайдалану жолымен мліктік емес сипаттаы пайда табуа тырысуы тсініледі. зге жеке бас мддесіні мазмлын кек алу, жаымпазды, мансапорлы, ыпалды амкорлы, отбасылы, ызмет крсету, ыпалды адамны олдауы, ызметіне сай еместігін бркемелеу жэне т.б. сияты ниет-тер райды. Пайдакнемдікті немесе зге жеке мдделілікті болмауы осы ылмыс _рамыны жо екендігін білдіреді.
ызметтік жаландыты лауазымды адам жасаса осы ылмысты ауырлататын трі, ал жауапты мемлекеттік лауазым атаратын адам жасаса ылмысты те ауырлататын трі болып табылады (369-бап, 2, 3-бліктері).
1997 жылы ылмысты кодекстен айырмашылыы тсіндіріліп отыран ылмыс субъектісі - мемлекеттік функцияларды атаруа укілетті адам не оан теестірілген адам, лауазымды тла немесе жауапты мемлекеттік лауазым атаратын тла.