Р-да шаын ксіпкерлікті дамуын талдау

 

азастандаы шаын ксіпкерлік субьектілеріні саныны траты суі жне онда жмыс істейтіндерді клеміні артуына арамастан шаын бизнес секторы мемлекет экономикасыны мселелерін шешуде айтарлытай лесі кп емес. Ол осы экономика секторыны проблемаларымен тсіндіріледі: салы салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен зара рекеті жне таы баса салалардаы мселелер. Сондытан ксіпкерлер алдында несиені алу кезіндегі немесе аржылы кмек жадайында ртрлі кедергілер орын алады. Сол проблеманы е бастыларыны бірі – за шыарушылы базаны трасыздыы, и, задар абылданан, мысалы: «жеке ксіпкерлікті дамытуа жне олдауа байланысты заы (04.07.92ж); «шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау туралы заы» ( 19.06.97ж); «шаын ксіпкерлікті дамытуа мемлекеттік олдауды кшейту жне оны жандандыру жніндегі шаралар туралы» Р-ні Президентіні Жарлыы бойынша ( 06.03.97ж), жне бгінгі кніде абылдануда. Біра бл нормативтік ыты актілер іс жзінде толы жзеге асырылмаандытан ксіпкерлер шін біршама иындытар туады. Ол нормативті – ыты акілерді орындалмауы, шаын ксіпорындарды ісіне араласу, кптеген тексеруші жне адаалаушы басару органдарыны тексерушілік ызметтері шаын ксіпкерлер жмысыны тоталуына серін тигізеді. Бл кедергілермен атар, ксіпкерлік ызметті баылайтын салы инспекциясы, жергілікті кімшілік блімдері, санитарлы-экологиялы инспекциялар, рттен орау блімшелері, ттынушыларды ыын орау орталытары жн е таы басасы ксіпкерлерді мдделері мен кзарасына кеміте отырып кп жадайда зады жне за шыарушылы пен сот органдарыны функциялары мен кілеттіліктеріне иемденіп алды. Бл з кезегінде бюрократизмге штасады, яни ол дегеніміз засыз аша талап етуді тиімді ралы болып табылады. Ауыр салы екі трде жргілізеді: жартылай жария жне жасырын. Жартылай жарияа, жергілікті кіметті бастамасымен жргізілетін ксіпорындара за щеберінен шыып кететін шекте, ашалай сомада салы салу. Екінші форма – жасырын ауыр салы, натылы шенеуніктерді алтасына тікелей пара ретінде тседі. Ол з дегейінде ксіпкеерлерге теріс ыпал етіп, оларды жмысын жзеге асыруа кедергі болады.

Келесі негізгі мселе – ол тиімді аржылы олдау, яни ксіпкерлерді инвестициялы несиелерді алуы болып табылады. ксіпкерлер республиканы банк жйесінен; шаын ксіпкерлікті дамыту орынан; Европалы айта ру жне Дамыту банкісіні ашы несиелік тізбегінен; шаын ксіпкерлікті олдайтын баса да аржы кздерінен ала алады. Біра шаын бизнесті олдау кздері аныталанымен, оны олдану инвестициялау механизміні жетілдіруін ажет етеді. Бл трыда несие алу ксіпкерлер алдында жиі кездесетін кедергілерге;

І – жоары пайыз млшерлемесі;

ІІ – несиені айтаруды ысамерзімділігі;

ІІІ – несие алудаы жаттар саныны кптігі;

ІV – кепілдікпен амтамасыз ету проблемалары.

Жоарыдаы несие алуды негізгі мселелерін келесі факторлар да толытырады:

- несие алу кезіндегі банктерге тапсыратын жаттарды толтыру біліміні жетілмеуі;

- апаратпен толы амтылмауы;

- бизнес-жоспар жасауды толысыздыы;

- елдегі шаын ксіпкерлікті дамытуа баытталан несиелерді кздері туралы шетелдік, оларды бадарламаларды апаратпен амтамасыз етпеуі;

Аталан барлы факторлар ксіпкерлік ызмет субъектілеріне несие алуа кедергі келтіреді.

Бгінгі тадауда еліміздегі шаын ксіпкерлерді аражат кздеріні 75% жеке жинатары мен туыстарыны аржы ралдарынан, 15% сырты кздер, 10% банктерден ралады.

Шаын ксіпкерлікті дамытудаы негізгі проблемаларыны е маыздыларыны бірі – салы саясатыны жетілмеуі болып табылады. Бл мселе задылы нормативті актілерді жиі згеруі, салы салу ойлымдарыны жоары болуы, салы трлеріні те кп жатылыы жне салытар мен тлемдерді жинауды крделі жйесін жатызуа болады. Ал шаын жне орта бизнесті дамытуда салыты маызы зор. азіргі кездегі шаын ксіпорындарды 40% 1992-1993 жж. да салыты жеілдіктер мен несиелендіру ммкіндіктеріне ие болан уаытта рылан. Салы кодексін абылдананнан кейін бл ксіпорындарды рылуы мен жзеге асырылуы ысартылды. Негізгі себеп- ксіпкерлікті дамытуды ынталандыру бойынша шаралар жйесіні жотыы болды.

азастан Республикасыны Салы Кодексі бойынша салытарды он бір трі, ал алымдарды соммалы клемі 45-50% райды. Сонымен атар, ксіпкерлік ызметті салыты реттелуінде, елімізде задарды, яни салы туралы задар жйесіні шексіз згертіліп отырылуы негізгі проблемаларды бірі болып табылады. Салы жйесін белгілейтін заны 24.06.95ж. енгізілгеннен кейін, оан толытырулар мен згертулер он алты рет болан, сондытан бл мселе ксіпкерлер шін салы задарыны шыарылуына орай трасызды тдырады.