Бангиевалылар (Ваngіорhусеае) класы
Бл класа арапайым рылысты аздаан ана балдырлар жатады. Хроматофоралары кпшілігінде жлдыз трізді. Клеткаларыны арасында са поралары болмайды. Бл класты кілі-бангия тарамдалмаан жіп трізді клденеінен жне зынынан перделерге блінген. Порфира ірі, нзік жапыра пішінді ызыл жапыра. Теіздер мен мхиттарды жаалауларында таралан. Талломы ызыл тсті бір не екі атар клеткадан ралады.
Конспект
ыналар табиатта баса сімдіктерге олайсыз, нарсыз жерлерде седі. Тасты стінде, шлді-шлейтті жерлерде, тундрада жне ормандарда тіршілік етеді. Антарктидадан 350 трі, Отстік полюске жаын жерден 7 трі табылан. Блай таралу себебі, те ысты ортада сетіндері жоары температурада тез кеуіп кетеді де тіршілігі уаытша тоталады. айтадан олайлы жадай туса, кеуіп алан ыналар алпына келіп, тіршілігін жаластырады. те салын жерлерде сетін ыналарды айрыша тыыз алы абыша орап трады.
ыналар пішіндеріне арай ш топа блінеді.
1.Аашты дііне, таса жабысып сетін абыршаты (аспаты) ына. Блар сары-ызыл, сары, ср, кгілдір, оыр тсті, жа абырша трізді болады.
2.Орманда ааш дііне, тбіріне жабысып сетін жапыраты пішініне сайтындары – жапыра трізді ыналар.
3.араайлы орманда тсемікте сетін бтаталан ашыл жасыл, ашыл тстілері – бта трізді ыналар.
ыналар 1-бта трізді ына. 2-пельтигера 3-.быына жапыра трізді ына.4- рттрізді ына. 5-кладония.цетрария.
ыналар саыраулатар мен балдырларды бірігіп, селбесіп тіршілік етуінен пайда болады. Саыраула жіпшелері балдырлара рамындаы су жне минералды заттарын береді. здері балдырларды фотосинтезді нтижесінде тзілген азалы заттарымен оректенеді.
ыналар бір топ саыраула жіпшелері арылы тсемікпен байланысады. Оны рамындаы саыраулатар тек ынадан ана табылан. Ал ына рамындаы балдыр трлеріні табиатта з бетінше тіршілік ететіндері де бар.
ынаны рамында біржасушалы жасыл балдырлар кездеседі. Балдырларды жасушаларындаы хроматофорларында кмірышыл газын, суды сііріп, фотосинтезді нтижесінде азалы заттар тзіледі.
алымдар ыналарды рамындаы саыраулатар мен балдырларды оректік ортада жеке-жеке сірген. Сонда саыраулатарды жіпшелері ана пайда болып, спора тзілмеген. Балдырларда кбеюді барлы трлері жрген. Сондытан ыналарды рамындаы саыраулатар паразитті оректенуге бейімделе бастайды деген орытындыа келген.
ыналар сімді жолмен кбейеді. Оны денесінде кптеген балдырлар мен саыраула жіпшелеріні бліктері ынаны абышасын жарып сырта шашылады. рбір бліктен жне денелерінен блініп тскен блшектерінен де ына сіп жетіледі. ыналар жынысты кбейгенде саыраулатардаы сияты жемісті дене пайда болады. Оны ішінде жыныс жасушаларыны осылуы нтижесінде зигота тзіледі. Зиготаны ядросы ш рет блініп, сегіз спора, ал зиготаны абыынан алта пайда болады. Споралар шашылып, олайлы жадайда неді де, балдырмен кездескенде ана ына жетіледі. ыналар те баяу седі. абыршаты ыналар жылына 1–8 мм, ал бта трізді ыналар 1-35 мм седі.
ына рамындаы жасушаларда жарыта фотосинтез жреді. Сондытан ыналар тек жары жерде седі, араыда денесі ыдырап кетеді. ыналара е ажетті жадай – оттекке бай таза ауа. алаларды лас ауасында се алмайды. Сол себепті ыналарды сырты орта тазалыыны крсеткіші есебінде пайдалануа болады.
ыналарды 20 000-дай трі бар. ыналарды жіктегенде рамындаы саыраулатар мен балдырларды жіктелуі ескеріледі.
Бы ынасы (кладония) солтстік ірде, араайлы орманда седі. Оны денесі (таллом) – тата, біз, бокал трізді, тік седі. Кейде бта трізді трі де кездеседі.
ыналарды табиаттаы, шаруашылытаы маызы. ыналарды топырата оректенуі нашар жреді. Тастарды бетіне, суыан лаваларды бетіне алаш «оныстанатын» да осы ыналар.
Олар сіп тран жеріне ына ышылын бліп, тасты гіте бастайды. Біртіндеп сол жерде топыра пайда болады. Оан баса сімдіктер орныады да, жануарларды мекеніне айналады.
ыналарды шаруашылытаы маызы те зор. Бы ынасы деп аталатын ынаны бірнеше трі тундра, тайгада ыс кезінде быларды негізгі азыы болып табылады.
ыналарды емдік асиеті де бар. Аашты дідерінде сетін жерынаны айнатып, дизентерия ауруын емдеуге пайдаланады. Сонымен бірге асазан, тыныс жолдары ауруларына дрілер жасалынады. ынадан ант, спирт, бояу, лакмус алынады. ынаны кейбір трлерін ттті таамдар нерксібінде олданады.