Науаны тзілу механизмі

Науаны тзілуі – ыманы ашы опан абырасында біржаты бойлы уысты тзілу рдісі. Бл жадайда ерекше пішінді уыс тзіледі – лыпты ыма трінде (науа тріздес сопа). Осы типті крделіктер исайтылан жне біршама исайан жері бар ымалар шін сипатты. Науалар ыма осіні тік баытынан 2-3° ауыту кезінде жмса таужыныстарда брылау кезінде де пайда бола алады [11]. Науаны тзілуі кезінде брылау бырлар баанасыны опанны таралан блігіне тсіп, брылау бырларды зілуіне келетін оларды трып алу ауіптілігі пайда болады.

Науаларды тзілуі ктеру-тсіру жмыстарын жргізу кезіндежне брылау ралын ары-бері озалту кезінде орын алады. Бл жадайда брылау бырлар бааналарыны осынды блшектеріні шеткі бліктері (муфталар жне лыптар) таужыныстарда бойлы науалы німдерді брылайды. Белгілі жадайлара байланысты осындай німдер ыма опаныны жатан, сонымен атар аспалы блігінде алыптасуы ммкін. Оны ені олданып жатан оспалы блшектерді (муфталар, лыптар) сырты диаметріне туелді болады.

Науаны алыптасу жылдамдыын жне тередігін анытайтын негізгі факторлара брылау ралын тсіру жне ктеру саны, сонымен атар брылау ралыны ыма абырасына жабысу кші жне брылау бырлар баанасыны осынды блшектеріні таужыныстара енумен негізделген.

Науаны тзілуіні геологиялы себептеріне имада шгінді кешенні таужыныстар (саздар, аргилиттер, тататастар, ксаздар, алевролиттер жне т.б.), сонымен атар тз шгінділеріні таралуы жатады. Саз жне сазрамды таужыныстарда, детте, науаны тередігі стастар мен алевролиттерге араанда біршама тере болатыны аныталан. Науаны тзілу рдісі ыманы тередігіне байланысты емес. аттылыы бойынша алмасып келетін таужыныстарда науаны тзілу ауіптілігі жоары болады. Бл ыманы исаю арындылыыны жоарлауымен тсіндіріледі.

Науаны тзілуіне геологиялы имада трасыз, уыстарды тзілуне икемді таужыныстарда, сіресе ыма опанында уыстар учаскесі мен номиналды диаметрі бар учаскесіні алмасып келу кезінде лкен сер етеді. Бл жадайда ктеру-тсіру операциясы кезінде брылау бырларды осындылы блшектері уыстар арасындаы учаскілерде таужыныстарды арынды иып теді. Бл жадайда науаларды тзілу жылдамдыы 1,5-2 есе жылдамдайды. Науаны тередігі уысты тередігіне жетпегенше дейін суі жаласады. уысты тередігіне жеткеннен кейін оны суі тмендейді. уысты тзілуі кезінде клдене німні сопа пішінді немесе айналасыны пішіні згеруіне жне еніні кееюіне келетін таужыныстарды опырылуы орын алан кезінде брылау бырлар баанасыны трып жне бекітіліп алу тріндегі крделіктер ауіптілігі тмендейді.

Науаны тзілуіні технологиялы себептерге келесілерді жатызуа болады: ыма опаныны арынды исаюы, ойыстарды пайда болуы, жасанды исаюды рбаыттылыы. В.К. Красовский Талхан кенді ріс жадайлары шін науаны тзілу жиілігі мен ыма исаюыны толы брышы арасында туелділікті анытады. Осыан байланысты АСУ ПГО «Читагеология» партиясыны материалдары бойынша Ю.С. Костин алан мліметтер лкен азаушылы тудырады, бл мліметтер толы исаю брышынан, сонымен атар ыманы исаю арындылыынан исаю циклда ымада брылау бырларды зілу туелділігін крсетеді (12.1, а,б сурет). Ю.Т. Морозов брылау бырлармен апаттылы СО СНБ-КО типті ауыту снарядтарды жне сына трінде баса снарядтарды орналастыру орындарында жоарлаанын крсеткен.

 

12.1 сурет. исаю циклда зілу саныны n_об туелділігі:

а – толы исаю брышынан, ; б – тсаю арындылыынан i

 

науаны тзілуіне тозан таужыныстарды тзуші ралды олдану, оснымен атар ктеру-тсіру ралдар санын жоарлауына, оларды ары-беру тсіріп-ктеруге, ыманы тередету жне ктеру-тсіру операциялары кезінде ыма опанын ттастылыын сатауды амтамасыз етпейтін технологияларды олдануа, жуу режиміні белгілі жадайларын сатамауа, жуу сйытыыны асиеттері, брылау бырлар баанасыны діріліне жне т.б. келетін шараларды жргізу сер етеді.

Науаларды тзілуіні йымдасты себептері – уыстарды тзілуіне шырайтын таужыныстарда ыманы исайан учаскілерін орналастыруды жобалау, сонымен атар брылау кезінде исайа брылау бырларын олдану.

Науа тзілуіні диагностикасы.

ыма опанында науаны тзілуі брылау ралыны трып алу тріндегі крделіктерді, ыма опаныны брыланан таужыныстар шламымен оны ымадан шыару жадайларыны нашарлауынан ластануды (шламны тнбалы белдемдерде жиналуы), ыма опаныны клемін дрыс бааламаудан пайда болан тампождау кезінде ателіктерден пайда болу ммкіндігімен байланысты біршама ауіпті болып келеді.

Берілген тріндегі крделіктерді пайда болуыны жанама белгілеріне бір тередігінде белгіленген ілмекте жктемені згеруі, оны бекітіліп алу кезінде жоарлауы, ыманы брылау ралыны забойа жеткен кезінде трып алуы жатады. осымша белгілерге брылау бырлар баанасыны бос жрісі кезінде айналу моментіні жоарлауы.

Тік ымаларды брылау кезінде тік баытынан ыма опаныны ауыту клемі бойынша науцаны ммкін болатын тередігін болжауа болады: ауыту жоары болан сайын, науаны тередігі де жоарлайды. Сондытан да тік ымада жне тік баытынан ауыту 2⁰ райтын ымада науаны тзілуі ммкін емес деп саналады.

ымада науамен тзілген німдерді наты анытау шін ралды лшеулер жргізіледі, оны ішінде негізінен профиломер кмегімен. азіргі уаытта СКП-1 маркалы профилемер шыарылады, ол зара перпендикулярлы жазытытарда ыма опаныны екі клдене лшемін D₄ жне D₂ жазып алуа ммкіндік береді. Профилемер екі бліктен ралан: механикалы жне электрлік. Біріншісі бір-біріне тік брыш жасап орналасан екі лшегіш тталар жбынан ралан. Барлы тталар зінше жмыс істейді. Олар аспап корпусында бекітілген арнайы остерде орналастырылан жне трт серпімені кмегімен ыма абырасына белгілі кшпен жабысады. Аспапты электрлік блігі екі слбамен берілген: тмен тсірілетін жне жер беті (12.2, а, б сурет).

 

 

12.2 сурет. Профилемерді электрлік слбасы:

а – тменге тсірілетін блігі: 1 – лшегіш тталар штоктарында бекітілген индукциялы датчиктер; 2 – модуляторлары бар жиілік генераторлары; 3 – уатылы кшейткіші; ДВ-2 – жоарыжиілікті дроссель; ТС – зертханалы генератордан тмен жиілікті топен (300 Гц) оректенетін кштік трансформатор; б – жер беті блігіь: 4 – жолаты сзгілер; 5 - трлендіргіш (дешифраторлар); 6 – салыстыру блогы; Р₁, Р₂ жне Р₃ - тіркеуіштер; С₁, С₂ – конденсаторлар

 

Профилемермен жмыс ыма опаныны клдене лшемдерін каверномермер лшегенге сайды.

СКП-1 профилермерді ысаша сипаттамасы:

Диаметрді лшеу шегі, мм ........................................................ 100–760

лшеу кезінде рал ателігі, мм ............................................. ±10

ыма опаныны шектік исаю брышы, градус................. 20

Габариттік лшемдер, мм:

диаметрі...................................................................................... 70

зындыы ................................................................................... 3200

 

Аспапты кіші диаметрлі ымаларда олдану ммкін емес. Сондытан да 59 жне 46 мм диаметрлі ымалар шін сйкес аспапты шаырау ажеттілігі туындады, себебі кіші диаметрлі баытталан ымаларды брылау келіме жоарлап келеді, ал сонымен бірге науаны тзілу ммкіндігі де жоарлайды.

Профилеметрия мліметтері бойынша клдене жазытыта ыма опаны пішініні ммкін болатын бейнесін алуа болады. Н.Н: Кошелев пен Е.П. Фролов мнайа брылау жадайлары шін клдене ималарды бірнеше трін сынан.

12.3 суретте оларды растыруды бір дісі крсетілген. ыма опаныны клдене имасыны профилі профелометрия мліметтері бойынша растырылан. Ол шін тп сызыында АВ =b кескіні салады (профиломерді екі арама арсы тталарыны ашылу ашытыы). В нктесінен d=а/2 радиусты тп сызыында (ттаны е тмен ашылуыны жартысы) O₁ ортасы бар дгелек жргізеді. А нктесінен d/2 радиуспен (d_n – ашау диаметрі) О₂ ортасы бар лкен дгелек жргізеді. С нктесі лшеу кезінде аспап осіні ммкін болатын орналасуына сйкес келеді. лкен жне кіші дгелектерді сйкестендіреді жне профилометр лшеген жерді ыма опаныны ммкін болатын клдене профилін алады.

[11] жмыста сыналы брыш деп аталатын науада БТБ трып алу ммкіндігін болжау дістемесі сынылан (12.4 сурет). Кез келген блшек бірдей жадайларда науаа оны сырты диаметрінен Vs мніне кіретін болса, брылау ралыны бекітіліп алуы ммкін, бл жадайда а<75°.

 

 

12.3 сурет. Профилометрия мліметтері бойынша ыма опаны имасыны растыру слбасы

 

 

12.4 сурет. Науалы німде БТБ бекітіліп алуына сыналы брышты серін баалау

 

німні сопа пішінінде брылау ралыны созылып алуы жиі кездеседі, ал соыны науаа тскен кезінде – оны бекітіліп алуы орын алады. Клдене німдерде брылау бырлар баанасыны бекітіліп алуы оны ені брылау бырлар баанасыны осынды блшектерді сырты диаметрінен кіші немесе те болан жадайда байалан.

Науаларды профилактикалау жне жою шаралары

Профилактика шаралары. 1. ашауа, коронкаа брылау жмыстарын жоарлатуды амтамасыз ететін технологияларды олдану нтижесінде КТО циклдар санын тмендеті. Науаларды тзілу ауіптілігі бар белдемдерде рейсті зындыы бойынша шектеулерге тспеген жн. 2. Тегіс брылау бырларын олдану ажет, крделіктерді дамуы шін олайлы жадайларда ыманы исаюына жол бермеген дрыс. 3. Жасанды исаюда ыма осіні кенет исаюын шектеу ажет.

Мнай жне газа брылау кезінде егер ыма опаныны исаю брышы 10 м 40⁰ жоары болатын болса, науа тзілген німдерде брылау бырлар баанасыны бекітіліп алуы байалан. 10 м те араашытыта ыма опаныны исаю дрежесі (исаю арындылыы) келесі формула бойынша есептеледі:

(12.1)

мндаы – учаскесінде ыма опаныны толы исаю брышыны сіндісі, градус:

(12.2)

жне – сйкесінше арастырылан учаскесіні шекарасында лау брышы жне опан азимуты арасындаы абсолюттік мндер, градус; – сол учаскіде лау брышыны орташа арифметикалы мні, градус.

ТЗ-3, СНБ-ИМР типті сынасын снарядтармен жмыс істеу кезінде исаю брышыны сіндісі Ю.Т. Морозов сынысы бойынша 0,5-0,8 градус/с дейін шектелген боланы жн. Ол шін озалмалы кареткадан тмен ТЗ снарядыны ауыту иыын арнайы алмазды кеейткіш немесе белгілі жадайлара байланысты 0,1-0,2 м зындыты бырмен зартады. ТЗ-3 жне СНБ снарядтармен опанды ауытыаннан кейін исаю араашытыында ыма жасы брыланып тілуі ажет. Ол шін арнайы брылаыш ралды олданады. Оны рамына таужыныстарды бзушы рал, диаметрі таужыныстарды бзушы ралды диаметрінен бір дреже тмен болатын баыттаушы быр, шарнирлі ондыры, фреза-кеейткіш жне брылау бырлары кіреді.

Науа тзілуін кеейткіш жинаымен, кейбір жадайларда протекторлармен жабдыталан брылау ралымен жмыс істеу кезінде алдын-ала ескеруге болады.

Баытталан ымаларды жобалау жне брылау кезінде ыма трассасын біралыпты згертіп, ыманы исаю жазытыыны ртрлі баыттара кетіп алмауын адаалау ажет. Науаны тзілуіне икемді таужыныстар араашытыында баытталан ымалара араанда тік ымаларды жобалаан дрыс.

Краснодар аймаындаы кенорында ымаларды брылау кезінде ВНИИКРнефть сынан науаларды тзілуіні профилактикалы дісі белгілі ызыушылыа ие. Бл жадайда брылау жмыстары пилот ымадан оны жобалы диаметріне дейін біртіндеп кеейту дісі олданан. Осыан байланысты науалы німдер алыптасып лгермейді. Берілген дістеме тмен аттылыы бар таужыныстарда экономикалы трысынан тиімді болуы ммкін.

ыма опаны кеейтуге арналан ашау диаметрі келесі формула бойынша аныталады:

(12.3)

мндаы жне D – ашау мен ыма диаметрі, м; – науаны е ере орналасу тередігі, м. D жне мндері профилеметрия мліметтері бойынша аныталады.

ыма конструкциясын барлау кезінде науаны тзілу арындылыы бойынша ауіпті араашытытарды шегендеу бырлармен бекіту арастырылан дрыс.

Науаа тскен брылау ралын созу жне шыару рекеттеріне жол бермеу ажет. Бл жадайда жуу сйытыыны параметрлерін згерту де ешандай нтиже бермейді.

Науаларды жою дістері. Бл дістер брылау жне жарылыс жмыстар арылы науалы німдерді бзылудан ралан.

Науалы німдерді бзу шін жоарыда айтылып кеткендей, кеейткіштер олданады. Жмса жне аттылыы бойынша орташа таужыныстарда трт алаты кеейткіш, ал атты таужыныстарда – шарошкалы типті кеейткіштер олданады. Мнай ымаларын брылау тжірибесінде брылау жмыстары шін келесі жина олданады: пика трідес ашау, оны диаметрі ыма опаныны диаметрінен кіші болады, АБ, науаны еніні диаметрінен 1,1-1,25 есе лкен, біра ыма опаныны номиналды диаметрінен кіші трт алаты спиралды ортатандырыш, брылау быры, таы бір арнайы кеейткіш, брылау бырлар баанасы.

Науаны бзылу рдісі ымадан шыарылып жатан шламны клемі жне пішіні бойынша, сонымен атар айналу моменті бойынша бааланады. Науаны брылануы толы жойыланша дейін жргізіледі.

Жеке жадайларда науалы німде ьрып алан брылау бырлар баанасын босату оан басу немесе тмен баытталан соылау арылы жзеге асырылады.

Жарылыс жмыстары серпімді торпедалар, сонымен атар ТДШ типті (детонирлі жібі бар торпедалар) торпедалар кмегімен жргізіледі.

Серпімді торпедалар диаметрі 50 мм дейінгі резиналы шлангтан жасалады. Оларды тыыздалан флегматизирленген гексогенмен немесе шашка тріндегі тротилмен толтырады. зындыы 1 м те болатын ТШ-43 жне ТШ-50 типті торпедалар салмаы 2-3,6 кг райды. Торпеданы зындыы 15 м асырмаан дрыс.

ТДШ типті торпедаларды олдану кезінде шнурлар саны (мысалы, саздар шін) 10-14, мтастар жне алевролиттер шін 15-20 дейін райды. 1 м торпеданы заряд массасы 0,13-0,26 кг, ал оны зындыы детте 50 м аспайды.

Торпедалар ымаа каротажжы кабель арылы тсіріледі.

Жарылыс жргізетін орынды наты анытаан кезінде жоары тиімділікті алуа болады. ымаа тсірілген шегендеу бырларды баана башмаына дейінгі жарылыс орныны шектік араашытыын келесі тедеу арылы анытайды:

, (12.4)

 

мндаы – заряд зындыы, м; – заряд диаметрі, м.

Жарылыс жмыстары аяталаннан кейін ыманы брылап, профилеметрияны жргізеді.

Кейбір жадайларда науаларды жою масатында оларды ныыздалуы жргізіледі, біра жмса таужыныстарда, детте бл жаа опанды брылауа келеді.