Химиялы орау шаралары

Химиялы кресу шаралары. Ауылшаруашылы даылдарын зиянды организмдерден орау шараларыны кешеніде басты орын химиялы тсіл лесіне тиеді. сімдік орауды бл діс трлі химиялы заттар инсектицидтерді олданумен жзеге асады. азіргі кезде сімдік ораудаы тиімді тсіл химиялы тсіл. Себебі, оны кптеген ауылшаруашылы даылдарды зиянкестеріне олдануа болады. Ол р трлі машиналар мен механизмдер бріккіштер, тозадатыштар, аэрозоль генератолар, тым дрілегіштермен жзеге асады. Кптеген жадайда егінді пестицидтермен деу шін авиацияны олданады. Химиялы крес тсіліні е бір артышылыы те кбейіп кеткен зиянды жою ажеттілігі туан жадайда оны ыса мерзімде, тиімді трде йымдастыруа болады. сімдік орауды аталан тсілі тек елімізде ана емес, сонымен атар шет елдерде де ке таралан. Химиялы крес тсіліні кемшіліктері де аз емес. Бл тсілді жзеге асыру шін пестицидтерді , машиналарды, аппаратураларды олдану жептуір аражатты ажет етеді. Кптеген пестицид зиянды организмдермен атар пайдалы организмдерге, жылы анды жануарлар мен адамдара улы сер етеді.

Пестицидтерді ауіп атер дрежесіне, уыттылыына байланысты бледі.

Тжірибелік жануарларды азасына ас орыту жолы арылы енгізілген препараттар уыттылы дрежесі бойынша бірнеше топа бленеді.

1.Уыттылыы кшті улы заттар ЛМ50 (летальді млшер) 50мг/кг.

2.Уыттылыы кшті улы заттар ЛМ50 = 50-200 мг/кг.

3.Уыттылыы орташа уларЛМ 50-200-1000 мг/кг.

4.Уыттылыы лсіз улар ЛМ50-1000 мг/кг.

Уыттылыы кшті жне аса жоары улы заттарды алада, ыстатарда, мдениет жне демалыс паркінде пайдалануа болмайды.

Пестицидтерді топырата ыдырау дрежесіне байланысты топтара блінуі

1.те траты заттар уытсыз компонеттке ыдырауы 2 жылдан аса

мерзімде;

2.Траты заттар ыдырауы 0,5-2 жыла дейін;

3.Тратылыы орташа заттарды ыдырауы 1-6айа дейін;

4.Трасыз заттар- ыдырау мерзімі 1 ай;

Пестицидтерді уыттылыы крсеткіштерінен баса тмендегідей

гигиеналы ерекшеліктері бар.

1.Бластомогенділік - улы заттар серінен ісіктерді пайда болуы. Егер

ісік атерлі болса, онда препараттар канцерогенге жатады.

2.Мутогенділік – пестицидтер серінен сімдіктер, жануарлар

хромосомында мутацияны болуы.

3.Эмбриотоптылы - пестицидтер серінен ры дамуыны алыптан

ауытуы.

Пестицидтерге ойылатын гигиеналы талаптар: ауылшаруашылы даылдарына олданылатын препараттар жануарлар мен адамдара уыттылыы тмен болуы керек; те траты химиялы заттарды олдануа болмайды; бластомогенді; эмбриогенді; мутогенді препараттармен жмыс жргізілуге тиым салынуы тиіс.

Соан байланысты зиянкестер мен аурулара химиялы крес жргізуде ауіпсіздік ережесі талаптарын блжытпай орындау керек. Кейбір пестицидтерді олдану мерзіміне белгілі бір дрежеде шек ойылады.

Тірі азаладарда басым кпшілігі сер ететін пестицидтер шектеусіз, шамадан тыс олдананда зиянды трлермен атар оларды кбейіп кетуін тежеп отыратын пайдалы азаларда да жоятыны, сондай а синтезделіп, алынан органикалы пестицидтерге зиянды азаларжа тзімділік асиет пайда болатыны белгілі.

азіргі кезде пестицидтерді ассортименті ке. Біра, олар зиянды организмдерді белгілі бір тобына баытталып олданылады. Зиянды бунаденелілерге арсы олданылатын пестицидті инсектицид, кенелерге акарицид, нематодалара нематоцид, шырыштара лимацид, кеміргіштерге роденцидтер, саыраулатара фунгицид, батериалара бактерицид, арамшптерге гербицид деп атайды. Зиянды организмдерге байланысты препараттар тйісті, жйелі, фумиганттара блінеді.

Жйелі пестицидте деп аталан улы химикаттарды бріккенде олар сімдік лпаларыны ішіне енеді де, зиянды азаларды оректенген кезінде уландырады. Пестицидтерді осындай тсілмен пайдалануды сімдікті ішкі терапиясы немесе иниоксациясы деп атайды. Оны топыраа отырызатын тымды жне материалды себер алдында пестицидтермен баптау шін олданады. Ал тйісті препараттар зиянды азамен тікелей жанасу арылы сер етеді.

Пестицидтер р трлі препаративтік трде синтезделіп, зиянды азаларды бірнеше тобына сер етуі ммкін. сіресе, сімдік орауда олданылатын химиялы препараттар суланатын нта, минералды май эмульциясы, эмульсия консентранты, сулы ерітінді, сулы суспензия, сулы консентрат, гранула, тйіршік жне баса препаративтік трде шыарулады. Оларды олдануда р трлі тсілдермен брку, тозадату, тымды дрілеу, фумигациялау, аэрозольді деу арылы жзеге асырылады.

Брку шін кбінесе сулы эмильсиялар, суспензиялар жне препараттарды р трлі консентрациялы ерітінділері трактора тіркелетін жне ілінетін т.б. бріккіштерін олдану арылы жзеге асырылады.

Ауылшаруашылы даылдарды тымында кптеген саыраула, бактерия т.б. ауруларыны инфекциясы саталады. Сондытан себу алдында тымды ра жне ерітінді дрілеуіштермен деу жмыстарын міндетті трде жргізу керек.

сімдікті кейбір аурулары мен зиянкестерімен кресуге аса улы пестицидтерді (фумиганттарды) газ немесе булану кезіндегі кйі тиімді болып табылады. Фумиганттармен жылыжай рылысын, топыраын жне оймаларды зарарсыздандыру арнай фумигаторларды олдану арылы жргізеді. Фумиганттар зиянды организмге газ трінде тыныс жолдары арылы сер етеді. Аэрозольды деуде арнайы рал – аэрозол генераторы кмегімен улы тман немесе улы ттін аэрозолы алынады. Пестицидтерді олдану дісіне, препаративтік тріне, даыла таы баса ерекшеліктеріне байланысты препаратты жмсалу млшері жне жмыс ерітінділеріні клемі р трлі болады. Мысалы, жеміс ааштарды (батар) кдімгі жер стілік бркуде гектарына 800-1000 л, ал егістік даылдара 300-600 л сйыты жмсалады. Аз клемді брку тсілінде гектарына 50, 25 жне 10 л сйыты олданылады. Бл жадайда 1 гектара жмсалатын пестицид млшерін алдын ала белгіленген нормада сатау шін эмульсия, суспензия немесе ерітіндіні жоары концентрациясы алынады. Аз клемді жне те аз клемді брку препаратты са тозаа айналдыратын аппаратпен жабдыталан бріккіш кмегімен жргізіледі. Фумигациялау дісі негізінен жабы жайларда (жылыжай, оранжерея, ойма, кеме трюммы жне т.б.), сонымен атар топыраты зарарсыздандыруда олданылып, зиянды организмге газ трінде сер етеді. Кеміргіштермен уландырылан еліктіргіш заттар (кбінесе оректік) пестицидпен деліп, зиянкестер мекендейтін аудандара шашылады. Пестицидтермен жмыс жргізу кезінде жекебас жне оамды ауіпсіздікті сатау шаралары мен ралдары.Пестицидтермен жмыса жасы 18-ге толмаан жастар, аяы ауыр йелдер, бала емізетін аналар, мас жне арнай киімдері жо адамдар жіберілмейді. Пестицидтермен жмыс істеу туралы келісім медициналы шешім арылы бекітіледі. немі пестицидтермен жмыс жасаушылар рбір алты айда медициналы тексеруден тіп, кітапшада жне жмыскерді жеке карточкасында белгіленуі тиіс. Жмыса жаа алынан жмыскер ауіпсіздендіру ережесі жне нсаулармен таныстырылып, рбір ш ай сайын тсініктемелер айталап ткізілуі тиіс. Пестицидтермен жмыс істейтін адам арнайы сырт киім, ая киім, респиратор, ораушы, кзілдірік, олап жне фартукпен амтамасыз етіледі. Пестицидтермен жмыс істеген рбір адама кнделікті 0,5 л ст, ал гигиеналы масата айына 400 г сабын беріліп, жеке гигиеналы ережелер ата саталуы тиіс. Жмыс орнында тама ішуге, темекі шегуге тыйым салынып, ол шін арнайы орындар белгіленуі ажет. Пестицидтермен жмыс жасау мерзімі 6 саат, ал аса улы заттармен 4 сааттан аспауы керек. Бл ережелер кейінгі кездерде жаа ережелермен толытырылуда. Пестицидтерді абылдау тртібі. сімдіктерді орауа арналан химиялы осылыстар оймалара, сатау орындарына бтін ыдыстарда аны жазылан этикеткалармен келінуі тиіс. Химиялы заттарды сатайтын ыдыстары блінген жадайда, препараттар міндетті трде баса бтін ыдыса ауыстырылуы ажет. Сйы пестицидтерді лкен ыдыстан кішісіне ткпей-шашпай ттікшемен ауыстыру керек. Пестицидтерді абылдап алынуы жне жмсалынуы арнайы жаттарда тіркелінуі тиіс. Егер пестицид салынан ыдыстарды салмаы крсетілген млшерге сйкес келмеген немесе пайдалануа жарамсыз болан жадайда, ондай ыдыстар кемшіліктері крсетілген актімен, оны шыаратын заводтара немесе амтамасыз етуші фирмаа айтарылуы тиіс. Пестицидтерді сатау ережелері.Пестицидтер арнайы оймаларда немесе минералды тыайтыштар оймасыны блек жекеленген секцияларыны біріндесаталуы ажет. ойма елді мекендерден, оамды йлерден, су кздерімен, мал ораларынан, с фермаларынан 500-1000 м ашытыта орналасуы керек. ойма іші ра, жары, саталатын заттарды млшеріне сйкес, абыралары берік, тбесі су тпейтін бтін, едені тегіс цементтелген немесе ааштан болуы керек. ойма ішінде пестицидтерді химиялы, физикалы, токсикологиялы жне рт ауіпсіздігі асиеттеріне байланысты орналастырады. ойманы есігі темірден немесе темірмен апталан, лпы сыртынан жабыланы жн. Оны терезелерінде темір тор болуы ажет. Ерекше сатауды ажет етпейтін пестицидтер ра жерлерде саталады. Саталатын рбір пестицидті аты, тобы (инсектицид, фунгицид, дефолиант, фумигант, т.б.) жазылан таташасы жне оны олданылуы туралы сипаттамасы болуы керек. Пестицидтермен жмыс жасауда жекебасты орау. Тері, тыныс органдары арылы тетін химиялы заттардан организмді орау шін адам жекебасты ауіпсіздігін орайтын ралдармен амтамасыз етілуі ажет. Жекебасты орайтын ралдар, олданылатын пестицидтерді препаративтік тріне оларды физикалы-химиялы асиеттеріне байланысты жне адамны дене млшеріне сйкес болуы керек. Ондай заттарды іріктеу, пестицидтермен болатын жмысты басаратын адама жктеледі. рбір жмыскерге барлы жмыс мерзіміне арнап жекебасты орайтын ралдар жиынтыы (арнайы комбинизон, арнайы ая киім, респиратор, кзілдірік, олап жне т.б.) бекітіледі. Тыныс органдарын пестицидтерден орауда «Лепесток-200», ал тозады улы заттардан клапанды респираторлар: У-2К, Астра-2, Ф-62ШК жне басаларды олданылады. Жазым алан жадайда алашы дрігерлік кмек. Адам денесіні ашы блігіне немесе азасына улы заттар сер етсе, онда зертханада бар дрі-дрмектермен бірінші дрігерлік кмек крсету керек. Егер адам денесіні ашы блігін ышыл немесе сілті тиіп кйдірсе, онда оны сумен тез шайып жіберген дрыс. Ал егер улы затты ерітіндісі тисе, онда оны мата немесе жмса матамен сртіп, орнын 2% сода ерітіндісімен немесе сабындап жуан жн. Улы зат ерітіндісі кзге тамып кетсе, онда айнаан су немесе бор ашылыны 2% ерітіндісімен шайып, 1-тамшы 30% альбуцид ерітіндісін тамызу керек. Улы зат асазана тіп кеткен жадайда, адама бірнеше стакан жылы су ішкізіп стыру арылы ас орыту жолдарын тазартан дрыс. Бірінші дрігерлік кмектен кейін атты уланан адама жедел дрігерлік кмек шаыру керек. [5]

1 – кесте Инсектицидтер жне акарицидтер

 

Саудалы атауы, препаратты формасы, серлi затын ндіруші, тіркелуші фирма. айта тiркеу мерзiмi (айы, жылы)	Препарат олдану млшерi (л/га, кг/га, л/т, кг/т)	Даыл, деу нысаны	Зиянды нысан	деу мерзiмi, шектел уі тсiлi	нiмдi жинаана дейiнгi соы брку мезгiлi, ( ) брку еселiгiнi максималдыы
БИ-58 Новый, 40 % к.э. (диметоат) БАСФ СЕ, Германия П–1 12.2022 ж.	0.8-1.0	Темекi	Бiтелер, трипсi	- " -	30 (2)
ДЕЦИС, 2,5% к.э. (дельтаметрин, 25 г/л) Байер КропСайенс П-2 12.2013 ж.	0.5	Темекі	Бітелер	скiн шыанда брку	30 (2)
Нуфарм, Австрия П-1 12.2018 ж.	0.1-0.2.	Темекі	Бiтелер, темекі трипсi,шаб-дал бітесі	- « -	30 (1)
ФИЕСТА, 20% c.к. (имидаклоприд, 200 г/л, Париджат, Индия) Париджат, Индия П-1 12.2016 ж.	0.1-0.2	Темекi	Бiтелер, трипсi	- « -	30 (1)
КОНФИДОР ЭКСТРА, в.д.ж. (имидаклопри, 700 г/л) Байер КропСайенс П-1 12.2014 ж.	0.06	Темекі	Шабдалы бітесі, темекі трипсі	- « -	30 (1)

 

Фунгицидтер

Саудалы атауы, препаратты формасы, серлi заты, фирмасы. айта тiркеу мерзiмi (айы, жылы)	Препарат олдану млшерi (л/га, кг/га, л/т, кг/т)	Даыл, деу нысаны	Зиянды нысан	деу мерзiмi, шектелуi, тсiлi	нiмдi жинаана дейiнгi соы брку мезгiлi, ()брку еселiгiнi максималдыы
МИКАДО, 70% с.е.т. (пропинеб, 700 г/кг, Лимин Кемикал Ко., Лтд.,Китай) Моер Кемсайенс Ко, Китай П-3 12.2020 ж.	1.5	Темекі	А нта	- « -	20 (2)

 

ГЕРБИЦИДТЕР

Саудалы атауы, препаратты формасы, серлі заты, серлі затын ндіруші, тіркелуші фирма. айта тіркеу мерзімі (айы жылы)	олдану млшеріа (л/га, кг/га)	Даыл, деу нысаны	Арамшптер	деу мерзімі, шектелуі, тсілі	німді жинаана дейінгі соы бнрку мезгілі () брку еселігіні максималдыы
ВАЛПАНИДА, 33% к.э. (пендиметалин, 330 г/л, Рози Кемикал Ко., Лтд, Китай) Стоктон Кемикал Корпорейшн, АШ А-4 12.2018 ж.	3.0-6.0	Темекі, соя	Біржылды асты тымдас жне осжарна-ты арамшп-тер	Даылды еккенге дейін немесе даылды скіндері шыана дейін немесе кшеттерін отырызан-а дейін топыраа брку	-(1)
ЗОРРО 330, к.э. (пендиметалин, 330 г/л, Джэдзиянг Синнонг Кемикал Ко., Лтд., ытай А-4 12.2020 ж.	3.0-6.0	Темекі	Біржыл-ды осжарна-ты жне асты тымдас арамшп-тер	Даыл шыана дейін жне кшетті отырызан-а дейін топыраты деу	- (1)
ЛОТОС СУПЕР, к.э. (пендиметалин, 330 г/л, ЕМА Групп Ко., Лтд, ытай) Бартонс Кемикал ГмбХ., Швейцария А-4 12.2019 ж.	3.0-6.0	Соя, темекі, мата, ызана, кшеттік ырыабат, сбіз, пияз, кнбаыс	Біржылды асты тымдас-тар жне осжарна-ты арамшп- тер	Даыл шыана дейін топыраты немесе кшетті отырызана дейін брку	- (1)
НИТРАН, 30% к.э. (трифлуралин, 300 г/л) Алтайхимпром АА, Ресей А-1 12.2013 ж.	5.5	Темекі	Біржылды асты тымдас жне осжарна-ты арамшп-тер	Кшетті отырызан-а дейін (тез арада деу) брку	-1

 

 

Орытынды

Баалы техникалы даылдарды бірі - темекі. Ол негізінен шылым дайындауа жне медицинада пайдаланылады. Темекіні ра жапыраыны рамында 1,09 - 3,76% никотин, 17,1 - 18,9% кл, 4,9 - 17,6% кмірсутегі, 2,2 - 3,7% азот, 0,1 - 1,37% эфир майы жне 4 - 7% шайыр бар. Темекі сіруді жергілікті жер жадайларына, табиатына бейімделген р трлі егіс дістері, срыпталан сорттары бар.

орыта келгенде, ауылшаруашылы даылдары німін сапалы жне мол алу жолында оларды зиянкестер мен аурулардан орау маызыды шара болып табылады. Бізді елімізде орау шараларын йымдастыру жйесі сл асап келеді. орау шараларын дрыс йымдастыруды негізгі масаты экономикалы жаынан тиімді болып келетін жне сапалы нім алатын, оршаан ортаа зиянсыз тиімді шараларды олдану болып табылады. Ол шін е алдымен алдын алу шаралары ола алынуы шарт.

Мен з жмысымда темекі даылыны негізгі зиянкестері мен ауруларына арсы кресу шарларыны бірнеше жолдарын арастырып ттім. Тиімді жолдарыны бірі алдын ала тымды деу жмыстары болып табылады. Себебі, ауру орларыны кпшілігі дерлік тымда саталып, тым арылы таралады. Сол себепті тымды деу жмыстары, себу жне жинап алу мерзімдері міндетті трде баылауда болуы шарт. Бл шаралара негізгі агротехникалы жне тымды препараттармен деу жмыстары болып табылады.

Зиянкестермен кресу шаралары да агротехникалы алдын алу шарасына негізделе жргізіледі. Ал зиянкестерді шамадан тыс кбейген, яни ЭЗШ- нен асан жадайда химиялы жолмен кресу шарларын йымдастыру жргізіледі. Препараттарды тізімде крсетілген рсат етілген млшері бойынша, траты трде баылау жргізу арылы олданылады.