Балалар мен жастарды ынтасын дамытудаы трбие жмыстары

Жоспары:

1. Сыныптан тыс трбие жмысы, трбие жйесінде оны орны жне рлі

2. Сыныптан тыс трбие жмысыны міндеттері, йымдастыру принциптері, ызметтері мен мазмны, ралдары, формалары жне дістері.

3. Сыныптан тыс трбие жмысыны кптрлігі

4. Сыныптан тыс трбие жмысыны негізгі формаларына сипаттама.

5. Трбие жмысында олданылатын белсенді дістері, дістемелік тсілдері.

6. Мектептен тыс трбие жмысын йымдастыруды педагогикалы талаптары

7. Мектептен тыс трбие мекемелеріні трлері,ызметтері жне міндеттері.

 

Сыныптан тыс трбие жмысы – тланы леуметтік алыптасуын амтамасыз етуде оан жадай туызатын малімдерді басшылыымен йымдастырылан сабаты масатымен зара байланысты болып келетін трбие жмысыны дербес трі. Ол ртрлі трбие рекеттеріні жиынтыы ретінде балаа ке клемде трбиелік ыпал ете алады. Біріншіден, оудан тыс ртарапты рекет баланы сабата ммкін болмайтын жан-жаты дара абілетін ашуа ыпал етеді. Екіншіден, сыныптан тыс р трлі трбие жмысыны трімен айналысу баланы жеке леуметтік тжірибесін жандандырып, жетілдіреді, оны адамзат ндылытарына негізделген білімдерін байытып, ажетті практикалы іскерлігі мен дадысын алыптастырады. шіншіден, сыныптан тыс трлі трбие жмысы оушыларда рекетті ртріне атысты ызыушылыыны дамуына, оан белсенді атысуа деген лшынысын трбиелеуге нтижелі ыпал етеді. Егерде балада ебекке деген траты ызыушылы жне белгілі бір практикалы дады алыптасан болса, онда ол з бетінше тапсырманы нтижелі орындауды амтамасыз ете алады. Бгінде бала зіні бос уаытын андай іске арнауды білмей жатса, соны негізінде жастар арасында ылмысты кбеюіне келеді. Сондытан бл те зекті мселеге айналуда.Тртіншіден, сыныптан тыс ртрлі трбие жмысыны формасы тек ана баланы зіндік дара абілетін ашуа ыпал етпейді, сонымен бірге оушылар жымында мір сруге йретеді. Яни, оу, ебек рекеттерінде жне оамды пайдалы істерді атаруда зара ынтыматастыа, бір-біріне амор болуа, зін баса жолдастарыны орнына оя білуте трбиелейді. Тіпті оудан тыс рекетті андай да бір трі болмасын, танымды, спортты, ебек, оамды пайдалы, оушыларды зара ынтыматасты тжірибесін белгілі бір салада байытады, орытындысында лен трбиелік нтижеге ол жеткізуте ыпал етеді. Мысалы, балалар бірігіп спектакль ойды делік, онда зара арым-атынас тжірибесін мегереді. Сыныпты тазалыын жым болып атарса, онда зара міндеттерін блісу тжірибесін мегереді. Спортты рекетте балалар "бірі брі шін, брі бірі шін" деген аиданы маызын жете тсінеді т.с.с. Бесіншіден, сыныптан тыс трбис жмысын йымдастыру мен ткізуде уаыта атысты ата шектеу болмайды. Сынып жетекшісі оны формалары мен дістерін, ралдары мен мазмнын жне баытын тандауда ерікті болады. Бл, бір жадайда оан зіні кзарасы жне сенімі трысында рекет етуте ммкіндік берсе, екінші жадайда, оны жауапкершілігін арттырады. Бан осымша, оан шыармашылы белсенділікті талап етеді. Алтыншыдан, сыныптан тыс трбие жмысыны нтижесіне кнделікті баылау ммкіндігіні болмауы. Себебі, онда тек жалпы жетістік пен оушыларды жеке дара даму дегейін баылауа ана ммкіндік береді. Соан сйкес андай да бір форма немесе дісті нтижесін бірден анытау те иындыты туызады. Мндай ерекшелік сынып жетекшісінен табии жадайда жмыс жасауды, балалармен арым-атынаста немрайлылыа жол бермеуді жне оны нтижесін баалауда оларда шиеленіскен жадайды болмауын ажет етеді. Жетіншіден, сыныптан тыс трбие жмысы оушыларды ммкіндіктеріне сай олдары бос уаытта (зілісте, сабатан кейін, мейрам немесе сенбі жне жексенбі кндері, демалыстарында) йымдастырылады. Сонымен атар оан ке клемде ата-аналар мен жртшылыты кілдері атыстырылады. Сыныптан тыс трбие жмысыны масат жне міндеттері ттас педагогикалы процесті ызметіне ерекше сипат береді - білімділік, трбиелік жне дамытушылы.

Білімділік ызметі оу рекеті секілді басымдылыа ие бола алмайды. Ол сабатан тыс трбие жмысында трбиелік жне дамытушылы ызметті нтижелі іске асыруда кмекші рол атарады. Соан орай сабатан тыс трбие жмысыны білімділік ызметі ылыми білімдер жйесін жне оу біліктілігі мен дадысын алыптастыруды кздемейді, керісінше балаларда белгілі бір мінез-лы дадысын алыптастыратын жымды мірді, арым-атынас мдениетін т.б. йретеді.

Сабатан тыс трбие жмысыны дамытушылы ызметіні маызы ерекше. Ол белгілі бір рекетке байланысты оушьшарды психикалы процестерін, оушыларды жеке-дара абілеттерін дамытуды кздейді. Соан орай баланы жасырын абілетін анытау, бейімін, ызыушылыын дамытуды масат ттады. Егерде оушы бір нрсге ызыушылыы болса, онда малім сол срака атысты осымша ызыты малмат беріп, оуа осымша дебиет сынып, оан жадай туызып, сонымен бірге оны ызыушылыын арттырады.

Осындай жмысты атаруда белгілі бір нтижеге ол жеткізу шін оны масатын наты анытау кажет. Мысалы малім "онаа баран жадайда андай мінез-лы ережелерін сатау" ажеттігі туралы оушылармен гіме ткізуді жоспарлады делік Ол шін оны масатына баланы "мінез-лы ережесі" туралы білімдерді кеейтуді белгілейді. Бл трбие жмысыны білімділік ызметін аткарады. Яни балада онаа баран жадайда белгілі бір мінез-лы ережелерін ескеруді алыптастыру; этикалы нормалары сатауа йрету; "мінез-клы нормалары" деген этикалы ымды алыптастыру; сол сыныптаы балаларда кездесіп алатын "мінез-лы нормаларына" атысты кейбір келесіз рекеттерін талылауа арналан міндетерді трі белгілейді.

Осы баыттаы жмысты масат, міндеттері жне ызметін анытау жмыстары оны мазмны мен формасы тадауа ыпал етеді.

Трбие жмысыны мазмны леуметтік тжірибеге бейімделген адам баласы міріні ртрлі саласындаы зіндік тжірибесіндегі: ылымда нерде, дебиетте, техникада, зара арым атынаста, моралды бейнесінде бастан кешірген жне жзеге асыран жадайларын амтиды. Соан орай сабатан тыс трбие жмысыны мазмныны ерекшеліктері сипатталады.

- Біріншіден, сабатан тыс трбие жмысыны мазмны баланы сезіміне, серленуіне назар аударуды міндеттейді ( сезімі арылы аыл ойына сер етуді кздейді);

- Екіншіден, баланы практикалы рекетін йымдастыруды (ртрлі іскерлік пен дадысын жетілдіруді) кздейді;

- шіншіден, жаа малматтарды іздеу, сабатан тыс ртрлі трбие жмыстарын атаруда здігінен жмыс істеу біліктілігін машытандыру;

- Тртіншіден, коммуникативтік біліктілігі мен дадысын трбиелеу (жымда мір сре білу, жым болып ауызбірлікте оамды пайдалы істерді атару т.с.с.);

- Бесіншіден, этикалы нормаларын сатай білуге дадыландыру;

Сыныптан тыс жмыстарды ерекшелігін анытауда Н.К. Крупская ебектерінде жасалан оны негізгі принциптері жне азіргі жадайда рине, тзетуді кажет ететін трбиені жалпы принииптері басшылыа алынады. Трбиені даму теориясыны диалектикасы мынадай, ол балаларды трбиелеу мен мектеп тжірибесі негізінде пайда болып, ол зіні объектісі -трбиемен, оны барлы азіргі р трлілігімен жруі керек, трбиелеу мселелерін ке ымда амту, бір жаынан, бірнеше жаа ылыми-педагогикалы баыттарды пайда болуына жне ылыми синтезге алып келу, екінші жаынан ке педагогикалы теорияны рылуы ажет . оамды іс-рекет ретінде пайда болан мектептен тыс жмыс рекетті р алуан тріні жне педагогикалы жетекшілерді згеше ралдарыныарасында леуметтік - педагогикалы мртебеге ие болды.

Сыныптан тыс жмыстарда оушылара лтты трбие беруде мынадай принциптер басшылыа алынады:

- балаларды ызыушылыына арай ерікті бірлесуі негізінде айналысуды жаппайлыы жне кпшілікке ажеттілігі, оларды ынтасы мен рекеттілігіні дамуы;

- рекетті оамды пайдалы баыттылыы: мектептен тыс жмыстарды р трлі формасы; балаларды жас жне дара ерекшеліктеріні есебі. Бл принциптер сыныптан тыс жмыстар ызметінде іске асыра отырып, сыныптан тыс жмыстарды мынадай ерекше белгілерін сипаттайды: сыныптан тыс жмыстара балаларды жаппай жне ерікті атысуы; рекетті белгілі тріне ызыушылыы мен баыттылыына арай оушыларды дифференциялануы; практикалы міндеттер мен рекетті жаын нтижесін ою; атынас пен атысу саласыны р трлілігі; уаытша сыныптан тыс жымны рылымы, зін -зі тану, зін -зі іске асыру жне зін -зі жетілдіру негізінде ересектер мен балаларды субъективті -объективті арым -атынасы, бізді оамымызды р трлі мамандыы мен саласыны кілдерін, педагог мамандарын байланыстыратын ерекше педагогикалы жым, сыныптан тыс жмыстарды дістемелік баыттылыы, дара жне жымды шыармашылыты бірлігі.

Сыныптан тыс жмыстарда педагогтар белгілі бір леуметтік мдениетте балаларды абілеті мен ызыушылыын дамыту ісін жасаса, рі трбиеші ролінде здеріні дниетанымы, з тжірибесі жне іскерлігі арылы жасспірімдерді леуметтік шыармашылы істерге араластырады, белгілі леуметтік жадайда мір сруге жне ебек етуге йретеді, оамды трбие масатын тланы зін зі дамыту масаттарымен тыыз байланыстырады. Осылайша, тланы трбиелеудегі масат бір жаынан зін дамыту жолында алдына оамды оятын, екінші жаынан, оам зіні рбір мшесінен ктетін міндет пен масаттан келіседі.

Мндай жадайда, з оамыны мдени ндылытарымен аныан жне оны идеяларын абылдаан азаматты трбиелеу нтижесінде жеке тла мен оам арасындаы йлесімділікті туызады.

Біра сіп келе жатан тлаа масатты серлерді жзеге асырушы рбір трбиелеу институттары мына жадайда ана, егер бір жаынан, баса институттармен зара байланыса тсетін болса, алекінші жаынан - осы процесте тланы з белсенділігін арттыра білу шартына сай тланы ттастай жасап шыаруда маызды жатарын игеруде ана тиімді нтиже алады.

Сыныптан тыс жмыстарды трбиелік ызметі-бл жас балалар мен жас спірімдерді ылымны, техниканы, мдениетті, ндірісті трлі салаларына дайындауды оамды кажеттілігіне негізделген ке жне динамикалы жйе. Ол кп жоспарлы, рі кп ызметті, з ерекшелігі жне педагогикалы процесті екі субъектісі-трбиелеуші мен трбиеленушілерді зара байланысы бар жйе. Ол (жйе) трбиеленушілерді мір тіршілігін йымдастыруда оларды оршаан ортаа белгілі атынасын жасауда масатты баытталан трбие рекеттеріні жйесіндегі шаын жйе ретінде шыады. Оны негізгі компоненттері: ызмет субъектісі; кажеттілік, масаттылы, затты-тжірибелі баыттылы; процесті наты рекетін йымдастыру мен амтамасыздыы; нтижелілік болып табылады.

Сыныптан тыс жмысты трбиелік ызметі- дара жне оамды ажеттіліктерді байланысы негізінде базалы (мектептік) дайынды пен мектептен тыс сабатар арасындаы сабатастыты; тланы трбиелеуде р трлі жатарды арасындаы жне трбиені кешенді тсілдеріндегі зара байланыс, йлестілікті, білім мен тжірйбелік рекеттерді мегеру процесінде оушыларды белсенділігі мен шыармашылыы, дербестігі жне педагогикалы ыпалыны зара байланысын; трбиеленушілерге дифференциалды жолы мен балаларды жасы мен тжірибесін есептеумен уаытша р жастаы жымны, балаларды мтаждытарын педагогтарды ммкіншіліктерін ашу болып табылады.

Сыныптан тыс жмыстарды трбиелік ызметтеріні жйесі тланы сапасын дамытуды трлі дегейіндегі жасспірімдерге жасалан диференциалды жолымен сипатталады. .

Жалпы трбиені шаын жйесі ретінде сыныптан тыс жмыстары балалармен жмысты педагогикалы жаынан йымдастырудаы згешелігінен ерекшеленеді. Біріншіден, бл жасспірімдерді біріге тартатын, одан зіні іскерлігі мен атыстыын крсетуді талап ететін таырыпты – практикалы рекетті жаппай жне топты трлері. Бл негізінен, кешенді ойын – жарыстар, шыармашылы мейрамдар, сайыстар фестивальдар жне т.б. Блара атыса отырып, балада тадау ммкіндігі туады.

з бойына танымдыты, раатты, кіл ктеруді біріктіретін жмыса атысуды еріктілігі барлы адама соны ішінде балалара з кшін сынауа, науа лайыты болуа, зіні жетістіктерін жолдастарыны табыстарымен салыстыруа жететіндігіне жадай жасайды. Екіншіден, баытталан ызыушылыа жне ммкіншіліктерге сйкес жйелі рекетпен айналысысы келетін балалар шін йірмелер, секциялар, студиялар, лабораториялар жне баса да шыармашылы бірлестіктер. Мндай йымдастыру формалары абілеті мен дайындыына арамай ниет білдіруші барлы жасспірімдерді бірдей атысуа ммкіндік туызады.

шіншіден, бден дайындалан жасспірімдерге арналан жмысты формалары мен трлері. Блар оушыларды ылыми оамы, ылым, техника уесойларыны жазы мектеп – лагерлері, экспедициялар (архиологиялы, геологиялы, фольклорлы т.б.) жатады.

Сыныптан тыс жмыстарды шартында йымдастыруды барлы осындай дістері балалара дифференциалды сер етуді есебімен бір уаытта рекет етеді. Біра оларды тла потенциалын шыармашылыпен дамытуда бейімділігін атап крсетуге болады.

Мектептен тыс йымдар 2001 жылы маусымда кімет аулысымен з мртебесін алана дейін мектептен тыс мекемелер, мектептен тыс йымдар ретінде дамып, алыптасып келгендігі млім. азастандаы мектептен тыс мекемелерді 1917 - 1990 жылдардаы алыптасуы мен дамуы зерттеуші Е.О.Омарды ебегінде арастырылан. азастан Республикасы егемендігіні іргесі бекіп, елді саяси-экономикалы жне мдени саладаы жетістіктері мектептен тыс мекемелерді айта ашылып, оларды трбие жмыстарыны жандануына себепші болды. азастан Республикасыны «Білім туралы» Заына орай кімет аулысымен олара «Мектептен тыс йымдар» мртебесі берілді жне азастан Республикасы білім жне ылым министрлігіні 2002 жылы 27 тамызындаы № 629-шы бйрыымен мектептен тыс йымдар ызметіні ыты негіздері жне осы саладаы педагог ызметкерлеріні біліктілік сипаттамасы бекітілді. Сонымен бірге кіметті №849 шешімімен мектептен тыс йымдар Ережесіні бекітілуі (22 тамыз, 2001 жыл) жастар мен балаларды лттымдениетін алыптастыру баытында кптеген ммкіндіктерге жол ашты. Ресей федерациясыны «Білім туралы» Заында (1982) мектептен тыс жмыстара бкіл бір блім арналан (26-бап) жне осы баыттаы трбие жмысын реформалауды ыты негіздері жасалып, ондай йымдара «осымша білім беру мекемелері» деген дреже берілген.

Мектептен тыс йымдарды Ережесінде айындаландай, олар: балаларды тласын жан-жаты дамытуды, денсаулыын ныайтуды, ксіби зін-зі анытауа, шыармашылыты ебек етуге ажетті жадайлар жасауды; абілеттерін жзеге асыруды; оамды мірге бейімдеуді; мазмнды тыныуын йымдастыруды; скеле рпаты азаматты сана-сезімін, жалпы мдениетін, салауатты мір салтын алыптастыруды амтамасыз етеді мектептен тыс йымдарда білім беру, ебекке баулу жне мдениеттілікті трбиелеу сияты басты іс-рекет сфераларыны тйісуі оларды басты ерекшелерінен саналады. Келесі бір артышылыы балаларды шыармашылы іс-рекетті белгілі бір трін здеріні ызыушылытары, бейімділігі, абілеттеріне сйкес, з бетімен алап шылдануына ммкіндік беруі болып табылады. Бны зі балалара орта мектепке араанда зіне пайдалы білім алуына, болаша мамандытарыны негізін алайтын наты іс-рекеттермен шылдану ыын иеленуіне жол ашады. Мектепте сыныптан тыс жмыстарды негізгі трлеріне: шыармашылыты дамыту, балалар шыармашылыы, балаларды (жасспірімдерді) сыныптан тыс жмыстары, балаларды білімдік-сауытыру, экологиялы, балалар мен жастар туризмі салаларындаы ксіби маманданданан шыармашылы орталытары жне т.б., эстетикалы трбие, мдениет (нер) салаларындаы ксіби маманданан йлері (сарайлар); клубтары, балалар студиялары, стансалары (жас натуралистер, балаларды техникалы шыармашылыы), балалар парктері, мектептері, музейлері, балаларды білімділік-сауытыру лагерьлері жатады.

Мектептен тыс йымдар зіні ызметін азастан Республикасыны Конституциясына, Задарына жне зге де нормативтік ыты жаттарына, мектептен тыс йымдар ызметі туралы ережеге (азастан Республикасы кіметіні 2001 жылы 21 маусымдаы № 849 аулысы) сйкес жзеге асырады. Онда балаларды білімдік жне мдени ажеттіліктерін жан-жаты анааттандыру масатында білім беруді осымша бадарламалары жзеге асырылады. Сонымен бірге балаларды сранысын, отбасыны жне зге де йымдарды ажеттіліктерін айматы, леуметтік-экономикалы дамуы мен лтты-мдени дстрлеріні ерекшеліктерін ескере отырып, з ызметіні бадарламасын зі дербес жасайды.

дебиеттер:

1. Омар Е.О. азастандагы мектептен тыс мекемелерді алыптасуы мен дамуы (1917-1990 жж.). Дис. докт. пед. наук: 3.00.01. -Алматы, 2002. 215 б.

2. Образование в Республике Казахстан. Сборник законодателъных актов. В четырех томах. Том 3. –Астана, 2006. 304-307 бб.

3. Законодателъство об образовании Республике Казахстан. -Алматы: ЮРИСТ, 2006. стр 210

4. Мектептен тыс йымдар туралы ереже. - Алматы, 2002.

Дріс