Банкті пруденциалды нормативтеріне сипаттама берііз.
1. Банкті жарылы капиталыны е тменгі млшері
Банкті жарылы капиталыны е тменгі млшерін лтты банк Басармасы бекітеді. Банк акционерлерден зіні акцияларын номиналды баадан тменгі дегейде ана, сондай-а ондай сатып алу кез келген пруденициялы нормативтер мен орындауа міндетті баса да нормалар жне лимиттерді бзбаан жадайда ана сатып ала алады.
2. Меншікті аражаттарды жеткілікті коэффициенті
Меншікті капитал (К) – бл І дегейлі капитал, ІІ дегейлі капитал жне ІІІ дегейлі капиталдарды осындысынан банкті инвестицияларын шегеру арылы есептеледі.
Меншікті капитал (К) бл І дегейлі капитал мен ІІ дегейлі капитал (І дегейлі капиталдан аспайтын млшерде) жне ІІІ дегейлі капиталдарды (нарыты туекелдерді жабуа арналан бірінші дегейлі капиталды блігіні екі жз елу пайызынан аспайтын млшерде) осындысынан банкті инвестицияларын шегеру арылы есептеледі.
Банк инвестициясы бл зады тланы акцияларына жмсалымдары (жарылы капиталда атысу лесі), сондай-а жиынты млшері бірінші дегейлі капитал мен екінші дегейлі капиталды 10 пайызан асатын клемдегі зады тланы субординирленген арызы.
Нарыты туекелдерді жабуа арналан бірінші дегейлі капиталды бір блігі бірінші дегейлі капиталды наты млшері мен банкті меншікті капиталыны жеткіліктігі нормативтін орындауа шін ажетті бірінші дегейлі капиталды е тмегі млшері арасында айырманы білдіреді.
Бірінші дегейлі капитал (КІ) мыналардан ралады:
- сатып алынан акцияларды сомасын шегергенде алатын тленген жарылы капитал ;
- осымша капитал;
- ткен жылдардаы блінбеген таза табыс (ткен жылдардаы таза табыс есебінен рылан орлар, резервтер);
- мерзімсіз келісім-шарттар нтижесінде туындайтын аржылы активтер мен аржылы міндеттемелер (мерзімсіз аржылы ралдар).
шегерілген (-):
- материалды емес активтер (Халыаралы аржы есебіне Халыаралы стандартына сйкес банкті негізгі ызметіні масатына алынан лицензияланан бадарламалы амсыздандыру басалары);
- ткен жылдардаы зиян;
- аымды жылдаы шыыстарды аымды жылдаы табыстардан арты сомасы.
Мерзімсіз аржылы ралдар мынадай шарттара сйкес келуі ажет:
- айналыс мерзімі белгісіз жне депозит болып табылмайды;
- мерзімсіз аржылы ралды шыарушы банкті инициативасы бойынша ана кемінде бес жылдан кейін телуге тиіс;
- мерзімсіз аржы рал бойынша негізгі арызды жне пайызды теу шін жоарыда аталан Нсаулыа сйкес банк меншікті капитал жеткіліктігі мен тімділігіне атысты нормативті орындауы ажет;
- мерзімсіз аржы ралы амтамасыз етілмеуге тиіс;
- аржы ралы бойынша пайыз млшерлемесін згерту келісім-шарт жасаан кнен бастап немесе мерзімсіз аржы ралы шыан кннен бастап он жылдан кейін ана ммкін болады.
Екінші дегейлі капитал (КІІ) мыналардан ралады:
- аымды жылдаы табыстардан аымды жылдаы шыыстарды арты сомасы;
- баалы ааздар мен негізгі ралдарды айта баалау млшері;
- туекелді есепке алып лшенген активтер сомасыны 1,25%-нан аспайтын сомадаы жалпы резервтер (провизиялар) млшері;
- бірінші дегейлі капитал сомасыны 50%-нан аспайтын сомадаы банкті субординарлы арызы;
Банкті екінші дегейлі субординарлы арызы бл банкті меншікті капиталына жататын айтару мерзімі бес жылдан асатын амтамасыз етілмеген міндеттеме.
Облигация субординарлы арыза жне меншікті капитала жатуы ммкін егер, ол Р-ны задылытарына сйкес шыарылса.
Банкті субординарлы арызы меншікті капитал ретінде есепке алынады жне бес жыл ішінде мынадай млшерде алып, аланы айтарылады:
1-ші жылы - субординарлы арызды 100% сомасы;
2-ші жылы - субординарлы арызды 80% сомасы;
3-ші жылы - субординарлы арызды 60% сомасы;
4-ші жылы - субординарлы арызды 40% сомасы;
5-ші жылы - субординарлы арызды 20% сомасы,
Банктерді субординирленген арызына Еуропа айта ру жне даму банкісінен немесе Азия даму банкісінен, не Халыаралы аржы корпорациясынан тартан заемдары жатуы ммкін.
Меншікті аражаттарды (меншікті капиталды) жеткіліктігі тмендегідей екі коэффициентті кмегімен есептеледі:
Банкті бірінші дегейлі капиталыны барлы активтер сомасына атынасы 0,06 –дан кем болмауа тиіс: к1 = K І – ИК/ A
мнда,К І – бірінші дегейлі меншікті капитал; ИК - банкті акцияа жмсаан инвестициялары жне баса да зады тлаларды субординарлы арызы; А – банкті жиынты балансына сйкес барлы активтеріні сомасы. Банкті меншік капиталыны туекел дрежесіне арай топтасан активтерге атынасы 0,12 -ден кем болмауы тиіс к2 = K/ Ат – Па
мнда,
К – банкті меншік капиталы;
Ат - туекел дрежесіне арай топтасан активтер жне баланстан тыс міндеттемелер сомасы. Туекел дрежесіне байланысты лшенген активтерді есепке алу барысында кастодианды келісім-шарт негізінде банкке абылданан ашалар есепке алынбайды;
Па - арнайы резервтер (кмнді жне мітсіз активтер бойынша рылан провизиялар) осылан меншікті капитала осылмаан, рылан жалпы резервтер сомасы (яни, туекел дрежесіне арай топтасан активтер сомасыны 1,25, % асатын сомасында).
шінші дегейлі капитал (КІІІ) шінші дегейлі субординирленген арызды білдіреді жне мынадай шарта сай болуа тиіс:
- амтамасыз етілмейді:
- депозит немесе сынылатын міндетеме болып табылмайды;
- Нсаулыа сйкес нормативтерді орындаан жадайда банкпен алдын ала телуі ммкін;
- бастапы айтару мерзімі екі жылдан жоары болуа тиіс.
Меншікті капитала жатпайтын екінші дегейлі субординирленген арызы банкті шінші дегейлі капиталына жатады.
Екінші дегейдегі банктерді субординарлы арызы – бл мынадай талаптара сйкес келетін, банкті амтамасыз етілмеген міндеттемесі:
1) депозит немесе міндеттеме болып табылмауа тиіс;
2) банкті немесе онымен байланысты аффилиирленген тлалар талаптары бойынша кепілдік ретінде амтамасыз етуілмеуге тиіс;
3) алдын ала (толы немесе жартылай) телмеуге тиіс;
4) банкті таратылуы барысында соы кезекте анааттандырылуа тиіс (акционерлер арасында алан млікті блу алдында).
Банкті субординарлы арызы - бастапы айтару мерзімі 5 жылдан жоары болып келетін, меншікті капитала жататын субординарлы арыз.
Облигация субординарлы арыза жне меншікті капитала жатуы ммкін егер, ол Р-ны задылытарына сйкес шыарылса.
Банкті ІІ дегейлі субординарлы арызы меншікті капитал ретінде есепке алынады:
арызды толы сомасын айтару мерзіміні басталуы бес жылдан жоары болса, жне бес жыл ішінде мынадай млшерде алып, аланы айтарылады:
1-ші жыл - субординарлы арызды 100% сомасы;
2-ші жыл - субординарлы арызды 80% сомасы;
3-ші жыл - субординарлы арызды 60% сомасы;
4-ші жыл - субординарлы арызды 40% сомасы;
5-ші жыл - субординарлы арызды 20% сомасы,
3. Бір арыз алушыа келетін туекелді жоары млшері
Бір арыз алушы - Р-ны задарында немесе жасалан келісімшартта кзделген негізде арыз алушы немесе шінші бір тланы алдында алдаы 2 айды ішінде не белгісіз мерзімге несиелік туекелге баратын банк тарапынан туындайтын талаптары бар рбір жеке жне зады тла.
Бір арыз алушыа келетін, туекелді млшері мыналарды сомасынан трады:
1) банк балансында есепке алынатын, арыз алушыа атысты банк талабы;
2) соы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, арыз алушыа атысты банк талаптары;
3) Р задарында немесе жасалан келісімшартта кзделген негізде арыз алушы немесе шінші бір тланы алдында алдаы 2 айды ішінде не белгісіз мерзімге несиелік туекелге баратын банк тарапынан туындайтын (несиелік туекелмен байланысты) талаптар;
(-) шегерілген,
арыз алушыны міндеттемелері бойынша амтамасыз ету сомалары, оны ішінде:
- банк арамаына берілген депозиттегі ашасы, Р кіметі жне лтты банкті шыаран мемлекеттік баалы аздары, йма баалы металдары, Standard & Poors жне баса халыаралы рейтингтік агенттіктерді “А” рейтингін иеленетін банк кепіл-хаттары;
- Р кіметі жне лтты банкіне атысты талаптары;
- Standard & Poors жне баса халыаралы рейтингтік агенттіктерді “ВВВ” рейтингінен тмен емес замерзімді арызды рейтингі бар банктерді ашан корреспонденттік шоттарына атысты талаптары.
Бір арыз алушыа келетін туекел млшері арыз алушыны міндеттемелері бойынша туекел млшеріні(Т) банкті меншікті капиталына (К) атынасы арылы есептеледі: к3 = Т/ К
мнда,
Т - туекел млшері (несие лимиті);
К – банкті меншік капиталы.
к3 –ті мні мынадай екі жадайда арастырылады:
· Банкпен ерекше арым-атынастаы арыз алушылар шін, - 0,10-ден аспауа тиіс;
· Баса да арыз алушылар шін – 0,25-ден аспауы тиіс (соны ішінде 0,10 – баланстан тыс міндеттемелермен амтамасыз етілмеген бланктік несиелер, сондай-а оффшорлы айма аумаында тіркелген азастан Республикасыны бейрезиденттерге берілген несиелер бойынша).
4. Аымдаы тімділік коэффициенті.
тімділікті баылап отыру масатында банктер аымдаы тімділік коэффициенттеріні есебін береді.
тімділік коэффициенті екі коэффициент кмегімен аныталады:
- банкті аымдаы тімділік коэффициенті (к4);
- банкті ыса мерзімді тімділігіні коэффициенті (к5).
Аымдаы тімділік коэффициентіні е тменгі мнін лтты банкті басармасы бекітеді.
Аымдаы тімділік коэффициенті (к4) тімділігі жоары активтерді орташа айлы шамасыны талап етілетін міндеттемелерді орташа айлы шамасына атынасы арылы есептеледі.
Аымдаы тімділік коэффициенті (к4) тмендегідей трде есептеледі к4 = Аор/ Мор
мндаы,
Аор- тімді активтерді орташа айлы шамасы;
Мор – талап етілетін міндеттемелерді орташа айлы шамасы;
к4– аымдаы тімділік коэффициенті.
тімділігі жоары активтерді есептеуге мыналар жатады:
· олма-ол ашалар;
· мемлекетті баалы ааздары жне азастан ипотекалы компаниясыны борышты баалы ааздары, сондай-а тімділігі жоары баса да баалы ааздар;
· йма ымбат баалы металдар;
· лтты банктегі Standard & Poors жне баса рейтингтік агенттіктерді “А” тмен емес за мерзімді рейтингі бар бейрезидент-банктердегі талап етуге дейінгі депозиттер;
· Standard & Poors жне баса рейтингтік агенттіктерді “А” тмен емес за мерзімді рейтингі бар Р банктерге берген “овернайт” займдары.
Талап етілуге дейінгі міндеттемелерге мыналар есептеледі:
· клиенттерді жне банк-корреспонденттерді талап етуге дейінгі депозиттері;
· “овернайт” банкаралы несиелері;
· есеп айырысу мерзімі крсетілмеген баса да талап етуге дейінгі міндеттемелер.
Банктерді ыса мерзімді тімділік коэффициенті (к5) ш ай мерзімнен аспайтын телу мерзімі бар активтерді орташа айлы шамасыны ш ай мерзімге дейін тартылан талап етілетін міндеттемелерді орташа айлы шамасына атынасы арылы есептеледі: к 5 = Аор/ Мор
мндаы,
Аор- телу мерзімі ш айдан аспайтын активтерді орташа айлы шамасы;
Мор – ш ай мерзімге дейін тартылан талап етілетін міндеттемелерді орташа айлы шамасы;
к5 – ыса мерзімді тімділік коэффициенті.
Банктер аымдаы тімділік коэффициентін есебімен атар активтер мен міндеттемелерді мерзімдері бойынша салыстыру кестесінде беруге міндетті (2-осымшаны араыз).
Аталан активтер мен міндеттемелерді мерзімдеріне арай салыстыру кестесін толтыранда рбір активтер (міндеттемелер) шін е аз мерзім арастырылады жне сол мерзім ішінде банк дебиторлар мен корреспонденттеріні міндеттемелерді орындауын талап етуге ы бар. Бл жерде активтер банкті ызметіне байланысты зияндарды жабуа арналан резервтерді (провизияларды) шегермей-а амтиды.
Активтерді, міндеттемелерді жне шартты міндеттемелерді графаларыны барлы мліметтері 1 мен 5-жолдар бойынша су нтижелеріне арай толтырылады. 5 жне 6-жолдарды сомалары “Барлыы” деген жола жазылып балансты мліметтерімен салыстырылады. “Барлыы” деген графа мен жіктелген активтер (стандарты активтерден басасы) блігіні нтижесіні алшатыы банкті ран резервтеріні (провизияларыны) сомасына сйкес келуге тиіс.
тімділік коэффициентін есептеуде мынадай баптар есепке алынбайды:
1) стандартты активтерден баса активтер;
2) сенім туралы келісім-шартына сйкес жне кастодианды келісім-шарт негізінде банкті сатауа абылдаан инвестицияланбаан аражат алдытары;
3) лтты банкті офшорлы айма тізіміне енбеген, офшорлы аймата тратын бейрезиденттерге атысты талаптар.
Есептік мерзім ішінде банкте кредиторлар мен депозиторлар алдында мерзімі ткен міндеттемелері болса, тімділік нормативі орындалмаан болып саналады.
5. Ашы валюталы позиция лимиті
лтты банк Басармасы Standard & Poors жне баса рейтингтік агенттіктерді “А” тмен емес за мерзімді рейтингін иеленетін шетел валюталары бойынша ашы валюталы позиция (зын немесе ыса) лимитін белгіленеді.
Ашы валюталы позиция – осы уаытта немесе алдаы уаыттарда жекелеген валюталарда аражат алу талабы мен беру міндеттемесін бейнелейтін, сол валюталардаы санды жаынан сйкес келмейтін активтер мен міндеттемелерді (баланстан тыс талаптар мен міндеттемелерді есепке аландаы) арасындаы шетел валютасындаы аражаттар алдытарыны айырмасы.
зын валюталы позиция – белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін міндеттемелер мен баланстан тыс міндеттемелерді, активтер мен баланстан тыс талаптардан арты болып келетін сол шетел валютасындаы ашы валюталы позициясы.
ыса валюталы позиция – белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін активтер мен баланстан тыс талаптарды міндеттемелер мен баланстан тыс міндеттемелерден арты болып келетін сол шетел валютасындаы ашы валюталы позициясы.
рбір шетел валютасы бойынша ашы валюталы позиция жеке-жеке аныталады.
Шетел валюталарына атысты ашы валюталы позиция лимиті талаптар шотындаы абсолюттік сома мен балансты шоттар бойынша шетел валютасындаы міндеттемелерді арасындаы айырма жолымен есептелінеді.
Жекелеген шетел валюталарына атысты ашы валюталы позиция лимитін есептегенде, бірінші кезекте банкті активтік жне міндеттемелік балансты шоттарында ашылан рбір шетел валютасы бойынша шоттар алдыы есептелінеді. Содан кейін, осы валюта бойынша шартты талаптар мен міндеттемелерді есепке алатын балансты шоттара ашылан шоттарды алдытарыны сомасы аныталады.
Банкті валюталы нетто-позициясы барлы шетел валютасындаы банкті зын позициясыны жиынты сомасы мен барлы шетел валютасындаы банкті ыса позициясыны жиынты сомасы арасындаы айырма негізінде есептеледі.
Шетел валютасында бейнеленген талаптар мен міндеттемелер сондай талаптар мен міндеттемелер есепке алынан шетел валютасындаы валюталы позицияны бір блігіндегі есепке кіреді.
Шетел валютасында операциялар жргізуге лицензиясы бар банктер, аптаны р жмыс кні шін, аптаны шінші кнінде, рбір шетел валютасы бойынша валюталы позиция туралы жне валюталы нетто-позициясы туралы есебін арнайы бекітілген формада тапсыруа тиіс (3-осымшаны араыз).
6. Негізгі орлара жне баса аржылай емес активтерге жмсалан банк инвестициясыны жоары млшеріні коэффициенті
Негізгі орлара жне баса да аржылай емес активтерге жмсалынан банк инвестициясыны млшеріні меншікті капитала атынасыны (к6) мні 0,5-тен аспауы тиіс: к6 = И/ К
мндаы,
И - негізгі орлара жне баса да аржылай емес активтерге жмсалынан инвестицияны сомасы, оан мыналар жатады:
1) имарат жне рылылар;
2) салынып жатан негізгі ралдар;
3) банкті жала алан имараттары бойынша капитал шыындары;
4) компьютерлік жабдытар;
5) клік ралдары;
6) жала беруге арналан негізгі ралдар;
7) аржылы лизингке абылданан негізгі ралдар;
8) баса негізгі ралдар;
9) аржылы есепті №38 халыаралы стандартына сйкес банкті негізгі ызметіні масатына сай сатып алынан, лицензиялы бадарламалы ралдар;
10) баса материалды запастар;
11) капитал жмсалымдары бойынша дебиторлы арыздар.