II. Мемлекет басаруды негізгі жне салалы аидалары.

I. Мемлекет басару аидалары.

Мемлекет – дегеніміз белгілі бір территорияа иелік ететін, жергілікті халыа еркін дамуына ммкіндік беретін,жоары дрежеде йымдасан, крделі йым. Кез – келген мемлекет институттарыны бірі – халы (мемлекет азаматтары)пен оам. Мемлекет ішінде тртіп сатау шін, атарушы органдар арылы, мемлекет басару ажет.

Басару - дегеніміз реттеуге, орауа, ойылан масата сай нысанны жйесін згертуге немесе жоюа баытталан, субъектіні нысана рекет ету процессі [1] .

аида - латын тілінен негіз, бастау мен ереже дегенді білдіретін термин.

Мемлекет басару аидасы мемлекет басару жйесіні негізгі элементі мен басарушылы бастамасы ретінде олданылады. Мемлекет басару бл мемлекет сияты жоары дегейде йымдасан крделі былыс. Мемлекет реттеу мен басару белгілі задылытар мен аидалар арылы жзеге асатын процесс. Мемлекеттік басару аидаттары – басару органдары сйенетін, басшылы бастамасы, яни мемлекет басару шін олданылатын ережелер. Ол белгілі задар жйесі мен нормативтік актілерде зады трде бекітілген. Мемлекет басару аидаттары: леуметтік – ыты жне йымдастырушылы трге блінеді.

Мемлекет басарудаы аидаларды ажеттіліктерін келесідей сипаттауа болады:

1. аидалар басару тжербиесі шін болжам ретінде олданылады.

2. Басарушылы атынастарды ыты реттеу шін олданылады.

3. Мемлекет басарудаы ыты негізіне тратылы береді

4. Басару аидалары мемлекет ызметшілері, лауазымды адамадар мен азаматтара трбиелік серін тигізеді.

5. Мемлекет басаруды фундамент рлін атарады.

 

I.I Мемлекеттік басару аидаттарыны трлері

леуметтік – ыты мемлекет аидасы келесі институттардан трады:

1. мемлекет органдарымен абылданан, демократия нормативтік актілерге негізделген демократиялы орталышану аидасы.

2. Мемлекет территориясында тратын барлы лт кілдеріні те ыы - лттарды тедігі аидаты.

3. Мемлекет басару органдарыны іс - рекеттері белгілі жоспар, стратегия мен бадарлама шеберінде ызмет ету - жоспарлы аидат.

4. оам пікірімен санасу - бараны, халыты басаруа араласуы аидаты.

йымдастырушылы аидаты келемі институттардан трады:

1. ызметтер мен аидаларды реттеу аидасы.

2. зіреттілік шеберінде жауаптылы аидасы.

3. Мемлекет басарудаы салааралы пен ауматы бастамаларды біріктіру аидасы.

4. Мемлекеттік органдарда тменгі орган жоары органа баынушылы негіздерді йлестіру аидасы.

5. Кпшілік пен жеке басару дістеріні біріктіру

II. Мемлекет басаруды негізгі жне салалы аидалары.

Кез – келген мемлекетті негізгі аидалары задар жинаында немесе Конституцияда бекітілген. Конституция – мемлекет басару ережелеріні басты айнар кзі. Ол мемлекет саяси басаруыны аидаларын анытайды. Осыдан мемлекет басару аидаларын:

1. Негізгі (Конституциялы) аидалары;

2. Салалы аидалары.

Бл екі тр бір-біріммен тыыс байланысы бар, бір тпкілікті жйені райды.

Мемлекет басаруды Конституциялы (Негізгі) аидасы

ü мемлекеттік билік пен басару билігі;

ü задылы;

ü мемлекет мддесі алдындаы азаматтарды ытары, бостандытары мен зады мдделеріні басымдыы (приоритет);

ü мемлекеттік басаруды атысуа азаматтарды те ытыы;

ü мемлекеттік басарудаы оамды пікір мен жариялылыты есебі;

ü Ауматы – салалы; мемлекеттік басарудаы орталытандыру мен орталысыздандыруды тиімділігі;

ü Халыаралы іскерлік.

Мемлекеттік билік пен басару билігі аидасы – мемлекетті саяси мні мен оны баыныштылы серіні оамды жйеге серін крсететін, Конституция мен задар арылы жзеге асырылады.

Задылы аидасы мемлекеттік органдары мен оны ызметшілері, лауазымды тлаларды жне Р азаматтарды ы-бостандытарын мен адір – асиеттерін сыйлауын талап етуін білдіреді.

Басару органдарыны жне ондаы лауазымды тлаларды оамды пікірмен ызмет тжірибесіні тіркелуін, есеп жргізу міндеттілігін талап етуін - Мемлекеттік басарудаы оамды пікір мен жариялылы есебі аидасы.

Мемлекеттік басару рылымды негізін ауматы – салалы аида бейнелейді. Бл аиданы мні мемлекеттік басару органдарыны ызметі мен рылысында ауматы жне салалы бастауларды органикалы бірігуімен ралады.

Мемлекеттік басарудаы орталытандыру мен орталысыздандыруды тиімді тіркесі мемлекеттік басару аппаратыны барлы дегейі мен буындарына басару органдарыны ызметі мен кілеттіліктерін айта блу шін негіз болып табылады. аралып отыран аида мемлекеттік аппаратты ру тртібін, нысаны мен дістерін анытайды.