Басару дістері
Басару дістері – басарушы субъектіні белгілі бір нтижелерге ол жеткізу шін басару объектісіне ыпал етуде олданатын ралдар мен тсілдерді жиынтыы. Жалпы ылыми дістерді дістемелік нсаулытардан круге болады. Мселені жйелі рі кешенді тсілдемелермен шешуге негізделген. ылыми дістер: тарихи, лгілеу, эксперименттік, экономикалы-математикалы алгоритмдерді пайдалану, леуметтік зерттеулер т.б.
Жалпы ылымидан баса бааруда олданылатын зіндік ерекшеліктері бар дістер де болады. Басару дістерін жіктеуді критериялары:
Мазмн: ыпал етуді йымдастырушылы-кімшілік, экономикалы, леуметтік-психологиялы тсілдер;
Мотивация: материалды, моральды, мжбрлеу йымдастыру трлері: жалпы, трде жекешеге, жымдыа жне алалыа;
олдану саласы бойынша: дістер жалпы трде (барлы жйеге атысты) жне тжырымды трде (локальный) оны жекелеген блімдерде олданылуына арай болуы ммкін.
Басару дістерідегеніміз бл басаруды масата жетудегі іс-рекеттік жолдары. Басару субъектісіні басару объектісіне ыпал жасау дістері басару дістері деп тсіндіріледі. Басару дістері жымдар ызметіні жоары тиімділігін, оларды ынтыматы жмысын амтамасыз етуге тиіс. Мны зі басару дістерін ндірістік-шаруашылы міндеттерді шешу процесінде олданылатын баса да техникалы жне технологиялы дістерден ерекшеленеді. Басару дістері басару процесін млтіксіз йымдастыру, осы замаы техниканы пайдалану, ебек пен ндірісті прогресті жолмен йымдастыру шін жадайлар жасайды, оларды барынша тиімді болуын амтамасыз етеді. Сонымен, дістер-басару ызметіні мні жне негізгі мазмны болып табылады, йткені басару міндеттері солар арылы іске асырылады.
Басару дістері дегеніміз-тсілдер немесе адамны іс-ызмет аясындаы амалдарыны жиынтыы, белегілі маасаттара жету тсілі, белгілі бір міндеттерді шешу жолдары.Ебек йымдарыны тыныс тіршілігіні е басты, рі зекті мселелеріні бірі басару.Басаруа леуметтану трысынан араса, онда мн маынасы жнінен оны ш компоненттеріні бір бірінен аырата бліп крсетуге болады.
Оларды біріншісі масата баытталан басару ыпалы,бл басаруды негізін, яни зегін райды. Мндай ыпал жасау сырттан (басару оргондарыны объектілерден тыс жерде болуы) сер ету, сондай а зін зі басару (объектіні рамына енген блімні немесе субъектіні ыпалымен іске асады) арылы жзеге асады.
Басаруды екінші компоненті леуметтік зін зі йымдастыру, яни жым ішінде реттеуді спонтанды процестері (лидерлік, “мртебе шкаласы” леуметтік нормалар, формалды емес топтар ру)
Аталан екі компонентті шінші компоненті - йымды тртіп райды.Бл ткен басару ебегіні жемісін[шешім, кімшілік тртіп] жне жымда стихиялы алыптасан жйені з зырына алады.Индивит, топ, йым, баса да леуметтік тзілімдер мен процестер басаруды объектісі болып табылады.
Басаруды зіндік дістері бар.Басару дістері бл ызметкерлерге, топтаора жне жымдара масатты ыпал жасауды леуметтік кешені.
Крсетілген дегейді райсысында басару бір біріне самайтын, зіндік ерекшеліктері бар проблемалара кезігеді, демек, соан сйкес дістер жасалады; оларды кейбіреулері талан ш жадайды райсысында да олданылады, басаларыны олданылуы бір ойа барысымен шектеледі.
Жеке ызметкерлерге келер болса, сол адамны жріс трысына ыпал етуді р трлі діс тсілдерін олданады:
А) тікелей[бйры,тапсырма];
Б)мотивтер мен ажеттіліктер арылы [ынталандыру];
В)ндылытар жйесі арыылы[трбие, білім, т.б]
Г)оршаан леуметтік орта арылы емес ймдар статусыны згеруі, т.б
Ксіплрынны ндірістік жымына кіретін топа олданылатын леуметтік басару дістері тмендегідей болып блінеді:
А)алдаы масата баыттай отырып, топтырамын алыптастыру(біліктілігі,демографиялы, психологиялы белгілері, жмыс орындарыны саны, орналасуы жне т.б тсілдермен йымдастыру).
Б)топтарды йыдастыру(жарыс йымдастыру,басшылы стильн жетілдіру, леуметтік психологиялы факторларды олдану арылы жне т.б тсілдермен йымдастыру).
леуметтік йым дегейінде ксіп орын мынандай дістерді олданады:
А)формальды жне формальды емес рлымдарды йарымы (жоспарланан жне наты айын байланыстар мен нормалар арасындаы арама айшылытарды жою);
Б)басаруда демократияландыру (оамды йымдарды рлін артыру, ызметкерлерді орта шешім дайындауа кеінен атыстыру, ндірісте кейбір басшыларды сайлау, ебек белсенділігін дамыту арылы жне т.б);
В)леуметтік жоспарлау(ызметкерлерді біліктілігін ктеру, жымны леуметтік рылымын жетілдіру, хал ахуалын жасарту мен баса да шаралар).
Басару дісістері дегеніміз - йым кздеген масатына жету жолында басарылатын жйеге ыпал ету шін олданылатынтсілдер мен амалдар жйынтыы.