Шаыран жерге бару керек.

 

Сендерді онаа шаыран адам сендерден баса адам таппай алан жо. йіне (мейрамханаа т.б.) онаа шаыру деген - лкен рмет, кіл. Сол шін шаыран жерге, тырыспай-ырыспай, шын жректерімен барыдар. Бара алмайтын жадайда, бірнеше кн брын жадайларыды айтып, ескерткендері жн. онаа баранда елден ерекшеленіп баруа болмайды, ол жерде кімдерді болатынын білсе, сол болатын адамдарды дегейімен санасаны дрыс. алай болса, солай баруа да болмайды. Ол сыйламаанды болып есептеледі. арапайым, здеріе онымды, жарсымды таза киім киіп баран дрыс.

онаа баранда да біреуді сынап отырандай тымырайып отырмай, танымайтын адамдар болса, танысып, аты-жніді айт, ай жаынан туыс, не жаын болатыныды да айтып ойаны дрыс. Осылай етсе, олайсызды тумайды. Ондай ортада тым ашы болуа да болмайды. Сырын білмес ортаа сырыды айтпа. Біреулерді, сіресе, жмыс орныдаы адамдар туралы сз айтпа. Сенен біреулер туралы срап жатса,ол адам туралы жасы сз айтуа тырыс, не болмаса: «И, дрыс адам, з жмысын біледі» деп, ыса айыруа тырысу керек. Оны андай масатпен срап отыранын сен білмейсі.

онаа баранда тк крмегендей, асыып-аптыып тама ішпе. Асыпай, тгіп, аызып алмай, тама же. й иесі, онатарыны таматы жегенін алайды. Сонда й иелеріне таматы те дмді боланын айтып ойан дрыс.

онаа баранда сз бергенде за сйлемеу керек. Кп сз сйлегенде, басалар тама жей алмай алады, тама суып алады. Таырыптан ауытымай, й иелерін дріптеп, матап, келген онатармен бірге отырулары лкен уаныш екенін айтса, жетеді. зіді матама, басалар матап жатса да, раметіді айтып, «болмаса да сап ба деген ой, Сіздерге саса, сіздердей болуды арман етіп, сол жолда жрсек, біз шін (мен) лкен баыт» деген сияты сздерді айтса, зіе де жеіл, онатарыны да беделі артып, уанып алады.

ызым, онаа баранда елді брі айтатын сзді айтпа, «деніміз сау болсын, аспанымыз ашы болсын немесе т.б.» деген сздерді жаттанды боланы сондай, мні де маынасы да алмаан. Алты жасар баладан бастап, екейген арияа дейін сол сзді айтамыз, ысасы зіні сзі болсын.

 

 

йлену оай, й болу иын

 

Бізді халы – дана халы. Еш нрсені жай айта салмайды. Барлы сзді негізі бар, «йлену оай, й болу иын» деген сзде де лкен мн бар. «Сйдім-кйдім» деп, йленіп алып, й болуа еш дайындыы болмааныдытан ажырасып жататын жастар аншама. Сонымен оймай: «Бізді з міріміз, онда елді шаруасы болмасын» деп жатады. Млдем дрыс емес. Олай деп еш жаыны, еш трбие крмегендер ана айтуына болады. Ал балаларыны тадыры ата-аналар шін немрайды арайтын нрсе емес. Ата-аналары да жалыз емес, оларды жаындары, таныстары, достары, дшпандары бар. Сендерді ойсыз рекеттері шін ата-аналарыны нсілі тсіп, жерге арамасын. Сондытан йленуден брын й болуды ойлау керек, й болу деген здеріді здері моральды жаынан да, материальды жаынан да амтамасыз ете алулары. Шамалары келгенше, ата-аналарыа салма салмауа тырысулары керек. Сендерді ата-аналары мірге алып келді. Бала зінен зі се салмайды. Оны уанышы аншама кп болса, иындыы да одан аз емес. Оны айтпай-а ояйын, кейін здері балалы боланда ана тсінесідер. Сондытан жастар йленуге дайындыпен бару керек. Алдаы мірін жоспарлау ажет. «йленмін, одан кейін алай мір сремін, балалы-шаалы боламын, оларды алай жеткіземін?» «Брін дай береді» деген жалан сзді ткке ажеті жо, рекет етпесе, дай ешнрсе де бермейді. рекетті басы – жас кезде, ата-ана кмектесіп тран кезде жасы білім алу керек, мір суды аысымен аа бермей, жас кезден мірге бейімделіп, адамдармен дрыс арым-атынас жасап, жасы дос, жолдас тауып, оамды жмыса араласып, оып жріп, прктикадан тетін жерді аылмен, есеппен, кейін болашаыма керек болады-ау деп, зі іздестіріп, сйлесіп, табуа тырысу керек. Ешкімге жк артпай, з проблемады зі шешуге жас кезден машытанса, мірі жеіл болады. Оып жргенде: «андай баа алсам да, мейлі», деп немрайды араан адам, кейін де солай мір среді. «Неге мен тмен баа алуа тиіспін, мен кімнен кеммін? Жо, мен алайда жасы баа алуым керек, оу мен шін азіргі е ккейкесті мселе, мені баса жмысым жо, ата-анамды тым болмаанда жасы бааларыммен, біліміммен уантайын» деген ой болсын. Мнда баа шін оы деп отыран жопын, жалпы кресе білуге, олынан келетінді ала білуге, жете алатын жеріе жете білуді дадыа айналдырсын деп айтып отырмын.

ызым, зіні сйген адамымен ашы сйлес, сендер балаларды ойынын ойнайын деп отыран жосыдар, сендер мірді жаа белесіне аттаалы отырсыдар, ерлі-зайыпты болып, мгілік бірге мір сруге баралы отырсыдар. «йленуге дайынбыз ба?» деген сраа екеуі де жауап беріп, дайын болсадар ана, шешім абылдадар. Ерлі-зайыптыларды райсысыны жеке-жеке миссиясы болады, соны наты блісіп алан дрыс. Еркекті жмысын йелі істеп, еркегі ерке боп жргеннен дай сатасын. Кйеуі сені жне балаларыды асырай алатындай л-ауатты болсын. Ол шін е бастысы аылы мен намысы болсын. йеліні тапанын ішіп-жеп, масайрап отыратын еркектен дай сатасын.

Бар айтарым, ызым, мір деген те иын жмыс. Ол сенен тынбай ебек етуді, шаршамауды, ауырмауды талап етеді.Ал ауырып, шаршап алса, ол саан жмысыа шыа ой деп жалынбайды. ала бересі... Содан кейін ішер аса,киер киімге жарымайсы. Сондытан р кезені тапсырмасын уаытында орындап отыруа тиіспіз. Жас кезде жан-жаты, тере білім ал, біліміді мірге олданып йрен. Білім деген зіні мамандыынан баса да толып жатан нрселер: осымша тілдерді йрену, шешен сйлеуге йрену, топ алдында пікіріді айтып, орай білуге йрену, арым-атынас шеберлігін мегеру, тіптім сауда жасап та йрнеу керек.

Одан кейін й боланда, барды сата біл. аза баба таы да былай деген: «Мал таппайтын еркек жо, рарын айт, л таппайтын атын жо, трарын айт» деген. Бл жерде ер азамат мал табу (дние табу ) керек те, йел соны сата білу керек екендігін айтып отыр. Мені апам алббі айтатын «й» деген сзді зіне арашы, «й, йе бер» деген сзден шыан ой. Мен осы йге келін болып келгелі жарты асыр болды, содан бері осы йге дние кіріп жатыр, арты боп шыып жатан жо. Бл йді ешашан адам баласы толтыруы ммкін емес, сондытан, шыраым, анаат керек, анаат – арын тойдырар, анаатсызды – жалыз атын сойызар» деп. Шешем тн екі кнні бірінде, зі соншама берекелді, жомарт бола тра біздерге: «араым, тарта жесе тай алар, оя жесе, ой алар, оймай жесе, не алар?» деуші еді. Адам баласында есепсіз дние жо, есепсіз дние Аллада ана. Сондытан келген мен кеткенді есептеп отыру керек. Ертегі кніді ойламай, азіргі тамаыды ішпе.

Балам, тым астамшылы, арты ас, арты киім, арты дние адамды алыбынан тайдырады, соны ажеті жо. Жасы мір сруге тырысу керек, біра шексіздікке мтылмау керек. Бір ана мірді береке-бірлікте, сыйластыта, адамдармен жасы арым-атнаста ткізу керек. сек тыдап, не айтып, ткке керегі жо кпіршік киноларды кріп, міріді ткізсе, е аяныштысы сол болады. Жасы мір - зі уана білу, жртты уанта білу. рыс-керіспен,тсінубеушілікпен ткен мір - жанды егеулегендей, жанды бебеулеткендей мір. Ондай мірден саналы адам аула болуа тиіс.

Ер-азаматыды сыйла, елді кзінше аыл айтып, жндеуге тырыспа. Азаматыды рашан анаттандырып, матап, дем беріп отыр. Жамандытан сатандырып, жасылыа баыттап отырса, асыды шын кілмен беріп, ол келмей тама ішпеуді детке айналдырса, кйеуі рашан йіне асыып тратын болады. Келді бе, кетті бе демесе, келмей алуа дайын трады. йел баласы – ер адамны аылшысы, сабыра шаырушысы, бапкері, ктушісі. Ер азаматты сті басы таза болса, тозбай, тобай жрсе, йеліні жасы боландыы. Трмыса шыан со кйеуіе енді зі иесі, сондытан одан таза жруді, саналы, болуды зі талап етуге тиіссі.