ДАМЕЛЛА ШИАБЕТДИН ХЗРТНЕ МРСИЯСЕ

Казанда бер фазыйль¹ чыкды алмас булып,
Кнчелре кбйде гам-хас булып²,
Фикер рлрен кулга элгн,
Хакыйкать дигезенд гаувас³ булып
Мйданда ул чыгарды артык гайрт,
Мизмарда сабикълардан чыкды гасрт⁴,
Хмде лилла, бу ил-ирд бездн чыкды
Мрани Шиабетдин ахунд хзрт!
Карагыда фонарьны кабызган ул,
Кайнар стк сары майны тамызган ул;
Сламтлек чишмсеннн юллар ачып,
Хаклык елгаларын агызган ул
Сз кузгар ул ир асыл – кирк йирдн,
Ходаем сизгер-кыю йрк биргн,
Инженерлар сизмгн йирдн казып,
Чыгарды татлы суны тирн йирдн
Болагы-саф, чйг ркем су алгандай,
Хаклыкка сусаганнар куангандай;
Энесеннн кпме бала стк туеп,
Башкалар була калды су алгандай.
Хакыйкатен кргн адм куангандай,
Галимнрг юл крстеп ту⁵ алгандай;
Крш мйданына бу чыккан со
Батырлар була калды угалгандай.
Анаусыз ич кем аа тотынмасын,
Анау-монау кеше имс чобалгандай...
Дошманына ан аямай каршы торып,
Аны чен кршчебез алгы сафдан.
Тирн уйда мшкил⁶ чишеп калдырган ул,
Биш йз елгы батырларны талдырган ул,
Гасырында зен охшаш тине тапмай,
Карышучы йрген яндырган ул...
т алмыйлар эзеннн басып аны,
Кит алмыйлар юлыннан ашып аны;
Хак нурын сндер алмай дошманнары,
Кр алмыйлар галмг фашын аны!
А, дрига⁷! Баралмадым каршына аны,
Сзен артыкча мин гашыйк аны...

*
Мин зем бер дрдемнд⁸ диванмен,
Кайда бер хаклык крсм, куанамын.
Бу затда гап хаклык кргннн со,
Чарасыз шул сббдн хуб аламын...
Бхетемез ачылмаган без бер фкыйрь,
Абыруем артык юк, эшем такыр.
Яшьт ыйган бер буаз ммгым⁹ бар,
Аны да кайбер ире какыр-макыр.
Ул заман китап кайда бу замандай,
Йримен тирн йирдн су алалмай;
Бер иптш калын китап тотып торса,
Кызыгып, мин фкыйрьне кзе аландай.
гй ана кулында ятим калдым,
Андан да бик эртем китеп калдым.
стемд керле клмк, ертык чалбар,
Кайда мелла бар дис,-йитеп бардым.
Фкыйрьлектн артык фн кр алмадык,
Шр, чыгып, ерак юлга йр алмадык;
Мргннрне танырлык хлемез бар,
Шул сббдн сабыр кылып тора алмадык.
Аз гына дресем бар кыш вакытда,
Китап карау-гадтемез буш вакытда;
Бездн д фйзъ бабы¹⁰ биклнгн юк –
Алыймыз кеф килгн хуш вакытда...

*
Сз чыгар шагыйрьлрдн хикмт берлн,
Анч кз алартмаыз хиддт¹¹ берлн...
р фнд шигырь менн китаб тулы,
Карасак, иялре нинди олы!..
Шигырь дрест – нсыйхтне хамил булса¹²,
Иясе кадри халь гамил булса¹³;
Ишеткн адмнрне елаткандай,
Вгазь менн гыйбртне шамил булса¹⁴.
Киткннр нинди ирлр гр сачып,
Аларны эшлрене юлы ачык.
Гаеб кыйммт ср калдырганнар,
Хикмт хзинсеннн юллар ачып.

*
Брадр, сезг тенм слам язып,
Кзе сал: Мрани-ул Тимер казык¹⁵!
Булмаса, кыйбла тапмай адашырсы,
Карагыда н белмй юлдан язып!
Имгнеп, коры, бушка азапланма,
Бакыр чыкмас урындан алтын казып!..
Керлс – р нрсне карайтырсы,
Кнчесез андый фазыйль ничек торсын?
Истамбул, Мисыр, Шамда¹⁶ тидше юк,-
Кышкар, Казан, Дагыстан болай торсын!

*
Курса хзрт¹⁷ алардан борын булган,
Мактауга ул бер лаек урын булган,
Ул, мрхм, Мранидй мфтн булып¹⁸,
Кп галим ул газизг кырын булган...

*
Адм камил булмады кайнап пешмй,
Мхббт кассеннн шраб эчмй.
Дошманнар тозагыны салып карый –
Тургайны тозагына лачын тшмй.
авада ул бер шокар, йлн очкан,
Без йрмез кара коштай эзлп тычкан...
Без сатдык меллалыкны коры атын¹⁹,
Бездн артык яулыклы дрест хатын;
Клемезне бер сындырып еламаймыз,
Уйланып гарасатны вкафатын²⁰.
Ашкан бер галим чыкса – яманлаймыз,
Млесне гайбт илн тмамлаймыз;
Эшемез – й мыскыллау, яис хурлау,
земезне р гаебдн амандаймыз²¹.
Яхшыны сккн илн аты китмс,
Яман сзне келдн даты²² китмс;
Саф алтынны неск буяу илн
Нес китр, алтынны заты китмс!
Кыйшык ук, аткан менн, туры китмс,
Келдн яман сзне куры²³ китмс,
Котырган эт ава карап ргн менн,
Асманда²⁴ торган айны нуры китмс!

* * *
И вл кирк нрс – иман дигн,
Ахирт эшлрен инан дигн;
"Хода кичр" дигн менн эш бетмйде,
Иман шартын йрнмс – Ибан дигн²⁵.
Икенче кыйммт нрс – кел дигн,
Кле бозык адмнн тел²⁶ дигн;
Бозыкка ир стеннн асты артык,
Булмаса кел таза – кмел дигн!
ченче кыйммт нрс-гакыл дигн,
Гакылсызда тфыйк ягы такыр дигн;
Аз эшк ачуланып, динен бозар,
Иманын кферлекк сатыр дигн.
Дртенче кыйммт нрс-шкер²⁷ дигн,
Нигъмтк шкерсезлек-кфер дигн;
аткан ирдн "Ходай кичр" дигн-хурлык,
Сбб эзлп, тз ул менн гер дигн!
Бишенче кыйммт нрс – дб дигн,
дб дигн – мхббтк сбб дигн;
Кферлек дблед тормагандай,
дбсезд иман тору габ дигн
Алтынчы кыйммт нрс – сабыр дигн,
Сабыр кеше морадын табыр дигн;
р эшд сабырсызны тбе – хурлык,
Сабырсызлык башка бла салыр дигн!..

* * *
И вл пакьлау кирк эчне керен,
Эчт тулып атмасын сасык эрен.
А, дрига! Эч тазарсын, эч тазарсын, –
Булмаса, файда бирмс коры белем!

* * *
Бирелдем мин яшьлегемд угрылыкка²⁸,
Бу очратды мине бик зур ким-хурлыкка.
Нтид Акмулла дип исем алдым²⁹,
Бу исем блк булмыш тугрылыкка.

* * *
Халь килс, трле фнне кргн яхшы,
Камиллр катарына³⁰ кергн яхшы,
Урысча укып кына тгел белмк-
Халь килс, французча белгн яхшы!