Айналым аражатыны олданылуын талдау
Айналым аражаты немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды.
Бірінші сатыда ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін шарттарды тлеуге жмсайды. Бл сатыдан айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді.
Екінші сатыда алынан айналым орлары ндіріс процесіне тікелей тіп, уелде ндіріс босалы орларына жне жартылай фабрикаттара, содан со аяталан ндіріс процесі дайын німге айналады.
шінші сатыда дайын нім сатылады, нтижесінде айналым орлары ндіріс саласынан айналыс аясына, айтадан ашалай нысанына келеді. Бл аржылар жаадан ебек заттарын алуа жмсалып, жаа ауыспалы айналыма шыады.
Ауыспалы айналым аражаты мына тсілмен шыады:
А – – – Д - А1.,
мнда: А – шаруашылы субъектілерін аванстауа аша аражаты;
– ндіріс заттарын;
– ндіріс;
Д - дайын нім;
А1 – німді сатудан тскен жне зіне осылан пайданы аша аражаттары.
Шаруашылыты жргізуде нарыты жйе жадайында ксіпорын экономикасын дамытуда оны айналым аражатымен отайлы амтамасыз етуді ттенше маызы бар.
ндіріс тиімділігіне айналым аражаттарыны айналымдылыы лкен сер етеді. Ол бір жылдаы, бір тосандаы айналым аражат айналымны санын жне бір айналымны затыын сипаттайды. Сонымен, айналым аражаттарыны айналымдылыы оны тиімді пайдалануды сипаттайтын экономикалы крсеткіш. Алдында айтанымыздай, ксіпорынны айналым аражаттары дайы ндіріс процессіні бір сатысына, екінші сатысына немі ауысып оытрады. Оны бл здіксіз озалысы, айналым аражаттарыны ауыспалы айнымалы болып табылады.
Айналым аражаттарыны айналымына жылдамдыын айналымдылы коэфициент деп атайды. Ол ткізілген нім ны мен айналым аражаттарыны орташа алдыы атынастарымен есептеледі:
К = / А
мндаы, К — айналым аражаттарыны айналымдылы коэфициенті
— белгілі бір кезеде нары белгілеген баа мен ткізілген нім клемі, теге
А — айналым аражаттарды здіксіз айналыста болатын орташа алдыы, теге
Айналымдылы коэфициенті санды шамамен айналым аражаттарыны бір тегеге шаандаы сатылан нім млшерін крсетеді.
Айналымдылы коэффициентіне кері крсеткішті жктеме немесе орналастыру коэффициенті дейді, ол мына формуламен есептеледі:
Кж = А/
Бл крсеткішті экономикалы маызы мынада бір тегеге нім шыару шін, анша айналым аражаты керек екендігін білдіреді.
Айналым аражатындаы бір айналымны затыы келесі формула арылы есептеледі:
О=С/(Т/Д)
мндаы, О – айналымны затыы
С – айналым аражатыны алдыы (орташа немесе наты бір мерзімге байланысты), теге
Т – тауар німіні клемі, теге
Д – арастырылан уаыттаы кнні саны, кн
Бір айналымны затыыны ысаруы айналым аражытын олдануды жасарандыын крсетеді.
Айналым аражатыны айтарымдылыы ксіпорынны німді таратудан тскен тсімі мен алан айналым аражаттарыны араатынасы негізінде аныталады.
Айналым аражаттарыны айналымдылыыны крсеткіштері болып барлы айналыма атысатын айналым аражаттары жне жекелеген элементтері саналуы ммкін.
аражатты айналымдылыыны згерісі наты крсеткіштерін жоспарлы немесе келесі кезе крсеткіштерін салыстыру жолымен аныталады. Салыстыру нтижесінде айналым аражатыны айналымдылыыны крсеткіштеріні жылдамдыы мен бседігі аныталады.
Айналым аражаттарыны айналымдылыыны жылдамдыы айналымнан материалды ресурстар мен оларды райтын табыс кздерін босатса, ал бседеген жадайда айналыма осымша аражаттар тартылады. Айналымдыты жылдамдату салдарынан айналым аражаттарын босату абсолютті жне салыстырмалы болуы ммкін.
Абсолютті босату орын алады, егер айналым аражаттарыны наты алдыы нормативтен аз болса немесе аралан кезедегі тарату клемі алдаы кезедегі алды артан немесе саталан жадайда.
Айналым аражаттарын салыстырмалы босату орын алады, егер де оларды айналымдылыыны шапшадыы нім шыарылымыны клемімен бір мезетте ссе жне де ндіріс клеміні су арыны айналым аражаттарыны алдыынан асып тсуі ажет.