Айналым аражатына ксіпорынны ажеттілігін анытау
Айналым аражатын тиімді пайдалану кпшілігінде оларды ажеттілігін дрыс анытау болып табылады. Айналым аражаттарыны тмендетілген млшері ксіпорынны трасыз аржы жадайына, ндіріс процесіні арынына келіп соады. Осыны салдарынан ндіріс клемі мен пайдасы тмендейді. Осы кезекте айналым аражатыны жоары млшері ксіпорынны ндірісті лайту шін крделі аржы шыынын жмсау ммкіндігі тмендейді.
з меншігіндегі айналым ралдарына ксіпорынны ажеттілігін анытау млшерлеу рдісі арылы іске асады, яни айналым ралдарыны млшерін анытау.
Млшерлеуді масаты болып белгілі бір мерзімге ндіріс саласы мен айналыс аясына аударылан аражаттарыны рационалды млшерін анытау.
Млшерлеуді реттеу. Ксіпорын шін айналым аражатына ажеттілік аржылы жоспарды жасу кезінде аныталады.
Млшерлеуді клемі траты болу міндетті емес. Меншіктегі айналым аражатыны млшері ндірісті клеміне, жабдыталу мен ткізілу жадайына, ндірілген німні ассортиментіне жне есеп беру трлеріні олданылуына байланысты.
Ксіпорында айналым аражатыны ажеттілігін анытау ксіпорынны ндіріс жоспары жне ндіріс шыындарыны сметасымен йлестіру керек. Мнда ажетті млшерде німні натылы трлерін жне оларды белгілі мерзімде шыаруды негіздеу ажет. Ксіпорынны жеке айналым аражатыны ажеттілігін есептеген кезде мыналарды еске алан жн. Жеке айналым аражаттары ндірістік бадарламаны орындауда тек негізгі ндірістік ажеттілікті теу ана емес, сонымен атар ксіпорынны негізгі ызметіне жатпайтын осалы жне кмекші ндірістер, трын й, т.б. шаруашылы жне дербес баланста трмайтындар да телуі ажет. Тжірибеде кбінесе меншікті айналым аражатына ажеттілік ксіпорынны тек негізгі ызметін есепке алады, бл ажеттілікті тмендетеді.
Айналым аражаттарын млшерлеу аша шаылымда іске асады. ажеттілікті анытау негізіне жоспарланан кезеде німді ндіруге кеткен (жмыс, ызмет крсету) шыындар сметасы кіреді. Маусымды емес ксіпорындар шін есптеу негізі ретінде IV тосанны мліметтерін алан дрыс йткені, ереже бойынша нім ндірісі жылды бадарлама бойынша нерлым жоары; ал маусымды ксіпорындар шін тосанны мліметтері ндірісті е аз млшердегі клемі, йткені маусымды ажеттілікті осымша айналым аражаттарында ыса мерзімді банк арыздары амтамасыз етеді.
Млшерді анытау шін назара млшерленетін элементтерді аша крсеткішіндегі орташа туліктік шыын алынады. ндірістік ора байланысты орташа туліктік шыын ндірістегі шыын сметасына сйкес тармата саналса; аяталмаан ндіріс жадайында – жалпы жне тауарлы німні зіндік нына сйкес болса; дайын німде – тауарлы німні ндірістік зіндік нын негізге алады.
Млшерлеу рдісі бірнеше жйелі кезенен трады. Алдымен айналым аражаттары млшерленентін р элементтер бойынша ор млшері жасалады.
Норма – бл айналым аражатыны рбір элементіні ор клеміне сйкес салыстырмалы шама. Анытама сйкес млшер берілген трімен материалды ндылытарды аматамасыз ететін ор кнмен орнатылады жне кезені затыын білдіреді. Мысалы, ор млшері 24 кнді білдіреді. Онда осыан сйкес, орды млшері 24 кн бойы ндірісті амтамасыз етумен тепе-те болуы ажет.
ор млшері пайыз немесенаты базада аныталан ашалай крсеткіште белгіленуі ммкін.
Бдан кейін, ор млшері мен берілген трдегі тауарлы-материалды ндылыты шыыны айналым аражаттарыны рбір тріне ажетті орлар млшерін ру шін айналым аражаттарыны осындысымен аныталады. Осылай жекеше млшерлеу аныталады.
Жекеше млшерлеуге ндірістік ордаы айналым аражаттарыны млшері жатады, олар: шикізат, негізгі жне осалы материалдар, сатып алынан жартылай фабрикаттар, жинатаушы бйымдар, отын, аяталмаан ндірістегі жне з ндірісіндегі жартылай фабрикаттар, болаша кезедегі шыындар, дайын німдер.
Айналым аражатыны жеке элементіні млшері келесі формуламен есептеледі:
Н=O/T*Hз
мндаы, Н – айналым аражатыны элемент бойынша млшері
О – берілгенэлементті кезе бойынша айналымы (шыын, шыарылым)
Hз – берілген элемнт бойынша айналым аражаттарыны ор млшері.
Сонымен жиынты млшер жекеше млшерлерді осу арылы аныталады. Сондытан, айналым аражаттарын млшерлеу ксіпорынны шаруашылы ызметін е аз млшерлеу шін ажетті жоспарланан тауарлы-материалды ндылытар орыны ашалай крсеткішін білдіреді.