Ксіпорынны ндірістік уаты жне даму жоспары

Ксіпорынны ндірістік уаты (цехтар, учаскілер) — бл оан берілген ебек ралдарды абілеттілігі ( машиналарды технологиялы жиынтыы жне жабдытар мен ндірістік аландар жиынтыы ) бір жылды нім ндіруді максималдыы (туілік, смена) абылданан мамандыру мен сйкесінше, жмыс уаыты мен ндірісті кооперациямен байланысты.

Ксіпорыны ндірістік уаты ( цехтар, айматар ) есептелінуі німді шыару клемі натуралды бірліктермен есептелінеді. Кссіпорыны ндірістік уаты мен ндірістік бадарламалауды арасында айырмашылы ксіпорынны резервтері крсетеді, яни ндірістік бадарлама ндірістік уатты пайдалану дегейін крсетеді.

Ндірістік уат» терминімен атар «ткізу абілеті» термині арастырылуда, жмыса атысты німні максималды шыарылуын крсетеді, олар жмыса, станотара, агрегаттара, сызыты аыма, станок топтарына сйенеді, тек ана цехтар мен айматар кірмейді.

Рал — жабдытарды ткізу абілеті декада, туілік, смена жне саат арылы есептелінеді, ндірістік уатты ндірістік бірліктер рылымы — бір жыл (кейде квартал мен аймен) есептелінеді. Ксіпорынны ндірістік уатын есептеу шін келесі наты берілгендер олданылады

Ндірістік айма туралы крсеткіштер мен жабдытарды техникалы жадайы, рамы мен саны. ндірістік уатты есептеуге неггізделген ндірісті барлы рал-жабдытары (сонымен бірге жндеудегі, істен шыандар жне модернизацияланан) оан кірмейтін резервтік жабдытар жне тжірибе — эксперементалды жабдытар мен арнаулы айматар профессионалды — технологиялы оу шін арналандар.

Жаа салынан ксіпорыны ндірістік уатын еспетеу шін ндірістік жабдытарды паспортты нормалары олданылады, ал жмыс стіндегі ксіпорындара — техникалы негізделген крсеткіштер, біра паспортты ндірістен тмен емес.

Ксіпорыны ндірістік уатын есептеу енгізінде жабдытарды жмыс істеу уаыт орыны максималды ммкіндігінше жылды жоспар абылданады. здіксіз агрегаттар шін орларды жоспары мына формула арылы есептелінеді :

Т здіксіз = [ 365 — (tж+ t.тех)] x 24са

мндаы, tж- уаыт , жоспарлы жне толы жндеуге норматив бойынша ажеттілік;

T.тех – бл уаыт агрегаттарыны техникалы тотауына, егер ол:

T здік = [ ( 365 — ty – tт.ж ) x kсм x tсм ] x [(100-П )\100]

мндаы, ty- жыл ішіндегі демалыс пен мейрам кндері;

tт.ж – толы жндеу кндері;

kсм – жабдытпрды бір туілік ішіндегі жмыс істеу сменаларды саны;

t см — сменаны жаласуы;

П – аымдаы озалмаушылы жоспарланан пайызы.

Бадарламадаы ндірілетін німдерді номинклатурасы мен оларды санды араатынасы. ндірілетін німні келесі номенклатура трлері бар. Ксіпорынны отайландырылан специализациясы цехтар мен участкілерге сйене отырып ндірілетін німні номенклатурасымен санды араатынасы орнатылыады. Ксіпорынны ндірістік уатын есептеуге жоспарланан номенклатура мен ндірілетін німні ассортименті абылданады. ндірісті жылды уатын есептеуге ндірісті кшіні суі мен кемуі німні номенклатуралы згеруі толы мнде есепке салынады.

Лсіз механизацияланан жне баса да ндіріс айматарыны ндірістік уатын анытайтын негізгі фактор ретінде ндірістік айма клемі болып табылады . Ксіпорынны ндірістік уатын есептеу принципі мен тртібі салалы инструкциялар мен технологиялы жабдытарды топтары , агрегаттары жне баса да ндірісті участкілері мен цехтар арылы жзеге асырылды.

Ксіпорынны даму жоспары мынадай блімдерден трады:

· нерксіп німін шыару жоспары (ндірістік бадарлама) – негізгі блім болып саналады. Бл блімде ртрлі німдерді нды жне табии лшемдерде шыару жоспарланады жне нім сапасын арттыру арастырылады. Сонымен бірге ксіпорындарды мамандандыру, шоырландыру, жинатау, рамдастыру жоспарланады.

· ылым мен техниканы дамыту жоспары. Бл блімні негізгі маызы – ылыми-техникалы прогресті жылдамдату, ылыми-зерттеу жмыстарын жоспарлау, таза німдерді шыаруды жоспарлау, прогрессивті технологияларды олдану, ндіріс процесін автоматтандыру, автоматтандырылан басару жйесін олдануды жоспарлау, ебекті ылыми трде йымдастыру. Бл блімге стандарттандыру мен метрологиялы лшемдерді жоспарлау да жатады. ылым мен техниканы дамыту жоспарыны крсеткіштері: ндірісте жаадан шыарылан нім, ебекті механикаландыру жне автоматтандыру дегейі, жмысшыларды санын салыстырмалы трде азайту, ндірісті техникалы жадайын жасарту арылы ебек німділігін арттыру жне тауар німіні зіндік нын азайту, німні сапасын арттыру, рал-жабдытарды, материал сыйымдылыын, табии лшемдегі ебек німділігін олдану жне т.б. жатады.

· ндірісті экономикалы тиімділігін арттыру жоспары. Бл жоспарда ндірісті экономикалы тиімділігін арттыруды жалпы крсеткіштері – наты ебекті, негізгі орларды, айналым орларын, крделі аржыны, материалды ресурстарды олдану крсеткіштері беріледі. Бл блімні негізгі крсеткіштері – жалпы жне тауарлы німді ндіру арыны, ебек німділігіні су арыны, ор сыйымдылыы, айналым орларыны айналысы, капитал сыйымдылыы жне материал сыйымдылыы.

· Крделі аржы жне крделі рылыс жоспары. Ол жаа ксіпорындар салуды, ксіпорындарды кеейту жне айта руды, ірі цехтар мен объектілерді кеейтуді, нерксіпті техникалы амтамасыз етуді, ндірісті технологиясын дамытуды; механикаландыру мен автоматтандыруды амтиды. Негізгі крсеткіштері – ндірістегі негізгі орлар мен ндірістік уаттарды іске осу, жеке объектілер мен ндірістік базаларды салу, ндіріс уатыны сімі, крделі аржыларды клемі, рылыс-монтаж жмыстарыны клемі, аяталмаан ндірісті клемі.

· Материалды-техникалы амтамасыз ету жоспары. Оан нерксіп німдерін шыаруа кететін шыындарды есептейтін материалды есептеулер жйесі жатады. ндірістік нерксіпке ажетті материалды ресурстарды нормалар мен нормативтерді олдану арылы есептеп шыарады. Бл жоспарда шикізат, материал, отын, энергия жне т.б. лестік шыындарын азайтуды жолдары арастырылады.

· Ебек жне кадрлар жоспары. Бл жоспар ндіріс клемі лаюыны жне оны тиімділігін арттыруды негізгі белгісі ретінде ебек німділігін жйел трде лайтуды арастырады. Ебек німділігіні крсеткіші салыстырмалы баадаы нормативтік таза німні жылды клемі ндірістік жмысшыларды орташа санына блу арылы аныталады. Блімні негізгі бір крсеткіші – жалаы оры. Мнда жмысшыларды орташа ебекаысы аныталады. Осы жоспар арылы жмысшы кадрлар саны мен осымша ндіріске ажетті жмысшылар саны белгіленеді.

· ндіріс шыындары жоспары. Бл жоспарды масаты – ндіріске кететін шыындардын клемін анытап, осы арылы ндірістен алынатын пайданы клемін табу жне материалды, ебек жне аржы ресурстарын тиімді трде олдану.

· аржылы жоспар (аржы). аржы жоспарында мынадай крсеткіштер крсетіледі – айналым орларын есептеу, оларды айналымын тездету; ксіпорынны мемлекеттік бюджетпен арым-атынастары; негізгі ндіріс орларын салу жне олдану, пайданы есептеу. аржы жоспарыны маызды блімі – несие жоспары.

· Ксіпорын жымыны леуметтік даму жоспары. Жмысшыларды леуметтік жадайын, ебек жадайын, демалысын йымдастыруда жоспарлау шаралары арастырылады.

· Табиатты орау жне табиат ресурстарын пайдалы олдану жоспары. Су ресурстарын, жер ресурстарын, минералды ресурстарын жне уе бассейін сатау мен дрыс олдану жатады. Сонымен бірге аз алдыты жне алдысыз технологиялы процестерді йымдастыру, рамдастырылан ндірістерді дамыту, табии ресурстар, шикізат жне материалды кешенді трде олдануды жоспарлайды.

Ксіпорынны даму жоспарыны е негізгі блімі – нім шыару жоспары немесе ндірістік бадарлама. ндірістік бадарламаны крсеткіштері – тауар німдерін ндіруді су жолдары, шыарылан німні сапасы, оны шыаруды арттыру.

Жоспардаы н лшеміндегі нім клемін анытау шін нім шыару жоспарыны табии лшемдегі крсеткіші ажет. Табии лшемдерге – тонна, метр, квт/саат, дана, комплект жатады. лшем бірліктері ндірістік ерекшеліктерін, жоары сапалы жне экономикалы тиімді німдерді шыару жолдарын, материал, ебек, аржы ресурстарын немдеу жолдарын амтуы керек.

Жоспарда берілген лшем бірліктер жоспарлау мен ндірісті йымдастыруды барлы блімдері шін міндетті трде саталуы керек. Бл ндірістік бадарламаны белгіленген ассортиментте келісім бойынша жабдытау жоспарын орындауа жне ндірістік бадарламаны німні сапа крсеткіштерімен байланыстыруда аса ажет.

нім шыару жоспарыны маызды бір блімі – німні сапасын арттыру. нім сапасы зіні техникалы-экономикалы крсеткіштерімен, елімізді жне шетелдердегі техниканы жоары жетістіктеріне сай болуы керек. нім шыару жоспарында ндірістегі ескірген, азіргі заман талабына сай емес, турып алан німдерді шыаруды тотату жолдары арастырылады.

ндірістік бадарламаны н крсеткіштеріне:

· сату клемі;

· тауар німі;

· жалпы нім жатады.

Сатылан німні клемін мына формула арылы анытайды:

мндаы - жоспар бойынша берілген товар німіні клемі

, - сатылмаан німдерді жылды басындаы жне жылды аяындаы алдытары.

Тауар німіні клеміне: сырта шыарылып сатылатын дайын німдерді жне жартылай дайын німдерді ны нерксіп жмыстарыны ны (сырттан тапсырыс беріп жасалынан) жатады.

Жалпы німні клемі жоспарланан уаытта белгілен жмыс клемін амтиды.

=

мндаы, - тауар німі

, - жылды басындаы жне жылды аяындаы аяталмаан ндірісті клемі

Таза німні клемі – тауар німні клемінен материалды шыындар мен негізгі орларды тозуын (амортизациясы) алып тастау арылы аныталады.

=

мндаы, - материалды шыын

- негізгі орларды тозуы

Сатылан німні клеміне байланысты, ндіріс салаларыны, бірлестіктер мен ксіпорындарды іс-рекеттері, жасап жатан ызметтері аныталады. Сатылан німні клеміне ксіпорынны балансында тран, сатуа дайындалан тленуге тиісті дайын німдер, жартылай дайын німдер жне зіні крделі рылысына жргізілетін жмыстар клемі жатады.