Ксіпорынны аржылы тратылыы

Нарыты атынастары жадайында ксіпорынны аржылы жадайын талдауды маызы те зор. Бл ксіпорындарды туелсіздікке ие болуымен, сондай-а оларды меншік иелері, жмысшылар, коммерциялы серіктестер жне де баса контрагенттер алдында зіні ндірістік-ксіпкерлік ызметіні нтижелері шін толы жауапкершілікте болуымен байланысты.

Ксіпорынны аржылы жадайын талдау жніндегі сратарды арастырмас брын, «аржылы жадай» дегеніміз немесе «аржылы жай-кй» дегеніміз не, соны анытап алан жн. Соы жылдары шыарылан арнайы дебиеттерде бл ым р трлі тсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет «Ксіпорынны аржы (активтер) жадайы аржыны тарату, пайдалану жне оны алыптастыру кздерімен (меншіктік капитал жне міндеттемелер, яни пассивтер) сипатталады» деп жазан.

Профессор Н.А Русак бл ымды былайша анытайды: «Ксіпорынны аржылы жадайы аржы ресурстарын жасау, тарату жне пайдаланумен сипатталады. Ксіпорынны аржылы жадайы ксіпорынны алыпты ндірістік, коммерциялы жне баса да ызмет трлері шін ажетті аржы ресурстармен амтамасыз етілуімен жне оларды масата сай, тиімді тарату жне пайдаланумен, сондай-а баса шаруашылы субъектілерімен аржылы арым-атынаста болу, телеу абілеттілігі жне аржылы тратылыпен сипатталады. Ксіпорынны уатылы тлеу ммкіндігі оны аржылы жадайыны жасылыын крсетеді».

В.М. Радионова мен М.А. Федотова ксіпорынны аржылы жадайы «аржы ресурстарыны алаптасуымен, таратылуы жне пайдалануымен крсетіледі» деп жазады.

М. Н. Крейнина, А.И. Ковалев жне В.П. Привалов аржылы жадай ымын былайша тсіндіреді: «аржылы жадай — бл аржы ресурстарыны олда барын, лестіріліп таратылуы жне пайдалануын сипаттайтын крсеткіштер жиынтыы».

Профессор И.Т. Балабанов «Шаруашылы субъектісіні аржылы жадайы — бл оны аржы бсекелестік абілеттілігіні сипаттамасын (яни тлем абілеттілігі, несие абілеттілігі) аржы ресурстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында жне баса да шаруашылы субъектілеріні алдында з міндеттемелерін орындау. Шаруашылы субъектісіні аржылы жадайын талдауды келесі трлерін жргізеді: табыстылы пен рентабельділік; аржылы тратылы; несие абілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталы зін-зі теу» — деп жазады.

С.А. Стуков осы ым бойынша зіні кзарасын келесі сздермен баяндайды: «Ксіпорынны аржылы жадайы — бл біратар крсеткіштермен сипатталатын оны саулыы мен мір сру абілеттілігін кешенді трде баалау».

Ксіпорынны аржы жадайы осы ксіпорынны белгілі бір кезедеп аржылы тратылыын жне оны з шаруашылы ызметін здіксіз жргізуі мен зіні арыз міндеттемелерін уатылы теуі шін аржы ресурстарымен амтамасыз етілуін крсетеді.

Ал ксіпорынны аржылы тратылыы нені білдіреді? Бл сра та арнайы оулытарда трліше тсіндіріледі. Бір авторлар аржылы тратылыты «з аражаттарын шебер пайдалану абілеттілігі, жмыс процессінде здіксіздігін амтамасыз ететін аржыны жеткілікті болуы» деп тсіндіреді…

Аржылы тратылы — меншікті жне арыз аражаттарыны байланысы деп жазады.

Енді біреулер «з аражаттары есебінен активтерге (негізгі орлар, материалды емес активтер, айналым аражаттары) жіберілген аражаттарды жабатын, сондай-а телмеген дебиторлы жне кредиторлы арыздара жол бермейтін жне де з міндеттемелерін уатысында айтаратын шаруашылы субъектілері аржылы траты болып табылады» деп жазады.

Бл ымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин те ышам трде анытайды, Оларды ойынша «аржылы тратылы — бл рдайым тлем абілеттілігін кепілдендіретін ксіпорынны белгілі бір шоттар жадайы».

В.М. Родионова мен М.А. Федотова бл ымды келесідей тсіндіреді: «Ксіпорында траты алыптасан табысты шыыннан артуыны зіне тн айнасы — аржылы тратылы болып табылады. Ол аша аражаттарын еркш пайдаланып, оларды тиімді олдану арылы ндіру мен німді ткізу процесіні здіксіздігін амтамасыз ететін, сондай-а ксіпорынды кеейтуге жне жаартуа ажетті шыындарын аржыландыратын ксіпорынны аржы ресурсты жадайын сипаттайды. аржылы тратылы ксіпорынны жалпы тратылыыны негізгі блігі болып табылады». Осы ебегінде бл авторлар одан рі мына анытаманы келтіреді.

Ксіпорынны аржылы тратылыы — бл туекелділікті ммкін болатын дегейінде тлем абілеттілігі мек несие абілеттілігін сатай отырып, табысты сіру негізінде аржыны тарату мен пайдалану арылы ксіпорынны дамуын крсететін аржы ресурсыны жадайы».

В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бл ымды былай тсіндіреді; «аржылы тратылы — бл табысты шыыннан траты дрежеде артуы. Ол аша аражаттарын еркін пайдалануды амтамасыз етеді жне оларды тиімді пайдалану арылы ндіру жне німді сату процесіні здіксіз болуына жадай жасайды. Сондытан да аржылы тратылы барлы ндіріс-шаруашылы ызметі процесінде алыптасады жне » ксіпорынны жалпы тратылыыкы негізгі блігі болып табылады» (9), Ал ксіпорынны жалпы аржылы тратылыы, ол е алдымен рдайым табысты шыыннан артуын амтамасыз еткен аша аымыны озалысын крсетеді.

Ксіпорынны аржылы тратылы жадайына птеген факторлар сер етеді, оларды В.М. Радионова жне М.А. Федотова келесідей трлерге жіктейді:

· пайда болу орнына байланысты — ішкі жне сырты;

· нтижесіні маыздылыына байланысты — негізгі жне негізгі емес;

· рылысы бойынша — арапайым жне крделі;