Азатарды Жайыты о жа бетіне туіні себептері.

511.Біріншіден, шекара шебіне таяу айматарда отыран азатар мал жайылымынан тапшылы крді. азатарды ытайа арай кшіп кету ытималдыы пайда болды.

Екіншіден, азатар здеріні брына ата онысына айтып баруа тырысты. Ал ол оныстар Ресеймен шекаралы шепті ішкі жаында алып ойан болатын. 1771 ж. Еділ алматарыны елеулі лкен тобы Шышаа кшіп кеткеннен кейін Еділ мен Жайы аралыында босап алан жерлер болды.

шіншіден, Сырым Датлы бастаан ктеріліс кшпен басып-жаншылан со оан атысушылара слтандар мен ханны тарапынан атты ысым ктеріліп, уын-сргін жиілеп кетті.

Тртіншіден, Е. Пугачев пен С. Датлы бастаан ктерілістер аяусыз басып-жаншыланнан кейін патша кіметі брыннан белгілі «бліп ал да, билей бер» деген империялы пиыл принципі бойынша бірттас Кіші жзді лсіретуге тырысып баты, білайыр ханны рпатары болып табылатын бірнеше топты арасында та таласын шиеленістіре тсті. Хан таына негізгі міткер Бкей слтан болатын, біра 1797 ж. артайан Айшуа слтан Кіші жзді ханы болып сайланды. Шыыс рпатарыны арасындаы арым-атынас шиеленісе тсті. Бл жадайдан шыуды бірден-бір жолы Жайыты о жа бетіне кшіп бару ана еді.

512.Бкей слтанны ол астындаы азатар орналасан айма Ішкі Орда.

513.Ішкі Орда батысында Астрахан,солтстгі мен шыысында Саратов жне Орынбор губернияларымен шектесті.

514.Ішкі Орда баынышты болды Орынбор шекара комиссиясына.

515.азан университетіні кітапханасына араб, парсы жне тркі тілдеріндегі 6 нды олжазба тапсыран Жгір хан.

516.Орынбор шекара комиссиясыны аумаы арады Астрахан губерниясына.

517.1801 ж. Жайыты о жаасына кшіп келген отбасы саны 5 мы.

518.1897 жылы Ресей империясыны жалпыа бірдей алашы халы санаы бойынша Ішкі Ордадаы азатар саны 207 мы.

519.Бкей слтана хан лауазымы берілді 1812 ж.

520.Бкей хандыыны (Ішкі Орданы) негізін алаан Бкей хан айтыс болды 1815 ж. 12 мамырда.

521.Бкей ханны сиеті бойынша та мрасы алдырылды лы Жгірге.

522.Жгір слтанны жасы небары 14 жаста боландытан, кмелеттік жаса толанша хандыты билеп трды Шыай слтан.

523.Жгір ер жетіп, кмелеттік жаса толанша трдыАстрахан губернаторы Андреевскийді йінде.

524.Жгір хан азан университетіні кітапханасына тапсырды араб, парсы жне тркі тілдеріндегі 6 нды олжазба.

525.Жгір Орал аласында хан болып жарияланды 1824 ж.

526.Жгір хан Орал аласын биледі 20 жыл.

527.Жгір ханны зіні жеке меншігінде жері болды 400 000 десятинаа жуы.

528.Би Балы дайбергенлыны иеленген жер клемі 300 000 десятина.

529.Жгір хан Бкей хандыыны з жрмекесін йымдастырды 1822 ж.

530.Жгір ханны тікелей нсауымен мсылман мешіті ашылды 1835 ж.

531.Жгір ханны бастамасымен алаш зайырлы мектеп ашылды 1841 ж.

532.Жгір хан айтыс болды1845 ж.

533.Далалы жадайда бірінші болып Ішкі Орданы топонимикалы жне географиялы картасын жасатты Жгір хан.

534.Жгір хан жасы крді а аулау, ааш отырызуды.

535.Жгір ханны нсауы бойынша ааш отырызылды 50 000 гектар жерге.

536.Аашты кескен, сындыран адама айып 25 дре сотырылды.

537.ару-жара палатасын ашу жнінде бастама ктерген Жгір хан.

538.Мал тымын асылдандыру ісіне белсене атысан Жгір хан.

539.Ресейді Еуропалы блігінен ауыл шаруашылы рал-саймандарын жеткізуге нсау берді Жгір хан.

540.Жгір хан Бкей хандыын басару ісіндегі жетістіктері шін марапатталды I дрежелі асиетті Анна орденімен.

541.Жгір хан 42 жасында – генерал-майор,43 жасында азан университеті ылыми кеесіні рметті мшесі.

542.Жгір ханны отбасылы рамы 2 йелі, 6 лы, 3 ызы.

543.Уаытша Кеес рылды 1846 ж.

544.Уаытша Кеес траасы діл слтан (Бкейді лы).

545.Ішкі Орда Астрахан губерниясыны рамына берілді 1872 ж.

546.Жгір хан Бкейлы (1801-1845) – Бкей ордасыны ханы (1812 жылдан бастап).

547.І Павел (1754-1801) – Ресей императоры.

548.Мешіт –мсылман ауымны намаз оуа жиналатын, Аллаа сыйынатын орны.

 

§16. азатарды 1812 жылы Ресейді Отан соысына атысуы.

549.Кіші жз азатары ашаршылытан балаларын тару шін жасаан амалы Хиуа кпестері, Жайы, Орынбор казактары, орыс шаруалары мен кпестеріне лдыа сатты.

550.азатарды Жайыты ішкі жаына жіберу туралы жарлы шыты 1808 ж. 23 мамыр.

551.1808 ж. 23 мамырында жолданан жарлы кімні атына жолданды Орынборды скери губернаторы князь Г.С. Волконский.

552.Бл жарлы аталды: «Орынбор шекара шебіне таяу кшіп-онып жрген ырыздарды (азатарды. – авт.) ішкі жаа жіберу туралы».

553.1820 ж. шекара шебіні ішкі жаына ткен азатарды жалпы саны 20 000 адам.

554.Шекара шебіні ішкі жаына ткен азатардан ралан ауыл «Байсаал».

555.1818 ж. Байсаал ауылында азатар саны 300-ге жуы.

556.Орынбор мраатындаы материал бойынша Байсаал азатары туралы: «олар здеріне й-жай салып алан, мешіт пен училище ашан, егіншілікпен айналысан, шама-шарына арай мал да сірген».