Трбиле килск — трбиле сйр улында

Миллтте килсге тотошо менн тиерлек слре трбиен айтып ала. Туранан-тура трбинн тыш, баланы Эске донъяына тьир ите, миал-ваиаларан кренеенс, с оманлы сата м имегн осора у башлана. Артабан с кеше балаына трби сн йнлеш бире тнд эшлрг тейеш. Баланы булмышын алау-алатыу, уны келен йрне-йрте м башалар — с трбиене тп йнлеше.

трби менн шллнег ниге алыу — трбине тос, ышаныслы, нылы бер лш. гр кеше бт нмне л ямыша, мхитк, атай-сйе яылыш трбилен ылтап, трби менн шллнмй икн — мерене уы кнн тиклем зарланыуан башы сымаяса. Шуны сн слре бурысы — бала бли булас, трби менн шллнен сн йнлеш бире, бли булана тиклем туан тел, милли рух, мнит, снт, традициялар нигеенд заман улышында трбил, белем бире, а менн араны, у менн улды айырыра йрте м плелек аилрен йрте. бее кеек а анлы миллт слрене таы бер и мим бурысы — балаыны йрген телг, халыа й, килсгебег мт тойоо алыу. Шул сата бе миллт булара юалмабы.

лбитт, ймиттге грештр атын-ы булмышына ла ны тьир ит. айы бер атын-ыары заманса йше л, ти хоулы булыуы ла, азат рухлылыты ла икенсе трл алауы, холотарына ят ылытары ти йотороп алыуары м тк йлндереп ебрере борсолдора, лбитт. Эскелекте и йме ятарына тиклем лштере м уны нормаа анау а трн уйа ала. Халыбыы милли ифтене грее, сифат яынан айтышыра ала барыуы ына тгел, зиф балалары арта барыуы ла аяныслы кренеш. Тимк, башорт халыны генофонды греш кисер.

Милли холобоо, милли рф-тебее, милли шлб, милли традициябыы юалта, бе Ер йн миллт булара юаласабы.

ксн, р ваыт абатлап, икртеп-йтеп тороуы тьире ксл икн, трби эшенд был ысулды файалана м слр аша халыбы генофондын яшыртыуа лгш аласабы.

 

Сйем

 

сйем, Мрхб Мхейн ыы Яупова, Ейнсура районыны Ибрай ауылында тыуып кн. Яыу-ыыуа аллы йрнгн. се менн атаы бик ирт леп киткс, апаы менн ене улында кн. «Бер ген л ырын нитмнелр, ыйырытманылар», — тип хтерг ала торайны сйем улары. сйем зирк м ткер булан. Шуа уны ауылдаштары -ара «Сталин баш» тип йрткндр. Сталинды Аллаа тилгн сатара, лбитт, сйем сн был оло баа булан.

сйемде бар ксн бее уытыуа арнауы, баша бер нимг л арты итибар бирмк тырышып, тормошон бег баышлауы жп. Бе кн йылдара ете йыллы белем аладан у игеенсе класа уыра барыу тлле ине. юары белем алыу, айалыр барып уып айтыу — тормоша ашма хыял ыма ине. Урта мктпт фт «урында эшлгн» кешелре ген балалары уый алды. Иемд, бер ваыт апайым менн абзыйымды уыуы сн аса тлй алмаас, имге ур йб атып, блкй й алдылар а хатаы айырманы уытыу сн тлнелр.

«Балаларымды уытам! Ке була, эн юалмай» — был сйемде масаты ине, м ул бт балаларыны да юары уыу йорттарында уыуына сике орурланды. Инолда юары уыу йортона инеселр ул заманда бик ине. Йылдар ткс, Инолда ауыл гимназияы асыуа лгшеп, уны директоры итеп тйенлнгс, ебе йшг-кн йорта арап, бала саыбыы к алдына килтереп аптыраным. Ихлас аптыраным. Атайым — ат араусы, сйем — колхозсы. Блкй ген й. Кеше лмй. йб оло юл тнд, ауыл осонда булас, туаны ла, таныш-белеше л «знакумы» ла кил. Электр уты ю. Шм. Кн-тн эш. ыуы Эйек йылаынан ташыйбы. Йыла бее йн бер сарымдан ашыуыра алылыта. сйемде йтеен араанда, туы трл тл. ап-ары итеп май яып тапшыраныбы ит алан. лбитт, р са улай булып торманы. Инолда канализация, электрлаштырыу, юлдара ырсынташ тш м баша шундай кнкреш уайлытары булдырыу илебе ааныштары менн берг бары. мм бе кн сата былар хыял ына ине. ле уйлап араам, хатта вазифалы кешелре д балалары юары уыу йорттарында уый алмаан. Вузда уыусылар барма менн ген анарлы заманда, абзыйым Свердловск алаына барып юридик института, апайым Ырымбур алаына педагогия институтына уыра инде. сйемде аына айан алынандыр, мм ул млд бик ирктр эшлгн батырлыты эшлне ул. Атайым тк бик сибр, ап-а йл, ырлас танаулы, зп-згр кле, омол буйлы, йкмл, мут арашлы, йор ле ир ине. Мандолинала и китмле ота уйнай, йырлай м жп енслекле бейей торайны, абантуйара бейерг сыа, Сабирйн бейей, тип схнг табан йклш башлай торайнылар. «ара урман», «Ййллек», «Хафиза ла иркм», «ф», «Тйл» тигн йырары ле л ола тбмд ген яыраан ыма. уыш йылдарында уты йшлек ундай ир тиренд уралыусы уауышкалар (руссанан башортсалаштырылан — вдовушка. — М. Б.) а булмаандыр, лбитт. Атайымды форма кейеп тшкн фотоы бар. Бик килешеп тора. олаа атыра буланлытан, уыша алмаандар м милицияны район блеген эшк саыртандар. уыштан у ат араусы, мал ктсее булып эшлне.

уна саырышыу ксл ине уыштан у.

Бер мжлестн сйемде бик ярып айтаны хтеремд. Ибрайан Камила апайым килгйне. Уа ярып-ярып йлгнен илйем:

— Хлим исемле бер уауышка енде бейерг тшргн булды ла:

Згр клдк рм бит ул

Кей белмгндрг.

Матур йрр рм була

й белмгндрг, — тип тама йткн була.

— ен алып тш, ни эшлп яы бейейе? — тинем ен. Мин ним тим д тылай бит ле е, енде йтм. Алып тшт Хлимне. Алып тшкйне, аршы тама йттем:

Самауыры айнамаан,

Клг йлнгн кмере.

Кеше йрен ыыып

теп бара мере, —

тинем. Бер аптырырмын, тип уйлай торайным. Ундаы тел минд юмы!

— Уй, апай, бигерк аты йткне. Ни эшлне шунан?

— Барып ултыры ла шымтайы.

— Апай, ауырыр инде и. лл ни эшлп Ибрайан ксеп киттеге?

— Еел тгел. Тик итибар итмк тырышам. Итибар ит башлаа, кп ул сбптр. Йн кйрп, ан арайтып ауырыуа абышам, балаларымды кем баыр? Улары кеше итерг крк. Балаларым зирк. Баштары ебее яа — Яуповтара тартан. Уытам, кеше итм балаларымды.

сйем алдына алан масатынан ис кен л тайпылманы. Атайым ат араусы булып кскс, йй буйы урманда аас кырты й беснд булды. Алтынсы класта уыандан алып мин атайымдан алмай йрнм. Аас ыран сата ярамым ур буландыр, снки атайым алан штабелдр башаларыына араанда иелерлек ур булана аптырай торайнылар. «Китсе, Сабирйн, кг кренмгн ене барыр. Юи бер кеше был хтлемде барыбер эшлй алма!» — ти торайнылар. Атайым е л аас эшен шп булды. Урманбатыр ыма кр торайным. Аасты йыа бара, эре ботатарын ботап ырыта бара, икенсеен тотона. Мин ва ботатарын ботайым, ботатары бер урына йм, ртп ебрм, атайыма бысы тартышам, сй айнатып алып килм йки айран ыулайым.

(Атайым ны ыуап киткн саында а ына алын ыу ес л ауырый а кит торайны, шул у алын ыуы се аты менн айран итеп бир, ауырыманы. се атыты ниндй илле барыр — белмйем.)

Урман — бее аилне ксебе ине. Бер ятан, утын ерлгн сн аса тллр, икенсе ятан, атайым урман ыран сата т йклре, айаулытары, бааналы имндре айырып ала бара ла аа улары атып аса имлй ине. ыш кндре йкнн йыуыс, бумала яай юргайны. Шунан сйем то тултырып улары ялан яына тейп алып китер ине. Бее сн Байма, арыташ тигн урындар бик алы м и китмле бай я тойола торайны, снки оа кттрп айтан сйебе лл кпме китаптар, дфтрр, ара ауыттары, лмдр тейп айтыр ине. А ына урайас, Нсим ылыуым менн омала, лморон йыйып, дарыуханаа тапшыра башланы. урайыуыбы а шул хтлем ген инде, снки ылыуым беренсе класа уыра барыра а алъяпысты е эшлп алан асаа атып алды. омалаты й дарыуханаа тапшыры, й булмаа, ниндйер апайар бег килеп атып ала ла Караганда яына алып кит, шунан ул ятаран эре бикле ситса тауар алып айтырар ине. Был ит алан, снки мин туайа омала тиргн сата: «араанда — омала, гр йыйа кберк, бег алырар клдк», — тип йырлап йрй торайным. лморондо киптереп, абаын, осондаы суын таартып тапшырыра крк ине. Бе бик кп йыя инек лморондо. Инолдо олтай туайы бай була торайны елк-емешк. Хер ола ялана йлнгн.

сйем ре булды. Абзыйым Свердловск алаында юридик институтта уыан сата, бер нис тапыр аы алып барып айтты, апайым Ырымбура педагогия институтында уыанда бер-бер артлы тыуан ике балаын арашты. Мин университетта уыан сата, Хрущевты халыа кукуруз икмге ашатып йонсотан йылдарында, ми л, фг, он килтергелне.

алдына алан бурысын тне сйем. Юары белем бирм барыыа ла, тине, — масатына иреште. Донъялыта ниндй ген ауырлы, алашылмаусанлы осрамаын — тп масатына ынтылды м ен бхетле ананы.

телен, моон яратты сйем. Азат рухлы ине. «лм д, бер кенесемд ю, уйнарын уйнаным, эшлрен эшлнем, йшрен йшнем. Масатыма ирештем, балаларымды ем уйлаанса терем», — тиер ине. Дрт балаыны да аиленд кн ейн-ейнсррене ген тгел, бл-блсррене д телдре туан телд асылып, таа башортса йлшере, башорт мктптренд уыуары, йыр-моа булыуары сйем сн орурлы та, бхет т, шатлы та ине.

андан килгн орурлы бар ине унда. ен кметерг юл уйманы.

Атайымдар бесн ерлгнд, яланда йолап йрй торайнылар. Атайым ул сата милицияны район блегенд эшлй ине. Атайым аы алыра айта. Бер милиционеры ашамлытарын оон арбаа тейп кил л, сйем ен тигн ризыты тейрг ушып, айалыр йомош менн кит. сйем атайыма ерлгн йберре алан сата, шикле тойолан бер тото апшап арай. Шиге дрк сыа — унда гармун була. сйем ти ген хйл уйлап таба, айандыр гармун ыма посылка йшниге алып, теге гармунды алмаштырып ала. Атайым кит. Кп т тормай гармунсы милиционеры атыны кил:

— Тейнеп киттеме Сабирйне?

— Китте.

— Ктп тора инде тегенее.

— Кт ктлер инде.

— е йепле ин, Мрхб. Йне, эшлеке атындары ирре гел шулай икенсе атындар менн йрй ул. Ртк кткнем бар. Сабырлыыдан тгел, йебеде белгнг ндшмй тедер инде. Сабирйнде ул тетте-реен бер кн йшм инем уны менн.

— Йшмй айа бараы? Балалары атайы иткем килмй. Унан у, ми арата насар тгел бит ул. артайан кнд яы алмаам — булды.

— Йне ютыр ине.

— Йнем бар, тип ни ылайым? й, бгн бер ыы эшлйек. Ярам итеме?

— Бй, й.

— Балаларыды йолара иртрк ал. Мал-тыуарыды ти ген йый а ерлн.

Китлр былар рген аръяындаы сабынлыа. Ун сарымдан кпк ашыу ара. сйем юлла теге атына аартыбыра бара икн:

— Ни кр д, ндшм, ысырма. Ирр ундай сата, йрклре алдында шп кренерг тырышып, бислрен ыйырыта. Тауышыды сыарма! Аланымы?

— Ярай. ндшмм, шым булырмын.

ыуыша яын ына кбн тбнд урынлашалар. Яында ына табын ора башлайар. Бер са ауынсылар йыйыла башлай. се бал сыаралар. имге ымаса булып алас, гармун уйнара ушалар. Гармунсы милиционер гармунын сыара, уныы йшник, ти. Милиционерар урман яыратып кл башлаан. Шул са йш кен бер ауынсы йырлай-йырлай гармунсыны алдына килеп ултыран да:

— Мин буланда, гармун нимг уа? — тип осалап алан. Шул са кбн тбнд ултыран атыны:

— Ебр мине, ысындыр улымды, лтерм, икеен д лтерм, — тип ярый башлаан. Тотоп торан сйемде улынан ысынмасы була икн.

— Мин ним тинем и? Риза булды бит шартыма. Хер икебе тумалабы. айтас, алашырыы. мин ине тап мине кеек к «йне» икнлегеде крте сн ген килтерем, — тигн сйем.

сйемде тормошона херге кн арайым да шундай ыымтаа килм. Уны тп йш принцибы — балаларын «кеше» ите, башортлото оноттормау, е менн туан теленд йлшерлек ейн-бллр алдырыу. Ошо принциптарын тормоша ашырыуа амасаулаан баша аршылытары, хатта атайымды ваытлыса мауыыуарын да тормошта осрай м теп кит торан ыы-зыыа анаан. Шуны сн д масатына иреш алан.

Ейнсура районына аилм менн ксенеп килгн сата, ебе менн берг сйемде л алып айтты. ыр йылдан ашыу йшгн Инолона ихлас айтты, Эйек буйарына тшп йрн, элек берг атнашан хирттрене ин аландарын кргелне, улар ре л килгелне. Тик Ибрайа барманы. Шул тиклем аынан тыуан ауылы ыр сарым ына алылыта ине. е иртн тадарын тороп Ибрай яына арап торор, йлнгн айын телг алыр ине: «Э-й-й, рм ыуына етме ни ул! алын кй л ссте ебктй ит бит ул. рм балыына етме ни ул! Эйек балыынан ыу тме йтеп тик тора. Ошо Инолда меремде яртыынан кбе тте бит инде. Барыбер енмнем. Ибрайа булды келем. Тыуан ер менн йн берг реллер ул».

— сй, Хсбиямал апай аынан, кт бит. Хмди апайар а килен, тип алды. Мхлис олатай а лкнйгн. Мрхб ылыуымды креп алыр крк ине, оа йшп булма, тип ултыра. й, барайы, — тип гтлйем. (сйемде бер тугандары ю ине инде, ике туандарынан Мхлис Яупов олатай ына алайны.) Баш тарта. е бер а йрй таы Ибрайы йлй башлай: «Анау ятара ослайып тора ул бее Осло тау. Тек ген абралы ине абра тауыбы», — тип арап тора тыуан ауылы яына. «Машина менн ген алып барып айтам», — тием, — баш тарта. Йылмайан була ла: «Барыуын барам, бер кнд ген йлнеп айтмайым инде мин унан», — ти е. Бер тапыр трн итеп уфтанды ла: «Балам, мине Ибрайа алып айтып ерлреге. Тере сата бармам инде», — тине. «Ни эшлп, сй? й, барайы. фг айтып китк, Ибрайа килере алы булыр. Бына торан ыр сарымлы юла хер барып йлнбе бит».

— Ю, балам. Мин Ибрайан киткн сата ут кеек инем. Хер ола ишетмй, к насар кр, аран ыма ишелеп торан толомдар ю. Ибрайым урамынан нисек теп китмк крк былайтып, — тине. Бына ни булан икн илле!

Шул сата мин сйемде баш тартыуыны рсен тшндм... мер буйы кс, аылы менн ен ибат итее масат итеп уйан сйем йшйеш схненн — тп тйгенн орур, матур кй китерг уйлаан.

...сйемде васыятын тнек. Мгелек тйген оатыр сн, Ибрайа алып айтты. Бик ерлп ерлнелр ауылдаштары. Оло рхмтлемен улара. сйемде блкй сатан баып тергн спъямал инйемде ейнсре Злхиз апайым менн уны улы Мхррм м килене Глбаныу Ирисовтары апалары ла, келдре л р са асы булды бег. бит уйлап араа, улар бег дрт быуын айырылан туандар. Бег булан йылы мнсбттре сйем арата ихтирамдан кил, лбитт.

сйем мерене уы кнн тиклем Яуповтар неле менн орурланды. Мине сираттаы китабым баылып сыа ла, баша туандарымды уышы хаында ишет л: «Яуповтар аны е л! Яуповтар башы!» — тип матар ине.

Мин беренсе класа баран йылда, 1950 йыл ине, ни илл менндер башорт кластары асылды. Беренсе менн снс, икенсе менн дртенсе кластары берлштереп уыттылар.

Т бт беренсе кластары ла берг ултырттылар. Бер ваыт бее буласа уытыусыбы, директор м таы бер нис кеше класа килеп инде.

— Рустар, ул ктреге, — тине директор. Бер нис бала ул ктре.

— Башорттар, татарар, мишрр, улдарыыы ктреге.

Бт класс тиерлек ктре.

— Баыы.

Баты. Кмк инек. Директор ултырыра ушты ла икенсе орау бире:

— Кем уый бел?

Мин ул ктрем. Абзыйыма ла, апайыма ла беренсе рус класында уып ките ыйына тура килгнлектн, мине блкйн уыра йрттелр м мин беренсе класа баран сата «Букварь» китабын уый, арифметиканан миалдар эшлй инем.

Директор алдымда ятан «Букварь» китабыны бер битен , асты ла, уы, тине. Уыным.

— Как фамилия?

— Биктимерова.

— У тебя много братьев и сестер, да?

Инолда кп балалы таы Биктимеровтар бар ине. Директор улары ораандыр.

— Нет. Один брат Салават и одна сестра Марфуга.

— Понятно. Садись.

Апайым менн абзыйым кластарында и яшы уыусылар ине, директор улары белгндер, тен, абзыйымды бт мктп «Салауат» тип исеме менн ген йртт, яшы уыуы араында абруйы ур ине. Апайым да унан алышманы. Шуа директор мине уый белеем аптырамаандыр. Ултырыра ушты. Башалары да фамилияын ората, уытыусылар менн йлш, айы беррен тата эрген сыарып батыра барылар. Тата эрген сыарып батырандары башорт класына алып китлр, башорт класы асыла икн, тип йлш башланылар. Унлаан уыусы йыйылас, йш кен уытыусы мине яныма килде л:

— Исеме кем ине? — тип ораны, башортсалап.

— Мрйм.

— Мрйм ылыу, й мине класа. Мин и бейер, йырар йртермен. Ана иптштре бте л ми бара бит, — тине.

Мин бер уытыусыа, бер директора арап тора бирем. Шунан директор:

— Она остается, — тигс, кире урыныма ултырым. Директор сыып китте.

Сара, Рауза, Минегл, хмулла, Фжт, Хлит исемле балалар, берг уйнаан иптштрем: «й, Мрйм, й», — тип саыра башланылар. Рауза бтнлй к эргм килеп, йберремде йыя башланы, ене кренд йш кренде. «сйем, и Мрйм ярам итер, тигйне. Мин хер нисек уыйым инде? Ми хер кем ярам ит инде», — тип йлн-йлн илай ине Рауза Тутамышева. е мине йберремде осалап алан да бирмй. Уыусылар аптырашып киткн. Рус уытыусыы:

— Биктимерова, садись. Остальные идут в другой класс,— тигйне, баша ыар а Раузаа ушылып илай башланы. Шунан мин улар менн киттем д барым.

Уытыусыбы — Нурия Фазлыхмт ыы Сйетова «лифба» бире. ыыынып уый башланым. Баша хл-ваиалары лл ни хтерлмйем, мм «лифба»ны биттрен берм-берм асып уыан сата башортса р яылыуы ыы тойолдо. й башортса китаптар ю ине. Атайым да, сйем д «яыса» уый белмй, абзыйым менн апайым русса ына уыйар. Уытыусыбы ми китапты ысырып уыра ушты ла е снс кластар менн шллн башланы. «лифба»ны ысырып уыйым. Тик бер е аламайым да уям. Башалар а аламай. Уытыусыбы бее яа килде:

— Нурия Фазлыхмтовна! — тип ул ктрм.

— Ни булды ?

— Морон ним була ул? — тип, «о» хрефен руссалап йтеп уыйым. «Букварь» уыанда абзыйым бик оа итеп «о»-ны русса йттереп йрткйне. «Рус балалары хрефтре йт белмгнг бен кл торайны. ин тн к яшы итеп йрнеп бар», — тигйне. «Букварь» китабын кн айын абзыйым менн апайыма уып крт м рус хрефтрен др итеп йтерг йрн торайным. Шуа морон тигн е рус акценты менн уыанмын. Уытыусы йылмайы ла, др уымайы бит, руссалап йте, (башортсаы морон була, тине. снс класс малайары байта ваыт мине «морон» тип секлп маташтылар. Аа тутанылар, снки мин улара мсьл сисеп бир торайным. Татаа сыан балалар ялт итеп мине яа арай алалар а, мин й рге хаталарын ттеп, й мсьлне яуабын йтеп ебр инем. Беренсе класта уыам да, снслрг р ваыт ярам иттем. Рус телен айырыуса ауыр лштер торайнылар. Татаа яан рен тт инем. Аа ына аланым — башорт класына й уыуа ауыр, й класында артта алан, йше ткн балалары йыйандар икн. Ми улар менн уыу бик келе булды. Тик игеенсе класа еткс кен тир-я ауылдаран уыусылар тлде. Улар араында яшы уыусылар бар ине, ярышып, смлнеп уыу келлерк булып китте. Улары берее — Бикбау мктбенн бик ксл математик Маинур хмтовна Моззафарова, халы яла киткнг тиклем Кгрсен урта мктбенд математика уытты.

Башорт класы тип анала ла, предметтар рус теленд алып барылды. Башорт кластарын р са ике мктпт уыттылар, яы мктпте кластарына инеп, бер ген йыл ошо ур трле яты кластара уыа ине, тип хыяллана торайны. Икенсе сменала булды, фт унынсы синыфта ына беренсе сменаа ксерелр. Ботаника дрестренд ссклре, емлектре атамаларын, зоология дрестренд оштары исемдрен башортса орай торайным уытыусыларан. «Ни эшлп башортса уытас, бт фнде л башортса ына алып бармайыы ул?» — тип аптырап орай торайны сйем д уытыусыларан. «Нимг ул? Вузда рус теленд уыясатар».

— Ошо балалар бте л вуза инер тиегеме? Кн айын Мрйм янына килеп, дрес ерлйр. Анау Вилдановты улы мине Салауатым йшенд бит. Мрйм менн уый. Венера, Рхимлр Мрфуам йшенд. Мрйм кн айын шул балалара йг эш алата. Улара алатан нмне мин ятлап бтм. Кн айын бер к нмне тылый. Килгн айын шуны оноталар. Башортса булас, башортса ына уытаы, блки, бер нм йоор ине рен.

— Шулай ушалар бит бег, Мрхб апай.

— ушалар тип ни, аламаандарына башортса йл, кем ним йтен инде? еге башорт та инде.

Ысынлап та, бт предметтаран да тиерлек башорт уытыусылары уытты. Биологиянан — Дин зиз ыы Зйнуллина, химиянан — Фри Мхтр ыы йнуллина, тарихтан — Харис Вли улы Солтанов, математиканан — Зфр Бикт улы емов м Кбир Исха ыы Ирсаева, физиканан — Йт Ймлехай улы йнуллин, рсемдн м ыманан Слих Слмн улы Аллаолов, рус теле м битенн — Рмзи Лотфулла ыы зизова м башалар. уытыу рус теленд алып барылды.

— Шул балалары аламаандарын, исмаам, башортса алатып ебрге, уыуы ла ыыыра булыр ине рен, — тип сйем аман фекерен тылыны. Йштре теп, кле бкн ыма бер ни аламай ултыран балалары йллй ине ул.

— айа ул, тикшереп кен торалар, — тинелр уытыусылар.

— Тикшереселре л ее ыма кеше бит инде. Алаша алмайыымы ни?..

Бт илд руслаштырыу баранда, й балалары менн рус теленд йлшее мртбг анап, уытыусылары бтн л, хатта бее башорт теле м бите уытыусыы ла балаларын рус кластарында уытан сата, баланы туан телд уытыу зарурлыын айан алаандыр сйем — ле л аптырайым.

сйемде с туан апаы йшне Инолда. Ибрай ауылынан инелр. Мин белгнд олатай лгйне. Инй бер е итк тулы бала менн алайны. Бт балалары ла зирк, уыуа лтле инелр. Инйебее аына совет идеологияы ны егйне, балалары рус телле ген булып телр, бее й башортса йлшкнлектн, балаларын бег бик ебрмне, кршелрендге рустар менн аралаштыры, инй хатта е л балалары менн вата-емер русса йлшеп маташты. мте шул булды — с улы мрйг йлнде, кесе ыары рус егетен кейг сыты. Бына тигн змерй с егет кел бушлыын, кел йыуанысын эсе менн таба башланы м егерме алты йшенд ген химия фндре кандидаты држен эй булан аай а, бик йбт белгестр булып танылан устылары ла яты донъя менн ирт хушлашты. Фн кандидаты аай фл сата бег кил л:

— ылыу, ин мер буйы сйе рхмтле бул. ее телдн айырмаа нисек аы еткн Мрхб апайы! бе бит бттк. Бттк. Мин бер кем д тгел. Башорттар араында башорт тгелмен, рустар араында рус тгелмен. белем бар! Белем етерлек! Кандидатлы ялаан сата, яуаптарыма хатта ул сабып ебрелр! туан тел ю. Мрхб апай, белеме, ним тине ми? и, устым, у да ю, ул да ю, е тотан юл да ю, тине. Белем менн ген йшп булмай икн. Кешег йыр крк, кел йыуанысы крк, туандары менн рхтлнеп йлше крк. Ибрайа айтам, туандарым менн ярым-йорто йлшм. Зиф мин, зиф. Келем зиф. Шул ним була инде, , ылыу?! «Атай» тип йтерлек бала да булмаын ле...

Йл ине аай. Был сата ул аиленн китеп эс башлаайны. Бер туан ылыуы ауылдан килеп, апай, ег килекерп йрн инде, Дит енй бик аыллы бит, уны менн йлшеп ултыра, блки, абзыйымды да тормошонда берй масат барлыа килер, тигн булды. Килгелп йр ген тгел, бер нис ай ебе йштеп араны, сеен ташлатып, эшк урынлаштыры, башортса йлшеп йрн л башлаан булды, мм эег ны тартылайны. «Туан телд йлшерг а-ма йрнермен д ул. йыр? кй? ауылды лкндре менн йлшеп ултырыуар?» — тип, тубытарына уа-уа, айыра торайны.

Аай Тмн ятарында ла йрп килде, ауырып китте, шунан Инола айтып йшп алды, тик сее араында яты донъя менн хушлашты.

сйем бее туан телебе йлштере сн, ысынлап та, ны торо. ул заманда район генд, атнаш миллтле м рус мктпле ауылда, быны сн ур ныышмалылы, еде халы булыуыа оло ышаныс крккн. Хатта ниндйер кимлд мрифтселек аылыр был, тип т баалайым. Ул ошо фекере бег л едере. Бе, уны дрт балаы ла, башорт аиле ороп, балаларыбыы башортса йлштереп терек, ле инде улар а лсйре тлимтенн тайпылмайар.