Мин рухи лемемде едем...

Ир кеше тк бик матур ине. сйем, уны кргс: «Бынау балаа Йософ тип кен ушаларсы. Уны ылыулыына Рфис тигн исем бер килешмгн ыма. Злйха аши булырлы Йософ та ошолай ылыу буландыр инде. Нисек к теймй ген кн икн!» — тип оланды уа. башалар, бигерк т йштр, уны инд киноларындаы артистара ошаттылар. атыны Рши л, апылара иренн айтышыра тойола ла, бик йкмл, бик аыллы атын ине. мм ир ене тышы матурлыына т ны мит бире, маайы, упырайы. Урамдан ткн сата кре р са магазиндары быяла тренд булды. Быяла саылышынан ене буй-ынын, абарып торан см-ара ссен арай-арай, барматары менн тарай-тарай, барыр ине. аил ороуа умауына, ен ти кешег йлнм-ен зарлана, зарын баыр сн эштн у шарап киоскыы аша айта башланы. Вазифалы урында эшлгн атынын кметеп, икенсе атындар менн саыштырып, йебен табып маташты. атын был хлде ауыр кисере. Ире кметкн сата илаылап та алды. Бер-бер артлы бынамын тигн матур булып еп килгн балалары менн кел йыуатып араны, мм ирене мнсбте р са йрген йкп торо. ир ауаланыуын дауам итте. Балаларыны ыай сифаттарын — ен, бт балалара ла хас шулытары ла, пелекк анап, атынына ошатып, атынын тбнетерг ер ген торо. атын рссам ине, бала баыу буйынса отпускынан у эшк сыты, эшен матанылар, заказдар бирелр. Ир кеше заводта инженер булып эшлне, артабан ее уйламаны, бары тик атыны уышынан кнлшеп, уны кметеп йшен, келен е ара нур йыйыуын дауам итте. атын, аилл именлек алауа, ютан-баран ауаламаа тырышып, кнлшерлек изем бирмк, ирене йнен теймк, ул буланда ен мататмаа тырышты. мм ир кеше атыныны абруйы арта баранын, ленн-ле матбуат биттренд уны исем-шрифе кренгнен, ене кн айын шелтнн баша ишетмгнен кре. Уыуа бик лтле, мктп йылдарында Мск вуздары хаында хыялланып йргн ксл математик булыуын иен тшргн айын, кслгнн е рлнде. рлнее ара асыуы атынына тшт. атыныны аил именлеген алайым, ир келен тшрмйем, тип шым йшрг тыры-шыуы бааланманы.
Рши тамам кел тшнклгн бирелеп, ауырыуа абышып, лтен вайымы арай башланы. мм бер са, ыуа сарсауан япратары ши башлаан глг ыу ипкс, апыл баш алытып ебргн ыма, Рши л ен ула алды — йшреп, матурланып, йшг дрте артып китте. Хркттрен элеккес етелек, йн йылмайыу айтты. е былай тип йлне ул:
— Бер би рг арата рт эшлй башланым. ем эшлгн рт келем ятмай а уя. рге ксл рухлы башорт ирен бир алмайым да уям. Шунан атайымды к алдына килтерем. Уны арашын, халы, еллек ялап сыандаы торошон... Уны районда ына тгел, сит ятаран да килеп адвокат итеп яллайар ине. ен ни тип кен йеплмнелр, ниндй ген яла яманылар! ул аман еллек яланы, кешелрг ярам итте. Ниндй инаныу уны ксл рухлы иткн икн? айы сатара еткселр менн д алышыра тура кил ине бит уа, тип уйлай башланым. Яуабын таптым. Ул ене халы булыуына ны ышан-ган. Ха булыуын ибат итерг ынтылышы ксл булан. Ул кршсе. еллек сн кршсе. Шуа бирешмгн. Ул бер ваытта ла аланманы, ярамаланманы, еллеген илап-мыжып ибат итмне. Ул бирешмне. Атайымды ртен тшрм. Ошаттылар, матанылар. мин уйа алдым. Ни эшлп мин емде бер кемдн д км тгеллегемде, хатта тбии лтем менн бт тбнетерн тн бу-лыуымды ибат ите сн кршмйем? Ни сн мин булмаан йебем сн аланып маташам? Ни сн атайымды тырышлыын юа сыарам? Уны ышанысын алау масатында йшмйем? Ул бит мине рссам лтемде терерг тырышты, ми ур мт баланы. айа, ним тшрм д, рлмне, тыйманы. Мейеск рт тшрмме, стенаамы, тупаамы — бер ваытта ла асыуланманы. аы, лм табыра, айа бара ла кп итеп альбом алып айтыра ына тырышты. Крше ауылда йшгн рт тшрг маир бер аайы саырып, мине рттремде кртте. Унан да ыай баа алас, уата дртлнеп киттем. Шунан — мктп, институт. ыыл диплома тамамланым. Эшемд матаулымын. Ошолары бтнн д эскенн башаны белмгн, ауыын тыя алмаан бер иерек упы ире плп, ртеп йшг алмаштырайыммы? Ул ына ла тгел, балаларым . Атай йрн эсеп, сй йшен мекенлнеп, иерек ирг бирешеп. Рухи ятан ашаам, балаларым ни эшлр? Ижадым ни эшлр? й, ул енс йшен, мин — емс. Аыла ултыра икн — е, ултырмай икн — е. Балалары был афттн йолоп алып алыу яын арара крк, тигн арара килдем д... крш башланым. Ила, ура, мш, былы ем менн ем крштем м уйарым менн атайым трбиен айттым. ынды турайттым, сал тш башлаан ссте буяттым, йм килешле прическа эшлттем. Е ыанып эшк тотондом. Эске энергиямды эшк уштым. Эш яйа алынды. Дрт тлгндн-тл бара.
Мин емде сиклп, илам сыанаын быуып йшгнмен икн. Эске энергияны эшк уша башлауым булды, бт булмышым гре. Ижадымда уыштара лгш башланым. Йшге килеп китте. Балаларым да бойооп йрмй.
Был атын халы. Эске энергияны эшк ушыу юлы менн ихтыяр ксн д, слмтлекте л ныытып, рухи лемде л ееп була.

Яыныды рухын ындыра яаны

Рмзи менн Закир фг килгс, бер а ваыт бе йшнелр. Рмзи — белемле, илемле, матур атын. Канди датлы диссертацияы ялап, илми држ алып эшлн йргн саында ире Закир ташлап сыып китте л, кп то тормай, икенсе атына йлнде. Авиация институтыны киске блегенд с курс тамамлаайны, уыуын да ташлаан. уы йылдара ауышыуар анына араанда ла айырылы шыуар кбйеп китте, был осра та сираттаы айырылышыу ыма ына булыр ине — мм Рмзине бик ны гл нее, рлнее, балаын эйртеп ире янына барып айтандан у мине яныма йгереп килеп аптырап йле улары аил тормошона анализ яара мжбр итте.
— Апай, атыны шул тиклем рпеш, йме, килбте. йнд айа ним ятанлыын да белмй. тн кейгн кейемене тн д айыра алманым. Баламды бер нис кнг атаы янында алдырып торормон, тигйнем, айа ул — ул ерлгн ашты ем д ашай алманым. Магазиндан алан икмкк ушып, сй ген эсерг мжбр булдым. Баламды йллнем д кире алып айттым. Закир шул атынды кен ген арап тора. Уныы берй йомош ушыр-уш-матан алап ала, йгереп тй ала. Башорт атындары иррен йомошай белмйме, эшлт алмаймы — ни эшлп улай у? лбитт, бе берг йшгн сата ла белдеге менн ота ына итеп эш эшлп уя ине, мм мине йомош менн бер ваытта ла йгермне шикелле? — тип аптырап йлне. — Мин ул атына арап ултырым да, минн арты ни яын тапты икн, тип уйланым. Белеме ю, тк-баша минн айтыш, ке ларайып, миндй ик. Йрш у, хс йрк ыма байпалап атлай. Йшлеген ыытымы? Алай алманым.
Мин Рмзине итибар менн тыланым.
— йле араанда, Закиры ул атын менн ен ир итеп тоя, кре. Теге атын уны матайыр, келен терлер, алпы яына алам ытыра беллер. лд ин бар, ин булмаа, ни эшлр инем, тип т ебрлер. Ысынлап та, ир ксн мохтаж икнлеген крт алалыр. ин бит улай итмне. Бе йшгн саыыа кр, икрт инем и. р са еде аллы булыуыды, уны а бына тигн итеп донъя кт алырыды, ирг бер ген л мохтажлыы юлыын, асаны уа араанда кберк алыуыды, абруйыды уа араанда юарыра икнлеген иен тшрп торо, тен, уны р са кметте, рухын ындыры. Мин был хата йт килдем и. Аш кмлм которор, ир кмлм — боторор, тигн халы млен д телг алайным, иед була, — тинем.
— Мин уны кметмнемсе, апай.
— Тимк, ин е д абайламааны. й, ик тшрйек ле. ин кандидатлы диссертацияы ялаас, Закир а вуза инерг булды. Киске блекк. Икегее д матди нрам кртерлек туандарыы булмаас, алмашлап уыра йлшкнеге. Авиация институтына инеп ыуанып айтты. Матаны — уныы яшы. Бер аан курсташтары уны староста итеп айлаандар а, таы келе еп, балып-йыл-майып айтып инде. лбитт, был — уны сн ур баа, ыуаныс, абаташтарыны ихтирам билде ине. Уны ин ин д ыуаныра тейеш ине. ин ним тине? «Ниндй ур ааныш! ине йшт башалар завод директоры, институт ректоры булып ултыра. ул — беренсе курсты старостаы, имеш!»
Закир крен тултырып и арап алан булды ла бер ми ндшмй улы янына теп китте. Мин уны арашынан тул тиклем рлнеен, ндшменн сыамлы икнлеген аланым. «Ай ттгене, бындай кметер йыш абатлама ала, эште айырылышыуа барып етее л ихтимал бит», — тип уйланым. атындар ына трл саралар табып, гаилен алау яында була. Ирр т-т л ктр уып сыа ла кит. Шундай хеф менн ине е менн ген йлшеп алайным.
— Бындай «баа» ир кешене кмет, рухын ындыра. Ирре айы берре эскег абыша, икенселре аиленн кит, — тип алатып маташтым. ин:
— Эй, др шул да инде! Тормаын матанып! Мин рлнер инем, беренсе курсты старостаы, имеш! — тине д уйы.
— Мине емде йеплмксееме, апай?
— йебе ю тгел. Ир балалары бе, сйр, орур, нылы рухлы итеп трбилрг тырышабы. ебе к рухтарын ындырабы. Кеше келе таштан аты, сскнн налы, тир бит. Кел ктрерлек р амы ни донъяла? Дрлкт бтен д, бигерк т й йыртырлыын йтерг ярамай. Шуны сн кешег «тел тыйыусы» аыл бирелгн, тинем м шунда у мжлестге бер хлде йлгйнем. Иедме?
Батыр менн Блкбик тураында ине ул. Бер нис ген кеше йыйылан мжлес бара. Батыр, а ына ымаса булып алас, келе нескреп хистрг бирелеп китте л: «Атайым арбаа ырын ятып алыр а, дилбеген буша ына тотоп ошолайтып йырлап барыр ине», — тип арын ына итеп моло кй уы. «Уйыл» ине ул. ле л «Уйыл» кй Батыры моо менн ееп алан келем. Шул тиклем моло ине тауышы. Атаын иен тшрнме, лл ошо йыр менн баша бер ваиа бйле булдымы — кре дымланып йшкп китте. ккрктн сыан трн мо йрктн йркк ген кскн кеек тетрндереп аылды ла аылды. Шул са Блкбик: «Ултырма ле, ке шемреп, мрп. Йырлаа — йырла, йырламаа — кеше йонсотма...» — тине л грлдп торан ксл тауышы менн ауыл кй башланы. Батыр бер ни йтмй шымды, мжлесте ото китте.
Аа улары аиле таралас, Дит, таралыра тейешле аил ине ул, тине. атын менн ир бер-береен хстрлп, анатландырып, рухын ктреп йшрг тейеш. Бер-береде рухын ындырып, бен тшр башланымы — аил тгел инде, тине.
— Апай, ик тшт йткндре. Мин йшерк буланмындыр инде ул сата. Аламаанмын. Хер булам, алар инем д бит, — тине Рмзи, уфтанып.
— Хер алама ине. Снки ин, ысынлап та, аллыы. Ир менн йше ин ниндйер арты йк артмалап баран ыма тояы. Ундай атындар бер ин ген тгел. Бигерк т ижад омары йоан атындар аллылар. Ундайар яы йше тнрк кр. айылары хатта фани донъялаы бт гонатарын юйып ырытырлы изге бурысы — сйлек бурысын онотоп ебрлр. ин е д Тренн яылыты телгне. йлнгн айын, мин ем д йшй алам, тип абатлааны. Тбит кешене бер телген д юа сыармай. ин бит е буйоноп ына, адъютант ыма ына йшгн ирре енмйске. е ти анаан йки ни яы менндер юарыра тип иплгн ирр менн р са ыышлы, бхсле буласаы. Шуны сн, береге айт тигнг икенсеге тайт тип йтерлек кеше килеп сымайынса, йки тотошлайы менн ине ихтыярына буйондороп шыырлатып тотан ир булмайынса — ир хаында уйлара тгел. Ижад ит, . атын-ыы и изге бурысы — сйлек бурысын тне. Тик улы ына китек кел менн трбилнмен. Атаынан айырма, бала алдында атаына клеге аша баа бирм. Бала, кс, е баалар. Улыды атаына саыштырып кметм. Снки ин кмселек тип анаан сифаттар икенсе кеше арашынан, киреенс, ыай сифаттарыр. гр улыды атаыны и ошамаан сифаттары менн сыбыртылап, «ин уны кеек булма, ул шулай ине», тип трбил, рухы ынып ер, кемглер ыйынып тыныс ына йшгее килер, оло масаттар билдлм, м, яратмаа ла, ен ыйындыран лкн йштге атына йлнер. Ни хер уышылыты бхетелекк килтерм яын хстрлрг крк.
Бгнг кнд айырылышыу осратары йышайы. Сбптре трл. мм айырылышыу ниндй ген сбп араында була ла — кп осрата яы алан ир кешене дрт яы ибла була, атын кеше улында бала — тимк, халыбыы килсген трбил бурысы ала. яы бала трбил, бигерк т айалыр ситт йргн атаы тртип яынан рухи лг алырлы булмаа, ауыр. бала баыуа и тге бурыстары берее — рухи нылы трбил. Бигерк т аил тотаы, ил тотаы ир кешег рухи нылы крк. Рухи ятан былы ирр аил сн д, ймит сн д имгк кен.
Шуны сн ир менн берг аил ороп йшй алмаан атындар бала трбилг икелт яуаплылы менн араа ына, артабаны мерре тыныс булыр.
аил таралыуында р ваыт бер-береде йеплп кен йре файаы ю. Яыса тормошто холодо гртен, трбинн башлау кпк отошло.

Рухлы егеттр

Рухи ятан слмт кеше килсге сн д алан була ала. Халыбыа ундайар кп буландыр, юи, к арашы етм ерре алап, «аямаан йнен, тккн анын, ис бирмгн башорт Уралын» тип йырларлы сая егеттребе, халы моон, традицияын, рф-тен, йолаларын м ошолары бтнн д нигее булан телебее аларлы олатай-инйребе ниндй сифаттара эй булды икн? лбитт, рухи нылы. Ерен-ыуын, халы намыын алау тигн сифаттар хас булан миалдары яыра ына булып ткн ваиалара ла крерг була. Балы алау буйынса эшен мкиббн киткн инспектор бар ине. Мхррм тгнов. Ул тбит байлыын алара крклеге тураында шундай ялынлы итеп йлй торайны, ен бик кп ялаусылар а табыла ине. «Бер ваыт Учалы ятарында, клд балы лр, ти ген килеп етеге, тип хбр иттелр. Яла аршы ала кешелре барып тулан икн. Мине ктерпил машина менн асан барып еткнсе, байта ваыт т инде, тип йн кй-кй китеп барам. Браконьерара бинокль, бына тигн техника. мин республиканы яртыын тиерлек бер ем хемтлндерм, — лл асаны машина. Ярай, «иллала» менн барып еттем. Барам, кл буйы ил. Бер кем д кренмй. Мин килеп еткнсе киннде инде былар, тип уйлап торам, ике егет килеп сыты. «Деелдттек кен тегелре! — тир. — Ике ауыл егеттре йыйылды та ыбай килеп амап алды. Ауарын хер килтереп тапшырырар ег. Арттарына ла боролоп араманылар, ыпырттылар ына», — тип аршы алдылар. Крг йш килде. Браконьераран тумалан сата иламаанды, шатлытан иланым. Бар бит егеттр!» — тип йлгйне. Дит т бер ваиа йлгйне.
— уыштан у, бее ятара таш кмер сыарыла башлаас, Аллаыуат — Ермолаевка тимер юлы алына башланы. 1950 йылдар ине. Мин фл интернатта уып йрйм. Каникулдамын. Мин д беснд инем, тик ниндйер йомош менн ген ауыла айтайным. Ауылдаылар бтн л беснд. Бер са бер малай йгереп килеп еткн:
— Аай, тимер юлда эшлселр бее ыара бйлнлр. олатарындаы алаларын тартып алалар.
Берглшерг берее л ю. Беснселр янына барыра байта ына ара.
— Кмктрме?
— ара ск кеектр, — тигн булды малай, илай-илай. — Апайым да унда. Ул йгертте мине, — ти.
ула сумар тоттом да йгерем. артатайым тутатты. Хлде алаттым.
— Ю, улым, улай дыуамалланыра ярамай. Иеп алырар. Ни эшлй алыры? айа у нр? Кменд унарлаан кеше барыы.
Шул са яын-тирл беснд буландаран ете егет йыйылышып, сумарар тотоп, киттек аршы. Тегелр ни кмктр. Аа белеебес, с йг яын кеше булан. Бе барып етеп албыратыра ына эшкиндек. лбитт, еерлек кс ю ине. Бер аан араа, ике ятан са боротоп ыбайлылар кил ятаны кренде. лмт! Шул са мин ыбайлы башорттары ни тиклем аяуы кс буланлыын, дошман йрген ниндй урыу аланлытарын к алдына килтерем. Теге эшселрн елдр ген ите. Артабан бее ыара яынайып араалар! гр шунда уралы кртк, артабан да кметерр, рнйетерр ине.
-ен яларлы ына тгел, эрг-тирен л таяныс булырлы егеттребе бар ле л.

Аума алпа кеймгне...
(Танышым йлгненн)

Йш сатан у аралашып, атнашып йргн таныштарыбы фг ксеп килерг булас, т кндре ике балалары менн бе фатира килеп тштлр. рен фатир тапылаансы, йшнелр. атыны булдылы, бик т белемле, ойоштороу эштрен лтле кеше ине. ерг л ерг ген тейеш ине ул. Шуны сн бархлс ярам итеп, пропискаа индерешеп ебрек. Эшен е тапты. Ти арала баыстаран-баыса юары рлй башланы. Ниайт, ур ына вазифаа билдлп уйылар.
Мине района эшк ебрелр. аилм менн ксеп китерг тейеш инем. Улым бына-бына урта мктп тамамлара, института инерг ерлн, ыым да, ауыла бармайым, училищеа уыра инм, тип ерлн. Фатирымды тапшырмай ына китйем, балаларыма алын, тип уйлашты. Мсьлне ыай хл итерем ышанып килдем, снки теге таныш атын — хер мине етксем ине. Алы ына ятан райондан килдем. Бер юлы вазифалы урыны менн д отлармын, тип уйланым. Эш ааына тиклем к алмай килеп етерг тейеш инек. ф светофорары, кпер тбндге тыылыштан йырып сыырмын тим. Стк арап борсолам. Алты тулыр алда ына са килеп еттем. Секретарь ы:
— Бее етксе эш ааында ына килеселре яратмай.
абул итм ул, — ти.
— Мин бик алы райондан килдем. Исем-шрифемде йтге, абул итер, — тип ныышам.
Секретарь ы инеп китте, мм кире яуап алып сыты.
— Иртг иртк и беренсе булып инереге, — тине.
— у, ылыуай, бер ауы сн уттай эш ваытында тотош кнм рм була бит. Мин хер тнд айтып китм. Иртг иртнск районда кшм билдлгнмен.
— Алайым. Тик тр апай абат-абат ныышанды яратмай. Белегеме, кн айын ее ыма берй танышы килеп сыа, кн айын улап айтыра тура кил. Ул да кеше бит...
Кире боролоп сыып китен баша сара алманы. Баыстар буйлап тштм. Етксе лифт менн тшкндер. Бинаны тышы ишеге янында тап булышты. м ул мине крммешк алышып, башын боробора йтлп атлап сыып китте л, машинаына ултыры. Машина янында ире баып тора ине. Мин тупала баып арап алдым. Шул у кнд айтып киттем м башаса килмнем. Ике йылдан а ына ашыуыра ултыры был вазифаында. Байта ваыт эш таба алмай йргн, тип ишеткелп алдым. Мин д партияны район комитетында баш белгес булып бер а эшлнем д партияны лк комитетына эшк алдылар. Фатир бирелр. Бер кн урамдан теп барам, ар шыма был атын тап булды. артайан, йшенн алда бкрйеп тшкн. «Яуызлы кешене иен баа ул», — ти торайны лсйем. Шулайыр. Баша кешелрн д уны бик дорфа етксе булыуы, кешелрг кн кртме, хлг ин белме хаында ишеткелгйнем. шулай а кптнге аралашып йргн кеше бит инде. Хл-хлен белешйем, унаа саырайым, тип, алытан йылмайып яынлаштым. мм ул мине крммешк алышып теп китте. Ни эшлйе, крммешк алышан кешег нисек итеп релшеп кренеп тораы? Мин д теп киттем.
лсйемде: «Бер йыл тартай имер, бер йыл бн» йки «Аума алпа кеймгне, ин д ауыры» тигн м баша бик кп млдрен ит тота инем. Был юлы ла: «Кеше ни эшлп кн менн ген йшй икн? Кеше ни эшлп билгн вазифаын мгелек тип уйлай а, иртгеен калламай икн? Кеше ни эшлп вазифаын башаларан с алыу урыны итеп файалана икн? Кеше ни эшлп кфр етерен уйламай икн? Кфр бит ете быуыныа тиклем ыуа...» — тигн м баша бик кп «ни эшлптр» сыуалды башымда. Ике тапыр мине крммешк алышып ткн был атынды бик йллнем. Ул холо менн рухын ындырайны. Вазифанан тшп алыуы тгел, рухы ыныуы кенес ине.

Яынан тыуандай булдым

Инолда йшгн сата фнн килеселре бег уылмай киткндре бик а буландыр. Бер са ыш кн тнг ст тр тиренд шп-туып с кеше килеп инде.
— Рафиовтар ни эшлп йрй былай? — тип аптырайым. Сй уйып ебрем, мейес тоандырым.
— Ырымбур лкенн командировканан айтып кил инек, машина боолдо. Йй атлара тура килде. Ст ундан бирле йй килбе. Далан бар икн. й була ярар ине, й йылы була ярар ине, асан барып етбе инде, тнн сй айнатырлы ммкинлеге була ярар ине, тип юл буйы телп атланы. Ожмаха килеп индек бит, егеттр! — тине Зйни аай Рафиов, кейемен д ала алмай, алтыранып. Марат Рафиов сисен алды ла, Булат Рафиова ярам ит башланы. Аятары шаылдап тора.
— Ожмахтаы рхтлек бындай була, бт кст алып елгерг тырышыр крк, — тине Марат, урындыа ултырып, араын мейеск тергс.
Мейес эргенд урынды алайны. Теелешеп менеп ултырылар. айыныы араын терне, айыныы — табанын. Сй айнап сыты, урпа йылыттым. й «мй» бар ине. Бтн нм талона булан сата, биргн тауары барыын да ала торайным. Теш-тешк теймй шгн сата дарыу булара бик файалы эсемлек. Борослап, лимон тамыып алып бирем д, йылы урпаы оротланым. Булат аай, мйн баш тартып, рхтлнеп оротло урпа эсте. мм йылынып ет алмай ине. Мин уа ис юы табандарын ыуып, йн ойо кейеп, мейеск терп ултырыра кш иттем. Марат ярамында ул йтелгн процедураны эшлне, мейеск терлеп ултыры м мине хлдре, гимназия торошон ораша башланы. Мин тормош абатарынан тлгн программабыы крттем. Булат аай к йгертеп сыты ла:
— жйеп йбер бит был! Йолау ю, аай-эне. Программа тураында фекер алышабы хер. фг айтас, йоларбы. Йоо осто. Бына айа ул башорт халын тергее программаы! Бурааевтар революция яара уйлаандар бит! йге, кем ниндй тдим индер ала — кш-тш биреге, — тине л, ысырып уыра тип, Марат Рафиова бире. Зйни аай менн е тылап ултыра, фекеррен йтлр, тдим индерлр. Булат Рафиов ты-лай-тылай а матап ала. — Ысынлап та, тормоша аша торан була, мктптрг дрес итеп индерел, шп бит, и киткес бит! Был тиклемде ееп сыа алырыымы икн — дреслектрен нисек эшлреге... Хйер, блендн улы бар бит. Дитк ошаа, Илгизр оло таяныс и. гр ундай-бындай фекер-тдим крк була, ми мржт итере. ушуллап ярам итермен, — тине л, бер а уйланып ултырас, кинйле ген йылмайып алды. Шунан:
— Хйер, гр дреслектр тнд эшлй башлааы, рухи трби тураындаы блекк мине миал итеп индереп ебр алаы. Йшертен-боортоно ю, тура юлдан тайпылан са булып алды бит. Беле. мм мин Зйни аайым ярамында емде ула алдым. Тик аулы ына ашап алды. Бее и уал дошмандарыбыы берее — эскелек. Эс белм. Ниндй аыл ирре лк ит ул. Был хата мотла яыы. Эее дауалап та, гт-нсихт менн д, гипноз менн д тутатып булмай. Фт кеше е алап ына ташлай ала. Мин «эсе» тигн дошмандан отолас, яынан тыуандай тойом емде, — тине.
Булат Рафиовты бындай тайпылыштары «Пионер» (хер «Аманат») журналы редакцияында эшлгн саында булды. Эштн китте. Шунан у трби менн шллнеп, ен ула алып, яынан е ыанып эш башлара уйлаайны — ышанмайар, бер редакцияа ла эшк алмайар. Был хл ми яшы таныш. Снки мин «Совет Башортостаны» редакцияында эшлй инем м 1972 йылда декрет отпускыына китерг тейеш инем. Булат Рафиов мине асан китерг тейешлегемде белеште л, ен тдим итее ораны. мм Абдулла инит улы ыра баш тартты. Ул халы ине, снки эскн кеше абат-абат влр бир, енд тормай, бындай яуаплы эшт ышанысы була. тен, тржем блеген кеше табыуы ыйын була торайны. ул сатара Л. И. Брежнев сыыштары, уны «трилогияы», арарар, съезд материалдары и китмле кп ине. Рус теленн туранан-тура башортсаа тржем итеп, машинисткаа йтерг крк. Яы кеше йртее бик оайлы эш. «Алан кешем ышанысты аламай, эш бооп уйа? Таы айан кеше табайым мин? Киткне тиклем берйен йрт», — ти редактор. Булат аай — ер тржемсе. Ике телде л бик йбт бел. лтле журналист, шаир. Теле бай. ммн, и китмле лтле, белемле кеше ине ул.
— Булат аай, мин тм яуаплы бурыс алам... — тинем, икенсе тапыр редактора инер алдынан.
— Мрйм елем, — тине ул. — Мин бит ем ташланым, алы решт ташланым. Ваытлыса тгел, бтнлйг ташланым. Шуа ны ышана алаы, — тине ул.
— Абдулла инитович! Булат Рафиовты йртерг тгел. Ике телде л бик йбт бел. Ултыра ла тржем ит башлай торан кеше. Алыы, ынау ваыты билдлге. Тге тайпылышы менн к сыарып ебререге. егее улда бит, — тинем.
— таы эс башлаа?
— Уаса ем сыырмын. Баланы сйем арашыр.
Абдулла инитович эшк алды уны. А ына эшлгйне, блек мдире итеп ксере. Унан у — «Аиел» журналы, БАССР Яыусылар союзы идараыны яуаплы срктибе, «Аиел» журналы редакторы. Бынан тыш, Ааалдар оро ойошторо, башорттары Бтн донъя оролтайы башарма комитеты азаы булды. Республикабыы Салауат Юлаев исемендге премияы лауреаты, Халытар дулыы ордены менн наградланды, башорт халыны и яратан абруйлы яыусыына йлнде. Шуны сн Булат Рафиов эсеп рен рм итесе егеттре д, эег баш алан атын-ыары да мерре сн рней торайны.
Булат Рафиов менн гмнн у трби менн шллне тураында байта ына бит атарым, илебее д, сит ил алимдарыны да хемттрен йрндем, халыбы ижадынан трби анундары менн ентеклп таныштым м трби менн шллнерг телселр сн ошондай телк-кш тнм: ете тшнснн башлар крк енде гртее.
1. еде табыу. Тбит ниндй лт алан и? ин айы йнлешт эшлрг тейеше — шуны ап-асы к алдыа килтер.
Тбит биргн р сифатыды билдл. Ыайарын да, е белгн кире ятары ла. Уны сн кешене ине хата йткн фекерен л ола ал. ине хата насар йлйр икн, асыуланып, юллап йрм. Кйефе д ырылмаын. ола ал, анализла, блки, др йтлрер. «Ни сн мине хата ундай хбр таралыуа юл уйым, ниндй сифаттарыма, холо-фиелем арап улай тип йттелр икн?» тигн орау менн ишеткн хбре анализ яа м тте яын ара. айы сата ин ду кргн кешелре матауына, хуплауына араанда, ине яратмаан кешелре «бааы» тлег ныыра ярам ит.
трби менн грск е р са ине хыялыда йшен, м ин уа арап тилш бар. Яы е башараса эште, йшйск мхитте, лгшск уышты р са к алдына килтерен. Йоонан торас та, транспортта баранда ла, йолар алдынан да. Тштреде л фт ыайа юра. Ямыш малайыа яылан, тигн тшнс ана шул. Тимк, ин зиенеде ммкинлеген эшк ушып, ямышыа тьир ит алаы. Яы еде барлыа килтере сн ысынбарлытаы Минде яшылап йрнерг крк.
айы холо-фиеле менн риза тгеле? гр ошо орауа яуап таба алмаа, уйы менн к алдына килтереп, е сн абруйлы кеше менн кшлш. Ул кешене берй яыусы, философ, алим, яын дуы, лкн туаны, атайы йки сйе, хатта кинолаы роле аша ошатып йргн артист булыуы ихтимал. Уйыда уны менн йлш м ысын еде асыла.
мм к тот. ине тормошода, эшлгн эштренд, уйлаан уйыда бер ген л ва нм ю. Бте л ур митк эй, бте л ине ямышыда ниндйер хл иткес эш башара, шуны сн береен л ул елтп арама. И миме — е арата итибарлы бул.
еде уя бел. Ми ярай ул, тим. ин бер кемдн до км тгел. Яты донъяа бе барыбы а ти хоулы кешелр булып тыуанбы. Тбит тыуымда ла, лемд л бер кешег л тнлк бирмй, береен л ташлама яамай. Тик бе ебе ген ебее трл кимлг уябы. лбитт, атай-олатай, сй-лсйрн алан рухи нылы йки ашаанлыты тьире эе алмай, мм был хаталары ин ттерг м еде ан неле ыай йоонто яара тейеше.
ин е сн бар булмааны донъяа. ин — тбит, балалары, халы алдында бурыслыы. Ошо бурыстарыды тм, тбит биргн лтеде тотош файаланмаа, бт кс-етеде ара эштр башарыу сн йнлт, кешелрг с тота, насарлы уйлаа, йне азап кисерск.
азаплы йн ынан рухлы нел алдыраса.
лте кеше ю. Тбит р кешене лте менн бар ит, м кеше, лтен е асып, файаланыра ына тейеш. Уны сн бер ваытта ла у тгел. Нис йшт була да, еде алап ал, рухи м физик слмтлегеде ныытыу эшен тотон. Йше арама, у инде, тим. Булат Рафиов, ми уты иге йш тулан сата, -ем теген кейерем м ауылыланым, тине.
2. Йш масатыды анылау. Яты донъяла йш м алы мер кисере деренд нир эшлрг, нмг лгшерг тейеше? ыа м тос р менн яып сы. Яыуа леге булмаа, уйла, тос р менн аи решенд алыпа алда кн айын абатла. Масатыдан тайпылма.
3. Бер ген проблеманы ла урап тм. Урап ткн йки аша атлап сыан проблема барыбер килеп сыаса м и амасаулаяса. Проблема енн-е бар булан крт тгел. р уышты башында мотла була торан тормош иклте ул. Уны шулай к алдына килтерерг крк. ине бт тормошондаы уыштары ур бер ауыт эсенд. уны апасы бар м апас ны итеп ябылан. Шул апасты астыни, ауытты эсенд — таы бер нис ауыт. Улары да р берее апаслы. р береене эсенд уыш биклнгн. апасын аса — уыша юлыаы. Аса алмай урап т, лш тейгн кмштн мхрм алаы. мм апастары ла трлс ябылан. айыныы ти асыла, айыныын асыу сн ярамсылар крк. Тормош е л яынан-яы апаслы ауыттар бар итеп тора. Проблеманы ана шул апастар тип хис ит. апасты асыу оталыы е бйлнгн. Тжрибнн, тормош абатарынан, зирклектн, оолдан, лкндр аылын файалана белен хасил ул оталы. Тимк, тормоштаы проблемалары урап те бер ни бирмй. асан да хл итерг крк. е ген хл ит плмаа, туандары, дутары менн хл итерг тырыш.
4. уй-фекерреде фт ыайа ына бороу. Мин эшлй алам. Был мер ми бер тапыр ына бирелгн. Мин емде ммкинлегемде тотош файаланыра тейешмен. Яты донъянан киткс, мине насар ттрем араында яындарым яфаланмаын, йнем азапланмаын, тип уйларга крк.
5. Сама беле. ине матау— шаштырмаын, илам тен, ине хурлау — анатыды ындырмаын, см тыуырын. Сама белгн сайалма.
6. Ваыт ерен беле. Донъяла би китаптар и китмле кп, ваытлы матбуатты сиге-ырыйы ю, тлек ойлнен лл нис каналдан телевизион тапшырыуар бара, кн-тн радио тулындары эшлй. ешелек донъяы информациялар менн кмелгн. Кинотеатрар, концерт залдары ниндй ген кел асыу саралары ткрмй. Хатта бер ни эшлмй, фт яылытар тылау менн ген шллн д, тылап, арап лгррлк тгел. Барлы ошо сараларан масатыа крклелрен ген айлап алыу, зауы-гыа ятыштарын гына тылау-арау тлектге егерме дрт стте и китмле файалы итеп ткрег ммкинлек бирер. мере оайтыу сараы — ул ваыт ерен беле. Оон-оайлы мер л бер ни эшлп лгрме ихтимал, ыа ына мере л мгелекк йлндерее ммкин.
7. аулыы — тп байлыы. р кеше мере сн е яуаплы. р кеше тыуа, , атай-сйн рухи байлы алып ала, традициялара йрн, — былары барыын да ул белемен, оталыын, маирлыын тп, артабан камиллаштырыра, дймлштерерг м киле быуына аыл бирерг, аба тапшырыра тейеш. Ошо ятан араанда, р кеше мере сн е яуаплы була ла, уны мере кешелек донъяына крк. Шулай булас, ул, кешелек донъяы м тбит алдындаы бурысын т сн, аулыын алара бурыслы.

 

* * *