Жалпы табысты ауытуына негізгі факторларды сері
Жоспардан тыс жалпы табыс келісім баалары мен німді ткізу клеміні суі нтижесінде алынып отыр. Егер ксіпорын німні зіндік ныны суіне жол бермеген болса жне де бизнес жоспармен салыстыранда ткізілген німні рамындаы рылымды згерістер болмаан жадайда жалпы табыс 1816 мы тегеге сетін еді. Жалпы табысты ндірістік зінідік ныны суі нтижесіне азаюын ксіпорын жмысындаы жаымсыз былыс ретінде сипаттауа болады. Елеулі кемшілктерге 1996 жылы талданып отыран ксіпорынын ткізген німіні рамында болан рылымды згерістер жатады.
Бізді мысалымызда ткен жылмен салыстаранда баа индексі 1,05-ті райды. Бааны суі жалпы табыса сер етуі тиіс.
Жалпы табысты згеруіне сер етуші негізгі факторлара келесі згерістер жатады:
1.
ткізілген німдерді баасыын згеруі;
2.
німді ткізуден тскен табысты згеруі;
3.
ткізілген німні 1 тегеге шаандаы шыыдарыны згерісі.
Оларды есеті жылы алынан жиынты табысты ткен жылмен салыстырандаы ауытуына тигізетін серін анытау шін, келесі аналитикалы 16-кестені райы.
16-Кесте
Жалпы табысты ткен жылдаыдан ауытуына факторларды тигізетін серін анытау шін ажетті алашы мліметтер
| № | Крсеткіштер | ткен жылы | ^ Есепті жылы |
| 1 | німді (жмыс, ызмет) ткізуден тскен | 24392 | 23179 |
| 2 | ткізілген німні ндірістік зіндік ны | 20689 | 16996 |
| 3 | Жалпы табыс (1 атар – 2 атар) | 3703 | 6283 |
| 4 | Баа индексі | 1,00 | 1,05 |
| 5 | ткізілген німнен тскен табыс, салыстырмалы баамен | 24392 | 22075 |
Осы мліметтерге сйене отырып, жоарыда крсетілген факторларды жалпы табысты згеруіне тигізген серін анытайы:
1. Бааны суі табыса алай сер еткенін анытау шін, есепті жылы німді ткізуден тскен табысты ткен жылды еркін сатылу баасымен айта есептеп, содан кейін оны есепті жылды еркін сату баасымен есептелген німді ткізуден тскен табыспен салыстыру ажет. Алынан айырма баалар андай сомаа згергендігін жне сйкесінше табысты да згерісін крсетеді.
Есепті жылдаы німді ткізуден тскен табыс ткен жылы баамен
23179 : 1,05 = 22075
Бааларды згерісі жне оны жалпы табыса сері:
23179 – 22075 = 1104 мы тегені рады.
Ксіпорынын еркін сату баасыны суі есебінен тскен есепті жылдаы осымша табыс 1104 мы тегені райды.
2. ткізуден тскен табысты серін келесі жолмен анытаймыз.
ткен жылы ткезілген німні 1 тегесіне шаандаы табысыны дегейі трысынан алатын болса, онда оны абсолютті сомадаы сімі немесе азаюы німді ткізуден тскен табысты суі немесе азаюына пропорционалды трде болуы тиіс.
ткізілген німнен алынан табысты 1 тегесіне шаандаы шыындар дегейіні ыпал, есепті жылы ткізілген німнен тскен табысты 1 тегесіне шаандаы шыындарды наты дегейі мен ткен жылы шыындар дегейі арасындаы айырмасы ретінде аныталады жне бл айырманы есепті жылдаы салыстармалы баамен есептегендегі німді ткізуден алынатын наты табыса кбейтеді. Нтижесі шыынны кемуі немесе артуы кем есебінен жалпы табыс клемінеі аншалыты згергенін крсетеді.
ткізілген німнен алынатын табысты 1 тегесіне шаандаы шыындарды азаюы нтижесінде жалпы табыс 1728 мы тегеге сті. Жалпы табыса шыындарды тигізетін ыпалыны дл осы нтижесін, есепті жылдаы наты шыындарды німді ткізуден алынан табысты су индексіне айта есептелген, ткен жылды наты шыындарымен салыстыру арылы алуа болады.
Табыстылыты келесі абсолютті крсеткіші – негізгі ызметтен алынан табыс. Ол сальдоланан аржылы нтижені білдіреді жне жалпы табыс пен кезе шыындары арасындаы айырма ретінде мына формула бойынша аныталады:
ДН = ДЖ - РК
Мндаы: ДН – негізгі ызметтен алынан табыс;
ДЖ – жалпы табыс;
РК – кезе шыындары.
Жалпы табыс клемі аншалыты кп жне ткізілген німні ндірістік зіндік ныныа кірмейтін траты шыындарды білдіретін кезе шыындары аншалыты аз болса, негізгі ызметтен алынатын табыс соншалыты жоары болады. Сондытан да негізгі ызметтен алынатын табыса жргізілетін талдауды жоарыда аталан крсеткіштермен, сондай-а маржиналды табыспен здіксіз байланыста жргізу ажет.
ндірістік зіндік нны калькуляция баптары бойынша мліметтері коммерциялы пия болып саналатындытан жне де сырты пайдаланушылар шыындарды траты жне айнымалы шыындарда дл бле алмайтынына байланысты, жалпы табыс клемін маржиналды табыс клемімен теестіруге жне оны талдауды прогрессивті дісін олдануа болады.
Бдан былай біз, бл крсеткішті мнін оны нарыты экономикадаы рлін арастырамыз жне маржинальды табысты прогрессивті діс арылы талдай отырып, негізгі азметтен алынатын табысты згеруіне ртрлі факторларды тигізетін серін анытаймыз.
3.
^ Ксіпорынны ызметіні тиімділігін жне іскерлік белсенділігін талдау
Ксіпорынны іскерлік белсенділігі мен ызметіні тиімділігін баалау жне талдау аржылы талдауды орытынды кезеі болып табылады.
Ксіпорынын іскерлік белсенділігі аржылы жадайында е алдымен оны аражат айналымыны жылдамдыымен крінеді. Іскерлік белсенділікті талдау, ксіпорынын з аражатын аншалыты тиімді пайдаланандыын анытауа ммкіндік беретін, ртрлі аржылы айналымдылы коэффициенттерді дегейі мен озалысын зерттейді.
Ксіпорынны аржылы жадайы активтерге салынан аражтты аншалыты тез наты ашаа айналуына тікелей туелді болады.
Жоарыда айтып ткендей, кейбір актив трлері ртрлі айналым жылдамдыына, яни оларды аша алпына кшу жылдамдыына ие боады. аражатты айналымда болуыны затыы ішкі жне сырты сипаттаы біратар р баыттаы себептерді жиынты серімен аныталады. Бірінші атара ксіпорынны рекет рісін (ндірістік, делдалды, жабдытау-ткізу жне баса), салалыын (мысалы, кондитер фабрикасы мен станок жасау зауытыны айналымдылыы ртрлі болатындыы еш кмн тудырмайды), ауымы (кп жадайда шаын ксіпорындарда, лкендеріне араанда аражат айналымдылыы айтарлытай жоары келеді – бл шаын бизнесті бір артышлыы деуге болады) жне таы басаларын жатызуа болады.
аражатты айналымда болу кезеі, едуір дрежеде ксіпорынны ішкі жадайымен бірінші кезекте, оны активтерін басару стратегиясыны тиімділігімен (немесе жотыы) аныталатындыын айта кету керек.
Іскерлік белсенділік коэффициентіні ксіпорынны арыжлы жадайын баалау шін лкен маызы бар, йткені аражатты айналым жылдамдыы ксіпорынны тлем абілетіне тікелей сер етеді. Оан осымша, басадай бірдей жадайда аражатты айналым жылдамыыны суі ксіпорынны ндірістік-техникалы кшіні артанын крсетеді.
Авансталан капиталды кезедегі орташа шамасыны жалпы айналымдылы коэффициенті ксіпорынын іскерлік белсенділігі туралы жан-жаты тсінік береді. Сатудан тскен табысты баланс валютасыны (барлы капиталды) орташа шамасына атынасымен есептелетін ол, ксіпорынны барлы капиталыны айналым санын крсетеді жне оларды жмылдыру кздеріне байланыссыз, барлы ресурстарды ксіпорынны пайдалану тиімділігімен сипаттайды. Бл крсеткіш салаа байланысты ауытып отырады жне ндіріс процесіндегі ерекшеліктерді амтып крсетеді.
Трлі ксіпорындара немесе бір ксіпорына р жылдардаы жалпы айналымыдлы коэффициентін салыстыранда, активтерді орташа жылды сомасын баалауда біркелкілі амтамасыз етілгендігін тексеру ажет. Мысалы, егер бір ксіпорында негізгі ралдар біралыпты тура сызыты шыына жазу дісімен есептелген амортизациясын назара ала отырып бааланса, екінішсіне баса бір шапшадатылан амортизация дісі пайдаланылан болса, онда екінші жадайда айналымдылы тым жоары болады. Одан баса, бл крсеткіш бірдей жадайда ксіпорынны негізгі ралдары кбірек тозан сайын жоарылай береді. Белгіленген жадайлар, капиталды жалпы айналымдылы коэффицентін талдау ажетті тзетулерді ескере отырып жргізуді керек етеді.
Бізді ксіпорын шін капиталды жалпы айналымдыы коэффиценті ткен жылы 0,80 ре раса – (24392), ал есе беру жылында – 0,62 рет (23179) болды.
30512 37254
Крсеткіш ксіпорынны жалпы капиталын (барлы ресурстарды) пайдалану тиімділігіні тмендегенін крсетеді. Егер ткен жылы ксіпорында активтерді рбір аша бірлігі 80 тиын келтірсе, есеп беру жылында ол 18 тиына кеміді. Нтижесінде ксіпорынны барлы ммкіншіліктерін пайдаланып, німді сатудан тскен табыс тріндегі жалпы тиімділігі ткен жылмен салыстаранда 6709 мы тегеге (-0,18 ×37254) кеміді. Жалпы (авансталан) капиталды орташа шамасыны жыл бойы 1,22 есе (37254:30512) суі, ткен жылмен салыстыранда нім сату клемін 5394 мы тегеге (37554-30512) × 0,80= 6747×0,80= 5394) арттыруа ммкіндік береді. Осы екі факторрды жиынты сері бізге сатылан нім клеміндегі жалпы ауытуды береді: - 1312 – 6706+5394.