ор айтарымыны згеруіне себептерді серін есептеу

Негізгі орларды белсенді блігіні лес салмаыны артуы ор айтарымына о ыпалын тигізді. Алайда негізгі ндірістік орларды белсенді блігіні айтарым дегейні тмендеуі бірінші себепті серін басып тастады, ол ор айтарымыны ткен жылмен салыстыранда 0,99 тегеге азаюына келіп соты, ауытулар балансы осыны длелдейді:

2.90 – 3.89 = 2.33 – 3.32 = - 0,99

Арнайы дебиетте ор айтарымын талдаанда, оан экстенсивтік жне интенсивтік факторларды серін ашып крсететін толы моделді пайдалану сыналады. Бл моделді формуласы мынадай:

f = F^a´ D^N´ Т^СМ ´ 1 ´ Т ´ N

F F^a Q^g C T^CMT

Мндаы F – істеп тран машина мен жабдыты ны;

Т^СМ – істелген станок ауысым саны;

Q^g- істеп тран жабдытар саны;

Т^ч – істелген станок-саат саны;

N – босатылна баа бойынша шыарылан німі.

Бл формула ор айтарымыны динамикасына мына себептерді серін анытауа ммкіндік береді: орды жалпы ны ішіндегі белсенді блігін лесіні

F^A- негізгі ндірістік орларды белсенді блігіні нындаы істеп тран машина

F мен жабдытарды лесін

F^gжабды жмысыны ауысымды

F_a

коэффициентін

T^CMжабды бірлігіні орташа ныны (с), станок ауысымны

Q^g

затыын Т⁴жабдыты бір станок-саатта ндірген німін N

Т^СМT^ч

Шаруашылыпен айналысушы субъект ызметіні тиімділігін сипаттайтын мазыды крсеткіш, материал айтарымы болып табылады, ол таура німі ныны жмсалан материалды ресерстар ныныа атынасымен аныталады. Бл крсеткішті анытау шін аржылы есеп беру мліметтерінен алымында німді сатудан тскен табыс, ал блімінде материалды орташа ны алынады. Осы атынастар тнтижесінде алынан блім жоарыда аралан материалды ресурстарды айналымдылы крсеткіші болады. Сондытан оны аталау арты болар. Осы жерде бір айта кететіні, басару талдауын жргізгенде материал айтарымдылыы крсеткішіне кері – ол німні материал сыйымдылыына лкен назар аударылатындыы, ндіріс тиімдлігін арттырды маызды баыты болып табылады. Материал сыйымдылыы крсеткішіне, жмсалатын материал сомасы мен тауар німі шамасына сер ететін себептер ыпал жасайды. Талдаанда, е алдымен оан ндылы себептеріні серін болдырмау ажет. Осы масатта материалдар мен нім оны барлы талдау кезеінде салыстыру баасымен бааланады. Одан кейін жеке себептерді сері зерттеледі.

Материал сыйымдылыын талдау, материал рамынан оны басты трлерін блу (машина жасауда - металды), жалпы материал шыынына оны жеке рамдастарыны – таза салмыны жне оспасыны серін анытау жолымен жіктеледі.

Материалды орташа лес шыыны блек саналады, йткені жргізілген йымдастыру-теникалы шаралары мен немдеу тртібі, кооперацияа кірген ксіпорындарды жартылай фабрикаты мен сатып алынан бйымдара кеткен шыындарына емес, материлдарды шыындалуына кбірек серін тигізеді.

Кейбір біртекті шикізатты пайдаланатын ндірісте орытындылаушы наты крсеткіштер есептеледі, олар шикізатты пайдалы олданандыын сипаттайтын, осы шикізаттан шыан нім коэффициенті трінде бейнеленеді (ант ызылшасынан антты шыуы млшері, оспа жн немесе матадан алынан жіп німі).

ртрлі шикізаттар ішінен алынатын осы німні шыу клеміне детте, тек лимиттік материал сер етеді, сондытанол бірінші кезектегі талдау нысаны болуы керек. Бір атар жадайларда шикізатты бл трін жеткілікті млшерде ала алмаса, оны басасымен ауыструа болады. материал сапасыны згеруі ндіріс процесіне ртрлі сер ете береді. Егер материал сапасы нім шыымын анытаса, онда ол оны клеміне де ыпал етеді. Мысалы, рудадаы металды млшері одан шыатын метала, ант ызылшасыны анттылыы – антты шыымына сер етеді.

Тменгі сапалы материал осымша технологиялы процестерді ажет етеді, бл нім клемін згертуі ммкін, біра та оны згеруі ныны артуын келіп соады. Мысалы, жиаз фабрикасына тскен ылал ааш кептіру камерасына жіберілуі керек, бл осымша жанармай, клік, ебекаы шыынын ажет етеді. Алайда егер кептіру камерасыны ткізу абілеті жеткіліксіз болса, ол ндірісті шектейді, сонда тменгі сапалы материал, шыатын нім клемін де азайтады.

Сайып келгенде, материалды сапасыздыы нім клеміне де, зіндік нына да сер етпеуі ммкін, ал оны сапасына сзсіз ыпал жасайды (тігін, ая киім ндірісінде жне баса). делген шикізатты сапасызыдын білген со, оны себептерін зерттеу керек, сапалы материал алу шін ксіпорынны басшылыы бар ммкіндікті пайдаланандыын анытап, осы себептерді нім клеміне, сапасы мен ндірістік нына ыпалын жан-жаты талдау ажет.

Шикізат пен материалдарды пайдалануды орытындылау крсеткіші атарына, жмсалан материал нына атынасы бойынша алдытар пайызы да жатады. Бл крсеткішті талдаан кезде жоспардан тыс алдытарды анытау ажет (технология барысында пайда болан сыынды, кебек жне басаларын санамаанда), алдыты арту себебін, бл былысты болдырмау шін андай шаралар жргізілгенін тексеру керек.

Жоспардан тыс алдыты, нім клеміні азаюына серін лшеу шін бастапы ны бойынша бааланан осы алдыты шамасын, тауар німіні бір тегесіне жмсалатын жоспарлы шыынына блу керек. алдыты ны:

а) шикізат баасы бойынша – 55 мы теге;

б) ммкін пайдалану баасы бойынша – 11 мы теге болды дейік.

Сонда 1 теге тауар німіне орташа жоспарлы лесті материал шыыны 0,025 теге райды.

Жоспарлы зіндік ны бойынша наты шыан алдыты оны ммкін болатын пайдалану баасымен есептегенде 12 мы теге рауы керек еді, ал іс жзінде 14 мы теге, яни 2 мы тегеге арты (14-12) болды. Шикізат баасы бойынша бл 10 мы тегені райды.

Жоспардан тыс алдытар ммкін болатын тауар німі клемін 400 мы тегеге (10000:0,25) ысартты.

нерксіпті кптеген салаларында калькуляция паратарында калькуляцияланан німді дайындауа кеткен материалдар, жартылай фабрикаттар жне жинатаушы бйымдар туралы мліметтер келтіріледі. ндірісті техникалы жне йымдастырушылы дамуны жоспарыны орындалуы, ылыми-техникалы прогресті жеделдету шаралары, ксіпорынны з немесе жабдытаушылар кінсінен ндірісті технологиялы процесіні бзылуы сияты себептерді, наты ндіріліген німге жоспарлы норма бойынша шыындарды, шикізат пен материалдарды наты шыыныны ауытуларына алай сер ететіндігн анытау те маызды.

ндіріске кеткен шыындарды дрыс йымдастырылан нормативтік есептеу жадайында, жоспрда арастырылан жне шикізат пен материалды немесерецептураны (ымбат, тапшы материалдарды жартылай немесе толыымен алмастыру) жмсалу млшерін азайтуа сер ететін техникалы жне технологиялы жаалытарды енгізу себептері бойынша аымдаы шыындар нормасыны згеру трінде бухгалтерлік есепте крсетіледі.

Белгіленген шыын нормасынан ауытулар себептері бойынша ындырылады. Ол шін ммкін нормаларды згеру мен одан ауытуларды себептеріні классификаторы растырылады, рбір блінген себепке жеке код беріледі.

Машинограммаларда шикізат пен материалды жеке трлеріні наты шыыны мен оны млшерден ауытуы жне згеру крсетіледі, соны ішінде кодталан себептер бойынша да белгіленіп жазылып ойылады. Осы мліметтерді даму орытындысымен жинатау, жоспарлы шараларды орындауды барысын жинаы басаруа жне материалды ресурстарды тиімді пайдалануды баылауды іске асыруа ммкндік береді.

Сйтіп, біз нарыты атынастар жадайында ксіпорын ызметіні тиімділігін сипаттайтын негізгі крсеткіштерді жан-жаты талдады.

Оларды дрыс есептей білу, ртрлі себептерді олрады дегейіні згеруіне серін анытап, талдау ндіріс тиімділгін арттыру резервтерін кеірек ашуа, табылан кемшіліктерді жою туралы сыныстар жасауа, оны аржылы жадайны жасарып, бекуне ммкіндік береді.