аза даласына ислам дініні келуі

Отстік азастан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы

Леуметтік-гуманитарлы пндер кафедрасы

Баяндама

Таырыбы: Ислама дейінгі кезедегі Орта Азиядаы діндер.

Орындаан:Жапбар А

Тобы:202 «А» МПД

Абылдаан:Мырзалие Э

Шымкент 2016

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Негізгі блім

Ежелгі тріктерді діні

Кне тркілерді дниетанымды кзарастары

Тркілерді сенім негіздері: Жер . Суа жне майа табынудаы дала дстріні жаластыы

Ежелгі діни нанымдар сонымен атар, шаманизм жне пта табынушылы

III. орытынды

IV. Пайдаланылан дебиеттер

Кіріспе

Алашы ауымды рылысты бастапы кезедерінде жздеген мы жылдар бойында адамдарды ойында ешбір діни нанымдар болмаан. Бл дуір тарихта "дінсіз дуір" деген ат аталды. Алашы адамдар здеріні кнделікті тіршілік жадайымен ана шылданып, табиат былыстарына кіл блмеген. Тек дамуды белгілі бір сатысында ана, табиат былыстарыны срапыл, длей кштеріні алдындаы здеріні лсіздігін сезіне бастады. Міне осы кезден олара алашы діни ымдар пайда болып, ріс алды. Ол діни ымдар фетишизм, тотемизм, анимизм, магия жне шаманизм трінде адамдарды трмыс тіршілігімен, кн кріс тсілдерімен, дние танымымен, мдениет дет-рпымен, ой - рісімен тыыз байланыста алыптасты, дамыды, згерді, крделенді. Бл діндер ылымда кп дайлы діндер /политеизм/ деп аталынды. Сол сияты азіргі бір дайлы діндер /монотеизм/Яуди, Будда, Христиан, Ислам діндері алашы діни ымдар негізінде, тапты оам тсында ана алыптасты.

лан байта Азия даласында мір срген, халытарды географиялы орналасуын бірнеше рет лы кштерімен згерткен, ытай сынды лы халыты бірнеше рет баындырып адамзат неріні айталанбас кереметі ытай ораныны трызылуына себеп болан байыры трік ауымдарыны дниетанымы еш кмнсіз оларды дініне, тіліне, салт-дстріне сер еткені рас. Ежелгі заманнан осы уаыта дейінгі деректерге сйене отырып, кез-келген халыты діні, наным-сенімдері мен дниетанымы оны тарихына, рухани-мдени, саяси міріне лкен сер ететін фактор екендігін біле аламыз. лемдік діндерді бастау тегіне Тірлік дінні зекті аидалары арау болан. Тірлік дін уаыт пен кеістікті игеруге талпынан, оршаан ортамен тіл табысуа мтылан адам баласыны алашы таным тсінігі. Кне тркілер жерімен, лы Жібек жолы арылы аншама діндер тсе де, тркілерді негізгі сенімі Тірлік дін, аруаа табыну болды. Вильгельм Рубрук тркі жртын аралаан кезінде олар здеріні Тірге табынатынын жне оны таза рухани мн ретінде тсінетінін атап крсеткен. Тек ислам діні ана, уаыт те келе кне тркі сенімдерімен іштей араласып, тркі жртыны рухани-мдени станымына айналды.

Тріктер дниетанымыны бастау блаы, айнар кзі – табиат. Бл, табиатпен біте айнасып бірге скен, соны згерісін, былысын жіті баылайтын кшпелілер улетіні оршаан ортамен тыыз байланысты екенін білдіреді. Кптеген салт-дстрдегі наным, тыйымдар осы табиатпен біте айнасудан туындаан ымдар жиынтыы болып саналады. Осы табиатты жаратушыны «тірі» деп танып, оны туындысы табиатты аялау арылы оан рмет крсетілген. Бл рдіс азірге дейін осы халытарды жаласы боп саналатын кптеген халытарды салт-дстрінде орын алан.

Атап айтанда:

- моол, аза, ырыз таы да зге халытарды дстріндегі ыстау, кзеу, жайлау ымдарыны болуы;

- аын суа кір жумауы, суды лытауы;

- «Кк шп жлма», «Бастау басына аты байлау» сияты ымдары; - Аны, малды піріні болуы (Кк брі, тйе атасы

– Ойсыл ара, жылы атасы-амбар Ата, Шопан Ата);

Осындай тсініктермен тіріні жаратан рбір жаратылысына зінше баа беріп рметпен араан.

Ежелгі тріктерді діні азіргі уаытта кешенді трде зерттелуде. Бл мселеге е алаш арнайы назар ойып зерттеген алымдар француз Жан Пьер Ру, ресейлік И. В. Стеблева, С. Г. Кляшторный. Орта жне Орталы Азия халытарыны ХХ-ХХІ асыра дейін саталып келген шаманизмні тарамдары оларды байыры трік оындарымен тікілей сабатасытыын Л.П.Потопов, Анохин, С. Д. Майнагашев, Ш.Ш.Улиханов, Н. Ы. Дыренкова, Г. Д. Санжаев, Н. А. Алексеев, О. Прэв, А. Т. Тлеубаев, С. М. Абромзон, П. Пельо, Г. П. Снесарев сынды белгілі алымдар ылыми ебектеріні зерттеу объектісіне айналдырып келді.

Неміс алымы Г.Дёрфер мен белгілі тркітанушы .Сартожалы зерттей келе, байыры тріктерді діні, дін дрежесіне ктерілгенін баса айтып, бл дін бір дайлыа жаын деген тжырым жасаан жне байыры тріктерді дінін «тірлік» (тенгризм) деп атай отырып: «… бл дін даму тарихында ш кезеді басынан ткізген болуы бден ммкін. Осылайша, жоарыда аталан танымды бастаулар байыры тріктерді станан діні, сол дуірді зінде дін дрежесіне ктерілгенін длелдейді.

Тірлік ымын кеінен арастырса. Ислама дейінгі аза халыны рухани мдениетінде тірлік сенім мен шаманизм айрыша орын алады. Тірді зерттеушілерді тжырымында еуроазиялы кшпелі шаруашылы – мдени типті ажеттіліктеріне икемді сенім жйесі ретінде бейнеленеді, яни ол кшпелілерді шындытаы болмыс тсілінен, дние тйсінуінен туындаан. Академик арифолла Есім “Хакім Абай” кітабында: тірге сыйыну – сенім емес, дін емес, ол Адам мен табиатты арасындаы йлесімділікті мойындаанды деп тжырымдаан. “Тірді мойындау адам еркін шектемейді. Тірге кзарас зіне арама-арсы тсінікті ажет етпеген. Себебі, тір – деген табиат, ол мір сру шін ажетті жадай. Тір табиатты зінен туан тсінік. Адамны табиата табынуы, бір жаынан, натуралистік тсінік болса, екіншіден, зінен тыс рухты іздеу, оны субъект ретінде абылдау, дерексіз ойлауды жемісі”, –дейді. Яни, бізді ары ата-бабаларымыза догматталан діни жйелерге араанда, ашы дниетаным трпатындаы сенім кбірек тн, жан дниесі мен рухани ізденістеріне лдеайда жаын. Барлы діни жйелердегі трізді тірлік сенім де табиат кштерін діреттендіруден, пия тылсым тіршілікті тере атпарларынан тамыр алады. Алайда, Тірге табыну діни тсінік эволюциясындаы табиат діндерінен кейінгі жоары саты болды. Барлы халытар рухани дамуында діни кзарастар эволюциясын бастан ткізді. рине, оны бірінен со бірі келетін діни жйелер хронологиясы деп арастыруа болмайды, шынды рашан теорияа араанда лдеайда крделі, кпжаты болып келеді.

«Тірлік» – р трлі наным-сенімдерді, кбіне табиата, оны стихиялы кштеріне табынуды жне оларды брмалап бейнелеуді біртіндеп дамуынан туан былыс. Тірлікті дниетанымды негізі дниедегі заттар мен былыстар жанданан деп арастырады, ол тптеп келгенде табиатты дай деп арастыратын ымны негізін райды”, –деп жазады С.Н. Аатаев.

Тірлік дінні зіне тн ерекшелігі – ол зіне дейінгі діни наным-сенімдерді теріске шыармайды, айта оларды бір жйеге келтіруші рл атарады. Плано Карпини тркілерді бір дайа иланатындыын айта келіп, “… оны стіне олар кнге, айа жне ота, сонымен бірге таертегілік тама жеуді немесе су ішерді алдында сол ас-дмдерінен ауыз тидіретін сыбаа арнап, су мен жерге де дай деп табынады”, – дейді. В.В. Бартольд: “Ежелгі тркілер дініні негізі Ккке (Тір) жне Жерге (жер-суа) сыйыну болды”, – деп жазады. Тірді тркілер барлыты жаратушы “объективті идея” ретінде арастырса, жер-су – тіршілікті тірегі.

Блардан баса кне тркілерді наным-сенімдерінде йел-дай – май ерекше рметтелген. йел тірі май – отбасы мен бала-шааны жебеушісі болан. Тоныкк рметіне орнатылан ескерткіште: “Кк, май дай, асиетті жер-су, міне, бізге жеіс сыйлаан осылар деп ойлау керек!”, – делінеді.

Жер-су дайына келетін болса, ол да табиатты пір ттудан туындайды. Алтайлы аызда: “лген жаратылыса дейін шексіз-шетсіз, тпсіз-тиы теіз стіндегі кеістікте тіршілік етеді. Сонда лгенге судан А ана шыып, оан жер мен аспанды жаратуды йретеді” делінген. Бл аызда да матриархатты, рулы, ауымды атынастар ыпалы байалады. Матриархатты-рулы ауымнан патриархалды ауыма біртіндеп ту барысында жер-су соы орына ыыстырылады. Кк аспан ретіндегі Тір зіні жоары дай ретіндегі маызын жоалтпайды, патриархалды-ауымды атынастарды кшейіп, ныаюына байланысты ол зор, аарлы тла сипатына ие болады. Тір сзіні этимологиясын С. Аатаев “та” жне “ер” сздеріні бірігуінен шыуы ммкін деп арастырады. Бірінші буын “та”, авторды пікірінше, кнні шыуымен байланысты болса, “ер” – трік тілдерінде ер адамды білдіреді. Осы трыда Тір “Кн адам”, “Аспан адам”, яни дай дегенді білдіреді.

Тірлік дін адамды з іс-имылына, рекетіне, пиыл-ниетіне есеп беріп отыруа йретеді, ісі тсіп, жолы болса тркілер тір олдады, дейді, ателік жасап, адасса, “Тірім, кешіре гр”, –дейді.

Дуалистік дниетанымды арау еткен, ежелгі тірлік дінні бкіл бтін жйесін алыпа келтіріп, оны уаыз ілімін жаырту, іргелі зерттеулер жргізу трік лемін саралап сараптаушы алымдарды алдында тран жауапты да, абыройлы істі бірі. Байыры тріктерді дниетанымыны негізі болан «тірлік» таыда тередетіп зерттеуді ктіп тран ты салаларды бірі.

Тріктерді мдениетіне лкен ыпалын тигізген келесі діни наным – шаманизм болды. Шаманды дінді жйелі трде, оны алыптастыран мдени жйемен бірлікте, ттастыта зерттеген алымдар Д. Банзаров пен Ш. Улиханов болды. “Шаманды дегеніміз, – дейді Шоан, – лемді, дниені сю, табиата деген шексіз махаббат жне ледерді рухын астерлеу, аруаын ардатау. …Шаманды сенім табиата бас иеді”. оамдаы шаман рлін де аза алымы баса трыдан баалайды: “Шамандар аспан Тірі мен рухты жердегі олдаушы адамдары ретінде саналан. Шаман сиырлы асиеттермен оса білікті, талантты, басалардан мртебесі жоары: ол аын да, суегей жне емші, сегіз ырлы, бір сырлы адам болан”.

аза халыны арасында шаман атауына араанда басы атауы ке таралды. Бізді пайымдауымызша, басылы шамандыты инварианттылыы, яни халы трмысына икемделген нсасы болып табылады. Басылар ислам діні таралана дейін ру-тайпаларды саяси-леуметтік мірінде те маызды рл атаран. Оларды негізгі ызметі адам мен леумет міріне ауіпті былыстарды залалсыздандыру, алдын алу болса керек. Басылар з ойыны арылы жымда ордаланып алан жаымсыз психикалы уатты бейтараптандырып, леумет мірін йлестіріп отыран. Орталы Азия мен азастанда ислам діні таралу барысында шаманды кне наным- сенім ретінде шеттетіле бастайды. Енді олар жын-шайтандармен байланыса тсе алатын адамдар ретінде абылданады. оамда шамандара атысты екі шты станым алыптасады. Бір жаынан, олардан орады, йткені олар адама кесір келтіруі ммкін. Сондытан басылар ауылды шетіне оаша оныстанады. Кнделікті трмыста мтаждысыз олара бара бермейді. Екінші жаынан, сыры беймлім сыратты тек басы ана емдей алады деп саналады. Сондытан басысыз ауруды алдын алу ммкін емес. Ислам стемдік еткен дуірде шамандар оам мірін йлестіруші, реттеуші ызметінен айырылып, тек басы-балгерлік ызметін ана сатап алады.

аза философиясыны жне дниетанымыны алыптасуына тріктерді мифологиялы ертегілері, хайуанаттар жайындаы ертегілер; реалистік (трмыс салт) ертегілеріні де лкен сері болды. Бл ертегілер те ерте заманда адамны табиат сырын лі толы тсініп болмаан кездерде туан. Табиатты тілсіз кштерін мифтік ойлаумен образдап, соан адам рекеттін арсы оятын иял-ажайып аыз-ертегілері осы ізде туан. Кшпенділерді аыздарыны бір ерекшелігі оны жалпы халыты мазмндылыында аиат боландыы. аза аыздарында кшпелі елді тл ерекшелігі, белгілері бірден байалады. Себебі олар трмыс-салтымызды, болмысымызды негізінде туан аыздар. Осындай дала аыздары ішінде халы арасында орыт, Асан айы туралы толып жатан аыздар бар. Бл тараан аыздар орыт асан кйші, обызшы боландыын айта келіп, табиатты длей кшіне арсы крескен, ліммен алысан алып жанды танытады. орыт халы ымынша, болашаты кре білетін, лімді нермен жеуге мтылан алып философ, обызшы. Жалпы айтар болса, кне шыыс пен тркі мдениетінен нр алан аза аыз ертегілеріні кшпелілер рухани болмысымен біте айнасан ауыз дебиеті, фольклор, эпосты жырлар, сал серілер, аын жыраулар шыармашылыы, халы даналыыны аза философиясыны айнар кз, алы бастауы болды деп айта аламыз.

Тріктерді мифологиясына таы да бір деректі мысалдармен тоталып тейін. Кне тркілер з табиатында тек тндік ана емес, сонымен атар руханилыты бар екендігін ерте ынса керек жне ол осы ымын мифологиялы трыда бейнелеген. Мысалы, гізхан, Шыысхан туралы аыздарда олар кн сулесінен жаралан делінеді. . Бл аыздарда хан ызы кн сулесі тскеннен кейін жкті болып, л туады. Аталан аыздарда ел билеуші хандарды дайлы табиатын, яни билігін зады деп тану маынасында олдану кейінгі кездерде алыптасан, ал оларды бастапы мні адамны руханилыын негіздеу болып табылады. Кк аспанды, жлдыздарды, кн нрын — жан траы деп арастыру оларды діреттендіруге жол ашады. Дамуды белгілі бір сатысында адам болмыс пен сананы, тн мен рухты аражігін ажыратады жне соысын жоары леммен байланыстырады.

азатарды мифологиялы тарихи даму жолында генотиптік діни жйелер басым болды. Бл ыма Профессор Т.абитов тмендегідей анытама береді: “Генотиптік діни жйе деп рулы-тайпалы ауыма тн ілкі ата текті астерлеп, оларды жаратушы жне оамды мірді барлы салаларында шешуші кш ретінде абылдайтын сенімдер мен нанымдарды бірлігін айтады. Генотиптік сенімні орталы бейнесі –аруа”. Ата-баба аруаын астерлеу – сатар заманынан осы кнге дейін жаласан дстр. азіргі кндері ел мен жерді жаудан жан аямай орап, ерлігімен, ділеттілігімен кзге тскен, сол арылы халы жадында саталан абанбай, Бгенбай, Наурызбай, Райымбек сияты батырларды, Тле, азыбек, йтекедей билерді астерлеп, олара атап ас беру – осы дстр крінісі. Артында алан рпаы о дниелік болан адамны аруаын риза етуді парыз санаан. “лі риза болмай, тірі байымайды” деген халы даналыында аруаа деген кзарас айын крініс тапан.

азаты ата тегіні ебек рекетімен, сан мы шаырымды кш жолдарыны белгілі бір кн мен айа байланысты басып тілуін белгілеумен кеістік ымы басталады. Кеістік бет-бадары ежелгі азатар есігіні шыыса баытталуымен ерекшелінеді. ндар жайлы былай делінген: «Шаньюй ертемен кнге табыну шін, кешке арай айа табыну шін шыады». ндардан алан бл дстр тріктерге ауысты. Бл ндарды алашы тріктер екендігі жайлы болжамды уаттайды. Киіз йлеріні есігі рашан отстікке ашылан, Монолиядан айырмашылыы осында. Таным бадарында шыысты рмет ттушылы кне тас балбалдардан крінеді. Тіптен, кне трік тілінде Шыыс алдыы жо, батыс (кейінгі) ара бет, ал отстік-о, солт-сол жа болып саналады. Клтегін ескерткішінде былай делінеді: «Ілгері-кншыыс, оа-тстік, кейін-батыс, сола терістік». Бл кеістік орналасуыны ата тртібін бекітті.

Байыры тріктерді дниетанымыны алыптасуындаы географиялы орналасуды, мір сру шарттары мен уаытыны, наным-сенімдеріні серлері арастырыла келе оларды жазу-сызу неріндегі серінен сз етілген болатын. Сз соында айтайын дегенім, тркі мдениеті аза халыны ел, мемлекет болып алыптасуына тікелей сер еткен, бізді шыан тегімізді кшпенділер екенін крсететін е негізгі фактор болып табылады. азатарды ата-тегі болып табылатын ежелгі тркі еліні мифологиясы мен дниетанымын зерттеп білу, рбір иманды азаты парызы деп санаймын. Жоарыда талдап ткеніміздей, тарихты толынында сан-илы згерістерге шырап келген тркі дниетанымы, азіргі кездегі азатармен оса бкіл тркі халытарыны рухани жне мдени негізі болып табылатыны аны.

Шаманизм ымы ылыми дебиетке XVІІІ асырда енгенмен, ол туралы айын тсінік лі алыптасан жо. “Шаманизм” термині р трлі маынада олданылады. Кейбір зерттеушілер шаманизм дін емес, себебі онда дай туралы тсінік жо десе, басалары оны дінні мбебап формасы деп санайды. Бл былысты ылыми баалауда да арама-арсы кзарас бар. Шаманды асиетті психикалы науаспен байланысына басты назар аударан зерттеушілер, оны ессіздікке табыну (культ безумия) деп арастырса, алымдарды баса бір тобы азіргі психоанализді тп бастауы деп баалайды.

Шаманизмді зерттеген еуропалы алымдар кп нды пікірлер айтанмен, ылымдаы еуроцентристік кзарас шеберінде алып ойды. Шаманизм олар шін бтен мдениет туындысы боландытан, еуропалытар оан экзотикалы былыс, архаикалы дниетаным рудименті ретінде арады, ал бл шаманизмге діл ылыми баа беруді иындатты.

Шаманды дінді жйелі трде, оны алыптастыран мдени жйемен бірлікте, ттастыта зерттеген алымдар Д. Банзаров пен Ш. Улиханов болды. “Шаманды дегеніміз, – дейді Шоан, – лемді, дниені сю, табиата деген шексіз махаббат жне ледерді рухын астерлеу, аруаын ардатау. ...Шаманды сенім табиата бас иеді”. оамдаы шаман рлін де аза алымы баса трыдан баалайды: “Шамандар аспан Тірі мен рухты жердегі олдаушы адамдары ретінде саналан. Шаман сиырлы асиеттермен оса білікті, талантты, басалардан мртебесі жоары: ол аын да, суегей жне емші, сегіз ырлы, бір сырлы адам болан”.

Шаманды асиет адама рухты алауымен онады, басы зікір саларды алдында рухтарын кмекке шаырады. Кіл аударатын таы бір нрсе шаманды тым уалаушылы, тегіне тартушылы арылы мраланады. Барлы шамандар з улетінде, ата-бабаларыны бірінде осындай асиет боландыын айтады. Осыны ескере отырып, біз шамандыты генотиптік сипаттаы діни жйе деп санаймыз жне оны тмендегідей ерекшелігін атап тейік: шаманизмде лі табиат ымы жо, табиат жанданан, барлы былысты, жер мен суды киелі иесі бар. Адам мен лем ттас.

аза даласына ислам дініні келуі

Ислам дініні азатар арасында тарауы туралы мселеге р-трлі пікірлер бар. Бл мселеге олар райсысы з позициясымен келгендігін аарамыз. Кейбір авторлар ислам дінін азастана араб басыншыларымен келген деп санаса, екінші бір авторлар, азатар кшпелі халы болан, сондытан ислам дініні таралу дрежесін зерттеу те иын еді. XVIII-XIX асырларда азатар арасында болан миссионерлер ислам дінінін азатар арасында шын жайын суреттей алмады дейді. Олар шін ежелгі діни сенімдері - табиата табыну ыайлыра болды десе, академик В.В.Бартольд: "XIII асырды басында Хорезмні мсылман басшыларына Сырдария мен Торай облысындаы мсылман емес ыпшатармен соысуа тура келді" - деп жазады. Дегенмен, ислам дініні алашы кріністері азастан территориясында IX асырды бас кезінде тарай бастаанын білдіретін мліметтер бар. Бл кезде араб басыншылары Сырдария бойына жетіп, тркі тайпаларыны малдарын барымталап, кейде бейбіт отыран ауылдарды адамдарын айдап кетіп отырды, біра жерлерін жаулап алуа кштері жетпеді. Сырдария бойындаы алалар арабтара 840-845 жылдары ана баынып, ислам дінін абылдады. Біра мнан рі Сарыара даласына мтылан кезде араб басыншылары шегінуге мжбр болды. Себебі Иракта лдар ктерілісі басталды, белгілі араб тарихшысы Ибн-Ал-сірді /1160- 1233/ келтірген мліметтері бойынша 961 жылы Сыр бойындаы тркілерді 200 мы шатыр /йттін/ мсылман дініне енген. Ал жайы бойын жайлап, ысты кл маын ыстап жрген тркілер ислам дінін тек 1043 жылы ана абылдады. Есіл, Нра, Тобыл, Ертіс зендеріні бойында мекендеген тркі тайпалары ХІХ-ХХ асырлара дейін ислам дінінен сырт алды. аза халыны ислам дінін кеш абылдаандыын Ш.Улиханов та атап крсеткен. "Бан дейін аза арасында басылы, бдік айту, тірге табыну, отпен аластау сияты ежелгі тайпаларыны діни жоралыларыны алдытары орын алып келді. Ислам дініні ережелерінде олар жо. азатарды жеті атаа жетпей да болмайтындыы да ислам шариатынан тыс, ол ежелгі тркілерден алан ата- баба дстрі" - дейді.

ТІРЛІК ПЕН БАСЫЛЫ

ай халыты болмасын бгінгісі ткен тарихымен астасып жатады. ткенінен
Бізді масатымыз сол аталарымыз жасап беріп кеткен неге лгілерін
Салт лтты рпа трбиесінен, мдени трмысы мен шаруашылы тіршілігінен
Кптеген зерттеушілерді тжырымдары бойынша трік халытарыны жалпысына тн ерекше
Ал, кшпелілер болса мндай кштеуді кез - келген трлерінен
Сонымен бірге, кшпелі халытарды оамды даму сатылары да аса
Тірге, Жер, Суа табынуды пайда болуын адамда уел бастан
Енді мдени - рухани дстрлеріміздегі натылама болан басылы пен
Діни нанымдарды негізінде алыптасан ырымдар ай халыты да мдени
аза міріндегі магиялы - сиырлы былыстар мен бал ашу
Сонымен атар, ел арасында тсі суы ссты адамдарды да
1. ыры бір малапен бал ашу, яни трт трттен
2. ыры бір малаты шашып ашу;

ОРЫТЫНДЫ

орыта келгенде андай дінні болмасын аиат шынды саналатын аидасы
Сонымен атар кне заманда болмысты ай кезеі болмасын, адамдар
Осылайша алашы адамдарды ойы мен санасында адамны болмыс шындыыны
Зерттеу жмысымда кптірлі нанымдар мен діндерді зерттегенде мн беретін
Кне дуірлерде адам баласыны ркениет дегейі лдеайда тмен, кшпелі,
Ал, кне Египетте дін басшылары наты бір дайа лшылы
Кне дуірден бермен арай еркек жне йел кейпінде атар
Ежелгі Тірілік діні бізге зіні антологиясымен - екі дай
зіндік мір танымы, философиясы, рсім - жоралары, зіндік негіздемелері
лы дала трындары мсылманды таылымдара дейінгі кезедерде з бетінше
лтты мінез бен азаы асиет трысында сз еткенде біз
«аза — діндар халы» десек, оан зге тгілі зімізді жан кйзелері аны.

Пайдаланан дебиеттер:

Напина Дінтану негіздері (дістемелік рал) А - 2009 жыл 2. Х. Алтай «Хтпалар» Ислам кітапханасы 2001 жыл 3. Ш. Тоырызы «Арыстанбабтан бастайы» А - 2006 жыл 4. М. Блытай «Ислам» Аиат журналы №4, М. Харт 2 «Мхаммед» Аиат журналы №7, 2003 5. Н. Назарбаев - основатель Казахстанской модели межэтнического и межконфессионального согласия