Тыныс алу мшелеріні рылысы.
Балалардаы бронхиалды астма ауруыны алдын - алу» таырыбындаы диплом жмысы
Таырып зектілігі
азіргі тада лемде бронхиалды астмамен 300 млн адам ауырады,бл сан 2025 жыла дейін 100 млн таы осылуы ммкін деген болжам бар.Бронхиалды астманы таралуы р елде 1 ден 18% а дейін сіп жатыр.Мысалы:Ресейде 3,4 % дан 10,6 % а артан.Бронхиалды астма адамдарды орта мір сру уаыттын ысартады:йелдерде:13,5 жас,ерлерде:6,6 жаса.Жне 1,5% адам осы ауру салдарынан мгедектікке шалдыады.Сонымен атар лемде 250млн адам осы ауру салдарынан айтыс болады. азастанда осы аурумен ауыратын адамдар саны соы 5 жылмен салыстыранда 18,6 пайыза скен.Ал бізді облыс бойынша астмамен ауыратын 0-14 жас аралыындаы балалар арасында 100000 адама шаандаы крсеткіштер:2011 жылы 50,1 пайыз болса 2012 жылы 61,9 пайыз болан.
2003-2012 жылдар аралыында азастан Республикасы бойынша 65892 бронхиалды астмамен тіркелді.Оларды ішінде 20967 -15 жаса дейінгі балалар,3892-(15-17жас аралыындаы)жасспірімдер жне 40359-ересектер.
2003-2012 жылдары тіркелген науастарды облыстарыны кестесі
| Облыс\ала | Барлыы | ||||||||||
| Саны | % | балалар | жасспірімдер | ересектер | |||||||
| Атырау | 2,2 | 2,0 | 1,7 | 2,4 | |||||||
| БО | 2,3 | 2,7 | 2,3 | 2,2 | |||||||
| Маыстау | 3,2 | 2,4 | 4,2 | 3,4 | |||||||
| ызылорда | 3,3 | 3,2 | 2,2 | 3,4 | |||||||
| Павлодар | 4,2 | 5,2 | 6,1 | 3,5 | |||||||
| СО | 4,3 | 5,6 | 4,2 | 3,6 | |||||||
| Жамбыл | 4,4 | 3,6 | 2,3 | 5,1 | |||||||
| Атбе | 4,7 | 3,9 | 5,0 | 5,0 | |||||||
| останай | 5,7 | 6,5 | 6,4 | 5,3 | |||||||
| Астана | 6,4 | 6,5 | 3,0 | 6,6 | |||||||
| араанды | 6,7 | 6,0 | 8,2 | 6,9 | |||||||
| ШО | 7,3 | 5,4 | 8,6 | 8,1 | |||||||
| Амола | 8,3 | 9,9 | 7,8 | 7,5 | |||||||
| Алматы | 9,2 | 14,4 | 10,9 | 6,3 | |||||||
| ОО | 9,6 | 8,7 | 12,1 | 9,8 | |||||||
| Республика | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | |||||||
Кріп отанымыздай бронхиальды астмамен ауыратын адамдар саны дние жзі бойынша да,азастан бойынша да жыл сайын артып келе жатыр.Бронхиальды астма серінен адамдар инвалидтікке шырап,мемлекетке экономикалы шыын келуде.Сондытан бл кеселді алдын-алу шараларын кшейту ажет.Осы таырыпты тадаан себебім:неліктен бл ауру жыл сайын кбейіп жатанын зерттеп,андай жолмен алдын-алуа болатындыын анытау.
Апарат кзі:(http://ssmu.kz)
Зерттеуді масаты:
Бронх демікпесі лемдік клемдегі проблема.Бкіл лемде 300млн адамдай бронх демікпесімен ауырады. Бл ауру кез келген жаста кездеседі.
Дниежзілік денсаулы сатау йымыны деректері бойынша, бгінгі тада лемде ересек адамдарды 5%, ал балаларды 30% жуыы осы дерттен зардап шегеді. Масатым осы аурумен ауыратын балалар санын азайту шін халыты сауаттылыын ктеру шараларын ойлап табу.Яни балалар мультфильдерді ызыып кретін боландытан,бронхиальды астма туралы:оны андай ауру екендігін,андай белгілері бар,оны алдын-алу шаралары туралы мультфильм шыару.Осы мультфильм аншалыты дегеде осы ауруды алдын-алуа септігін тигізіп жатандыын баылап отыру.
Зерттеуді міндеті:
-дебиеттер оу;
-діс тадау,сипаттама беру;
-Зерттеу жргізу объектісі
-Анализдеу
-Зерттеу орытындысы
-Апарат кздері
Теориялы негізі
Жоспар:
Кіріспе
Тыныс алу жйесіні балалардаы анатомо-физиологиялы ерекшеліктері
Негізгі блім
І.Бронхиальды астманы анытамасы,жіктемесі
ІІ.Этиологиясы
ІІІ.Балалардаы клиникалы белгілерді ерекшелігі
ІV.Диагностикасы
V.Бронхиальды астмамен ауыратын науастарды ауруды баылауда стауа йрету
Орытынды
Балалардаы бронхиальды астманы алдын алудаы мейірбике рлі
Тыныс алу жйесіні балалардаы анатомо-физиологиялы ерекшеліктері
Тыныс алу жйесі (systema respiratorium) те маызды газ алмасу ызметін атарады, ал газ алмасусыз тіршілік ету ммкін емес. Организм мен сырты орта арасындаы оттек тсіп, кмірышыл газыны шыарылуымен байланысты жретін газ алмасу процесі тыныс алу деп аталады. Оттек органикалы заттарды тотытыруа жне ыдыратуа керек, осы кезде энергия блініп, кмірышыл газы мен су тзіледі. Бл энергия организмні тіршілік рекетіні барлы процестеріне жмсалады. Оттекті лпаа тсіп, кмірышыл газыны шыарылуы ан арылы амтамасыз етіледі. ан мен атмосфералы ауа арасындаы газ алмасу тыныс алу мшелерінде жреді.
Тыныс алу мшелеріні рылысы.
Тыныс алу мшелеріне мрын уысы, аа (носоглотка), кмей (кмекей), кеірдек жне бронхылар жатады. Блар ауа тасымалдайтын жолдар. Сонымен атар кпе жатады. кпеде газ алмасу жреді. Танау арылы ауа сйек-шеміршек аласы арылы екі блікке блінетін мрын уысына, cavium nasi,тседі. рбір блікте алада мрын уысыны ішкі бетін лайтатын ш мрын аланы орналасады. Ол тербелмелі эпителийлі сілемейлі абыпен жабылан жне кп ан тамырлары бар. Тамырлармен аан ан дем алан ауаны дене температурасына дейін жылытады. Сілемейлі абы блетін сілемей ауаны ылалдайды жне ша-тоза мен микроорганизмдерді ттып алады. Сілемейде ттылан микробтарды лейкоциттер фагоцитоздайды, содан кейін эпителий кірпікшелері арылы шамен бірге сырта шыарылады. Мрын уысыны сілемейлі абыында иісті абылдайтын иіс сезу жйкелеріні шы болады. Мрын уысынан жылытылан, ылалданан жне тазартылан ауа аа мен жтынша арылы кмейге тседі. Жтылан ас тыныс жолдарына тспеуі шін кмейге кіреберіс жер шеміршекті кмей апашыымен (надгортанник) жабылады.
Мрын уысыны рылысы. Ауа танау тесіктері арылы кесірікке барады. Кесірікті сйекті - шеміршекті перде о жне сол жа жартыа бліп трады. Кесірікті абыраларын эпителий лпасынан тзілген кірпікшелері мен тктері бар сілекейлі абыша аптайды. Онда кптеген са бездер болады. Безді жасушалардан блінген шырыш ша мен тозадарды стап алады. рі ауа ылалданады. Сілемейлі абыша антамырларына бай. Мрын уысындаы са кптеген антамырларды серінен ауа біршама жылынып, одан рі теді. ан жасушалары - лейкоциттер мрын уысына енген микробтарды жояды.
Кесірікті жоары жаында трлі иістерді абылдайтын иіс сезу жйкелеріні штары орналасады. Ерте жастаы балаларда мрын кіреберістері тар, раковиналары жуан, тменгі мрын кіреберісі 4 жаса таман алпына келеді. Шырышты абаты нзік, сондытан ринит кезінде кішкене ісік пайда болса бірден тыныс алуды тарылтады, ол баланы емізуге бгет жасайды. Шырыш асты абатта кавернозды (уысты) тінні толы жетілмеуі кішкентай балаларда жиі мрыннан ан ауды себебі болады. уысты тін 8-9 жаса толанда дамиды. Бл жастаы балаларда мрыннан ан ау оай рі тез болады, себебі шырышты абаты нзік, ол тез жараланады жне анмен амтамасыз етілуі жасы.+ Мрын ойнаулары туылан уаытта толы дамымайды. Жа стілік (гайморлы ) , этмойдальды жне сыналы ойнаулар толы тзілген, біра оларды клемдері те кішкентай. Мадайлы уыс болмайды. Блар ерте жастаы балалрда синуситтерді сирек болуымен ерекшеленеді. ойнауларды толы алыптасуы 15 жаса таман болады.
Мрын уысы ішкі танау тесігі арылы жтыншапен жаласады. Жтыншата асорыту жне тыныс алу жйелеріні жолы тйіседі. Тама жтыншатан ешке, ауа жтынша арылы кмекейге теді. Жтынша рі асорыту, рі тыныс алу мшелер жйесіне жатады.
Кмекей- мойынны алдыы жаында орналасан іші уыс шеміршекті мше. Оны ішкі бетін сілемейлі абыша астарлап жатады. абырасы 3сыар, 3жп шеміршектерден тзілген. Ірі шеміршектеріне: тменгі блігіндегі саина трізді, алдыы жаы мен бйіріндегі аланша трізді, стігі жаындаы кмекей апашасы жатады. кмекейді арты жаында 3жп майда шеміршектер болады.
Дыбыс сіірлеріні арасындаы кеістікті дыбыс саылауы дейді.
Адам дем шыаранда дыбыс салауы таралып, дыбыс шыады. Дыбысты шыуы адам сйлегенде ауа аыныны дыбыс сіірлерін тербетуіне байланысты. Дыбыс сіірлері нерлым зын болса, оны тербелісінен жуан дыбыс шыады. ер адамдарды кмекейі лкен, дыбыс сіірлері зын, дауыстары жуан. Мойынны алдыы жаындаы е ірі аланша шеміршекті лкен шкір тйіні жтынша шодыры деп аталады. Ер адамдарда кмекейді орташа зындыы 44мм. йелдерді кмекейі кішілеу, дыбыс сіірлері ыса боландытан, дауысы жіішке болады, оны орташа зындыы 36мм. Ауыз уысында дыбыс шыаруа тіл, ерін, жасйектері атысады.
Кеірдек – кмекейді жаласы, іші уыс ттік пішінді шеміршекті мше. Ол ешті алдыы жаында орналасады, зындыы шамамен 9-12см, ал диаметрі 15-18мм. Кеірдекті алдыы абырасы бірімен - бірі сіірлер арылы зара байланысан жартылай шеміршекті саиналардан трады.
Кеірдек 5-ші ара омыртасыны тсынан о жне сол жа кпеге баратын 2 ауатамыра тарматалады. Ауатамыр кеірдекті жаласы. Ішкі беті сілемейлі абышамен апталан. Ауатамырлары кпеде те кп тарматара блінген. Е жіішке тарматары ауа тамырлы тармашалар деп аталады. Альвеоланы диаметрі 0, 2 - 0, 3мм, абыралары бір абат эпителий жасушаларынан трады. кпе кпіршіктеріні сыртын ттас ылтамырлар торлап жатады.
Тыныс алу жйесіні маызды блігі - кпе. Бл бронхыларды са тарматарыны уыстарынан жасалан альвеолалар мен серпімді днекер лпалардан тратын жп мше. Альвеолалар немесе кпе уыстары те са, шар трізді домала, оларды микроскоп арылы ана круге болады. Оларды абыралары жа, кптеген ан тамырларыны капиллярларымен оршалан. кпе альвеолаларыны жалпы ауданы 200 м2. Мндай рылыс альвеолалардаы ауаны жне анны рамындаы газдарды тез алмасуын амтамасыз етеді.
Балаларды кпесі ересектерде сияты сегментарлы рылымы бар, біра ацинус жеткіліксіз. Туан кезде кпеде 60 млн-а жуы алвеолалар болады, оларды клемі алашы 2 жылда лаяды. Одан кейін суі аырындайды жне 8-12 жаста альвеолаларды клемі 375 млн-а жуы болады, бл ересектерді альвеолаларымен бірдей. Кішкентай жастаы балаларды кпесі осымша тіндерге бай, лкен млшерде ан айналымы бар, эластикалы тіні лсіз. Кішкентай баланы кпесі ересектерге араанда ауалы жне ана толы. Бл факторлар ателектазды дамуы мен обструкциясына келуі ммкін. Сурфактантты аз болуы мен оны лецитиніні аз болуыда, ателектаздын дамуына себебші болады. Сурфактант жеткіліксіздігі- шала туылан балаларда кпені жазылуына ммкндік бермейді. О кпені ш блігі бар (жоары, ортаны жне тменгі), сол жата – екі блік (жоары жне тмен). кпе блік аралы шекаралары келесідегідей: алдынан сол жаында жоары, о жата – жоары жне тменгі бліктері ( оларды арасындаы шекара IV абырамен теді ); о жа ырынан 3 блігін ажыратады, сол жатан- 2 блігін; артынан екі жатан да жоары жне тменгі бліктері орналасан; оларды арасындаы шекара spina scapulae линиясы бойынша теді, ол омыртамен шекараласан.
кпені днекер лпасы те серпімді жне кпені жиырылу кшін амтамасыз етеді. Ішкі кш деп аталатын кпені жиырылу кші дем алу мен дем шыаруда аса маызды.
Тыныс алу жйесіні рылысы мен ызметі адамны жасына, жынысына жне жеке басыны ерекшелігіне байланысты.
Жаа туан сбиді кпесіні лпасы нашар дамыан, біра ан тамырларына те бай болады. Алашы 3 айлы мірінде жне жынысты жетілу шаында кпе арынды седі. міріні алашы кезінде барлы нрестелер ішпен дем алады (еркекке тн дем алу), біра жре бастаанда баланы кеудесі тмен тседі де, диафрагмалы-кеуделік дем алу пайда болады. 3-7 жаста ана кеудемен дем алу басым болады. Дем алуды минуттік млшері дене салмаымен салыстыранда бала се келе азаяды: жаа туан сбиде - 220 см3, 6 жаста 168 см3, 14 жаса таман 128 см3, ал ересек адамда 96 см3, дем алу клемі жаа туан сбиде - 25 см3, 1 жаста - 80 см-ге дейіи артады, 2 жаста - 140 см3, ересек адамда - 400 см1. кпесіні млшері жаа туан сбиде – 50 см3, 1 жаста - 210 см3, 13 жаста - 707 см3, 20-25 жаста - 1680 см3, ал 30-40 жаста орта шмамамен 1788 см3.
кпе альвеолаларыны диаметрі ересек адамда 0,2 мм, ал жаа туан сбиде - 0,07 мм. Олай болса кпені жалпы клемі жаа туан балада - 1,617 см3, ал ересек адамда -67,7 см3. Осы крсеткіштерді пайдаланып алымдар кпені шар трізді альвеолаларыны райсыны клемі жаа туан нрестеде 4,10s те болатынын есептеп шыаран. Олай болса, кпе уыстарыны жалпы ауданы жаа туан сбиде - 6 м2, ересек адамда - 50 м2, яни 8 есе арты.
Кмейді жаласы кеірдекті зындыы балаларда - 4 см, 10 жаста — 7 см, ересек адамда - 10-12 см.
Кеуде уысыны пішіні адамны жасына жне жынысына байланысты згереді. Туан кезде баланы кеуде уысы конус трізді болады, себебі ры кезінде кпе нашар дамыан, ал бауыры арынды сіп, дамиды. Баланы кеуде уысы ктерікі болып, абыра сйектері ересек адамдардаыдай тмен тспейді. Сондытан бала тере дем алып, дем шыара алмайды да, ажетті млшердегі ауа мен оттегін тынысыны жиілігі арылы амтамасыз етеді. абыра сйектеріні иашталуы кшейе бастааннан кейін тере дем алатын ммкіндік туаннан со дем алу жиілігі азаяды. артайанда абыра аралы еттерді лсіздігіне байланысты абыраларды иашталуы артады. йел адамны кеуде уысы ерлермен салыстыранда ысара келеді.
кпені тіршілік сыйымдылыы (ТС). кпені тіршілік сыйымдылыы, яни кпеге кіретін жне шыатын ауаны млшері адамны жасына сай згереді. Адам алыпты жай дем аланда кпеге 300-500 мл ауа кіреді. Мны дем алу ауасы деп атайды. алыпты жадайда жай ана дем аланнан со, демін шыармай трып, таы да 1,5-2 литрдей ауаны сіміруге болады. Мны о с ы м ш а а у а деп атайды. алыпты дем шыарудан кейін дем алмай трып, таы да кшпен дем шыарып 1 -1,5 литрдей ауаны сырта айдауа болады. Бл - о р д а ы ауа . Егер дем алу, осымша жне ордаы ауаны осса, кпені тіршілік сыйымдылыы шыады.
кпені тіршілік сыйымдылыы 6-7 жне 15-16 жастарда дереу жне айтарлытай кбейеді. 16-17 жаста кпені тіршілік сыйымдылыы ересек адамдармен бірдей болады. Балаларды кпе алвеоласындаы газ бен дем шыарандаы газды рамында айырмашылы бар. Балаларды альвеолалы газыны рамында оттегі кбірек болып, кмірышыл газы азыра болады. Бала нерлым жас болса, сорлым бл айырмашылы кп болады.