Мектепке дейінгі трбие мен оыту

 

Мектепке дейінгі трбие мен оытуды мнін арттыру жалпы лемдік рдістер атарына жатады. Балабашаа баратын балалар білім беруді барлы дегейлерінде білімді тез абылдайды жне жалпы мірде табысты болып келеді.

2010 жылы 1 шілдедегі жадай бойынша азастанда мектепке дейінгі трбиемен жне оытумен амту 2005 жылмен салыстыранда 16,8 %-а скен жне балаларды 40 %-ын ана райды, ал дамыан елдерде бл крсеткіш 90-100 %-а жетіп отыр.

Туу дегейіні есебінен балабашалардаы орын тапшылыы елімізде орта есеппен жыл сайын 5–7 %-ды райды. Сонымен атар 5 ірде туу факторы мен кші-он серінен бл крсеткіш 11,1 %-ды райды: Отстік азастан облысында – 8,1 %, ызылорда – 11,8 %, Жамбыл – 10,7 %, Алматы аласында – 11,3 %, Астана аласында – 13,6 %.

Балабашаларда орта есеппен 100 орына 111 баладан келеді, алаларда – 120. алалы жерлерде рбір шінші бала, ауылды жерлерде 100 баланы 5-уі ана балабашаа барады.

Инклюзивті білім беру ажетті дегейде дамымаан. азіргі кезеде ммкіндіктері шектеулі 149 246 баланы 29 212-сі немесе 19,5 %-ы – мектеп жасына дейінгі балалар. 37 арнайы балабашада жне 240 арнайы топта 10 мыдай бала мектепке дейінгі трбиемен жне оытумен амтылан, бл 32,8 %-ды ана райды.

Мемлекеттік мектепке дейінгі йымдармен атар жекеменшік балабашалар да ашылуда, егер 2005 жылы оларды саны 158 болса, 2010 жылы 284 болып отыр.

Мектепке дейінгі трбие мен оытуа арналан мемлекеттік бюджет шыыстарыны лесі соы жылдар ішінде ішкі жалпы німні (бдан рі – ІЖ) шамамен 0,1 %-ын райды. ЭЫД елдерінде – ІЖ-ден 1 %-дан 2 %-а дейін.

 

Орта білім

 

Білім беру жйесіні базалы дегейі орта білім болып табылады. Оны тегін алу ыына ел Конституциясы кепілдік береді.

Орта білім беру жйесінде материалды-техникалы, оу-дістемелік базаны нашарлыына, сондай-а оытуды мазмны мен дістерін жаарту ажеттілігіне байланысты проблемалар орын алан.

2010 жылы 1 шілдедегі жадай бойынша республикада жергілікті атарушы органдар (бдан рі – ЖАО) мен азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігіне (бдан рі – БМ) ведомстволы баынысты 7576 мемлекеттік кндізгі жалпы білім беретін мектеп жмыс істейді, онда 2,5 млн.-а жуы оушы білім алады. Мектептерді жалпы саныны 64,6 %-ы лгілік, 35,4 %-ы – ыайластырылан имараттарда орналасан, 201 мектеп апатты жадайда. Мектептерді 37,4 %-ы тасымалданатын суды пайдаланады. 70 мектеп 3 ауысымда, 1 мектеп 4 ауысымда жмыс істейді. Мектептерді 25,1 %-ы крделі жндеуді ажет етеді.

Республиканы негізгі жне орта мектептеріні 47,4 %-ы жаа лгідегі физика кабинеттерімен, 13,2 %-ы химия, 16,3 %-ы биология, 46,7 %-ы лингафонды мультимедиалы кабинеттерімен жабдыталан.

рбір бесінші мектепте асхана мен буфет жо. Мектеп асханаларыны жабдытары мен мкммалыны ескіруі 80 %-ды райды. Мектептерді 26,4 %-нда спорт залдары жо. Мемлекет аржыландыратын арнайы автобустармен балаларды мектепке тасымалдау бадарламасы жо.

Осыларды барлыы 12 жылды білім беру моделін енгізу мерзімін кейінге алдыруа себеп болды.

азастанды білім беру жйесіні ерекшелігі – мектептерді жалпы саныны 56,5 %-ын райтын (2005 жылы – 52 %) ШЖМ болуы. Оны ішінде, ауылды жерлерде – 68,6 %.

Іс жзінде рбір тртінші малім ШЖМ-да жмыс істеп, рбір алтыншы азастанды оушы ШЖМ-да оиды.

Ммкіндіктері шектеулі балалар саны суде. Егер 2005 жылы оларды саны 124 мыды раса, 2010 жылы 149 мынан асты. Оларды 41,4 %-ы ана арнайы білім беру бадарламаларымен амтылан.

азіргі заманы білім беру жйесі, оытуды инновациялы нысандары мен дістерін енгізу педагог ызметкерлерді тласына жне ксіби зыреттілігіне жоары талаптар оюда.

Бгінгі тада педагог ебегін материалды жне моральды жаынан ынталандыратын жне оны леуметтік мртебесін ктеретін барабар занамалы база мен жйе рылмаан.

Жмыс істейтін рбір бесінші малімні жасы 50-де жне одан да лкен. Педагогтерді жалпы санынан 3 жыла дейінгі тілі барлар – 13 %. Жыл сайыны жас кадрлар есебінен толыу тек 2,6 %-ды рап отыр.

Гендерлік сйкессіздік, ксіп феминизациясы (81,3 % йел малімдер) байалып отыр. Тмен жалаы (еліміздегі орташа жалаыны 60 %-а жуыы), педагог ксібіні беделіні болмауы жоары білікті кадрларды бл саладан кетуіне ыпал етеді. 2000 жылдан бастап ызметкерлер жалаысыны 400 %-а скеніне арамастан, оны дегейі еліміздегі тмен дегейлерді бірі болып алып отыр.

Білім беру саласындаы мемлекеттік саясатты басым баыты скеле рпаты трбиелеу жйесін дамыту болып табылады.

Алайда, білім беру йымдары мен балаларды оамды йымдарыны трбие беру леуетіні тиімділігі тмен болып отыр. Мектептерде ебекпен трбиелеу жне ксіптік бадарлау жйесі жойылан, мектептердегі жне мектептен тыс йымдардаы кркем жне музыкалы шыармашылы йірмелеріні, спорт секцияларыны саны жеткіліксіз. Балалар мен мектепті оамды йымдарыны ызметі дрыс жола ойылмаан. Балаларды осымша білім берумен амту баса елдермен (30–50 %) салыстыранда 21,5 %-ды ана райды. Білім алушыларды спорт секцияларымен амту бгінде 20 %-ды райды.

Орта білімге кері сер ететін факторлар – ескірген діснамалар мен білім беру мазмнын іріктеу аидаттары. Апаратты шамадан тыс болуы оуа деген ынтаны тмендеуіне жне оушылар денсаулыыны нашарлауына келеді. Оыту тланы дамытуа емес, жала нтижелер алуа баытталан.

Осылайша, азіргі бар проблемалар орта білім жйесін азастанды оам дамуыны азіргі заманы талаптарына жне лемдік білім беру кеістігіне кірігу шарттарына сйкес жаыртуды талап етеді.