Арттарды ытары

Балалар ытары

азастанда балалар ыына кзарас сонау кеестік кезедегі оларды азаматты ытарын ескермей балаларды леуметтік мтаждытарын амтамасыз ету, шынайы мтаждытарды айындау, з пікірін рметтеу тжырымдамасына негізделеді. Алайда, бгінде, елде адам ытарына кзарас згерді, жалпы балалар ытарын амтамасыз ету саясатына згерістер енгізу ажет.
1. Халыаралы ы орау стандарттарын имплементациялау жне бала ыын орайтын маызды халыаралы шарттара осылу мселесіне ерекше назар аудару ажет. Бала ытары туралы Б конвенциясы, оан Факультативті хаттаманы, Балалар ебегіні е жаман трлеріне тыйым салу жне оларды жою жніндегі шыл шаралар туралы ХЕ №182 конвенциясы сынды аидатты, еліміз ратификациялаан жатты іске асыру арнайы лтты жоспарлау жаттарын абылдамай жргізілуі ммкін емес. Осыан байланысты, азастана Бала ытары жніндегі Б комитеті 2003 жылы сынан, Бала ытары туралы Б конвенциясын іске асыру бойынша іс-имылдарды лтты жоспарын зірлеу жне мндай іс-имыл жоспарын зірлеу туралы бірінші елдік есепті орау кезінде тініш берілген ниетті осылайша іске асыру ажет. Конвенцияны іске асыру жніндегі іс-имылдарды лтты жоспарын зірлеу мынадай біратар маызды іс-шараларды абылдау ажеттігі туралы шешім абылдауа ммкіндік береді: бала ытарын орауды баылайтын мемлекеттік органды ру, конвенция нормаларын сатау мониторингі жйесін жасау, индикаторлар зірлеу, барлы балаларды жадайыны жне барлы тіршілік рекеті саласындаы жадайы туралы жйелі деректер жинау.
2. Балаларды денсаулыа ытарын амтамасыз ету тжырымдамасын згерту ажет. Медициналы амтамасыз ету олардаы аржыны блу арылы емес, денсаулы сатау стандарттарын ескере отырып жасалуа тиіс. Медициналы амтамасыз етуді “жалпыа орта” аидаты іске асырылуа тиіс. Барлы балаларды, сіресе барынша ауарсыз топтардаы: босын-балаларды, ауылды жердегі, сондай-а шалай жне халы аз облыстардаы балаларды алашы медициналы-санитарлы кмек алу ммкіндігімен амтамасыз ету, балаларды тегін медициналы кмекпен амтамасыз етуді мемлекеттік кепілдігін іске асыруа жне медициналы кмекті тегін кепілдік берілген клемі жне дрі-дрмекпен тегін амтамасыз ету туралы занаманы олдану барысында баылауды тиімді тетіктерін зірлеуге ыпал ету ажет.
3. Балаларды адаалаусыздыы мен панасыздыы мселелеріне атысты да ы орау кзарасы енгізілуге тиіс. КУОБОО жйесіне шыл реформалау жргізу ажет, азастанны келесі жылы сынуы жоспарланып отыран Бала ытары туралы конвенция бойынша кезедік есебі Бала ытары жніндегі Б комитетіні бдан брыны сынымдарыны алай орындаланы туралы апаратты амтуа тиіс. азастана 2003 жылы берілген сынымдара сйкес КУОБОО ерекше аморшы объект ретінде аталды, КУОБОО жйесін реформалау ажеттігі атап крсетілді. Алайда, КУОБОО-а атысты барлы соы реформалар жргізілген кезде осы сынымдар бзылан болатын.
4. Интернат мекемелер желісін дамыту мселелерінде трбиені табии ортасыны пайдасына тадау жасау ажет. Еліміздегі патронатты трбие жйесі дамыан отбасы лгісіндегі балалар ауылдары тиімділігін жне ажеттілігін длелдеді. Бгінде балаларды отбасында суге жне труа ытарын іске асыру шін жадай жасай отырып, осы о практиканы тарату ана ажет. Балаларды интернат мекемелерінде орналастыру ыса мерзімге ана пайдаланылатын ерекше, шарасыз жадай ана болуа тиіс.
5. Кмелетке толмаандарды ерекше жадайларда ана амауда стау аидатын зады трде бекіту ажет. Халыаралы стандарттар, атап айтса, Б Бас Ассамблеясыны 1990 жылы 17 желтосандаы № 45/113 арарымен малданан Бас бостандыынан айырылан кмелетке толмаандарды орауа атысты ереже кмелетке толмаандарды сота дейін амауда стау шарасын ерекше жадайларда ана олдануды сынады. Осы аидат кмелетке толмаандарды СТИ-да, КУОБОО-да, бас бостандыын шектеу тріндегі жаза олданылатын зге де мекемелерде стау жйесін реформалау процесінде анытаушы болуа тиіс. Баланы бостандыына ол сылмаушылы аидатын балалармен жмыс істейтін барлы ызметтер амтамасыз етуге тиіс.
6. азастанда балалар ытарын орауды маыздылыы мен басымдылыы жйелі, траты, инновациялы дістер мен нысандара баытталан аартушылы ызметті жзеге асыру ажеттігін анытайды. Азаматты оам ресурстары бл мселені шеше алмайды. Балалар ытары бойынша аарту саласындаы о баытты мемлекеттік саясат ажет. Брыны тарихи кезедегі де, азіргі кезедегі де балалар туралы аморлы азастанны елдік ерекшелігі болып табылады жне де біз балалара атысты ы орау пікірін алыптастыру масатында халыпен аарту жмыстарын дамыту шін барлы кшімізді салуа тиіспіз. Осы масаттарда БА, оамды, діни, саяси, жастар йымдарыны, жоары оу орындарыны, орта мектептерді, ылыми орталарды ресурстарын пайдаланан жн. Бала ытарын орау оамды-саяси мірге рбір атысушыны міндеті болуа тиіс.

Йелдер ытары

алыптасан дстрге байланысты йелдерді й шаруашылыымен айналысу жне бала трбиелеу ажеттігіне байланысты жмыста олара деген сраныс аз, оларды ксіби леуеті толы клемде пайдаланылмайды. Мндай жадайды болдырмау шін йелдерді шешім абылдаудаы ммкіндіктерін кеейту ажет. Ерлер мен йелдерді саяси жне экономикалы басшылыа те ол жеткізуін амтамасыз ету жнінде кш-жігерді жаластыран жн.
йелдерді ауылдаы жадайын жасартуа кш жмсау ажет. Ауылды жерлердегі кедейшілікті азайту жніндегі бадарлама шеберінде ауыл йелдеріні жаа апаратты-коммуникациялы технологиялара ол жеткізуін амтамасыз ету ажет. Бл жеке ндылытар мен мдделерді іске асыру ммкіндіктерін кеейтуге ыпал етеді. Ауыл йелдеріні экономикалы жадайы, сондай-а жезкшелік, оан ауыл йелдеріні атысуы, елде трафикті даму дегейі бойынша ахуалды баалау жнінде лтты зерттеулер жргізген орынды.
Кптеген елдерде жезкшелікке арсы крес жргізу проблеманы шешуге ана емес, оны алдын алуа баытталан, жынысты ызметті пайдаланатын ерлерді талылау бойынша лтты апаратты компаниялар ашылан, мектептерде трафик, жезкшелік сынды былыстарды алдын алатын леуметтік роликтер мен фильмдер крсетіледі. азастанда мндай былыстарды алдын алумен кбіне тек кіметтік емес йымдар айналысады, оларды жмысы жйелендірілмеген, олар елді барлы ірін амтуа арналан ажетті ресурстара ие емес.
Мемлекеттік ызметшілерді гендерлік тедікті амтамасыз ету саласындаы білім дегейін, йелдерді з ытары мен оларды орау ммкіндіктері туралы апараттандырылуын арттыру ажет. Сондай-а йелдерді лидерлік технологиялара, з ммкіндіктерін орауа оытуды жзеге асыран орынды.
Біз алан тініштерді басты проблемасы алимент тлеуді амтамасыз ету болып табылады. Алимент алмайтын жалыз басты ана оны ытары мен бала ытар кешені тгел бзылатын жадайда болады: алыпты тіршілік ету дегейіне ыы, ерекше аморлы пен кмекке ыы, білім алу ыы. Толы емес отбасында ата-анасыны функциясын орындауа мжбр йел екі есе жктеме алады, ерлер сияты йел де некені бзу кезінде бірдей міндеттер алуа тиіс. Кбіне йелдерді талабы шетелде тратын брыны жбайларына атысты болады: біз мндай мселелер бойынша тініштерді Ресей Федерациясыны омбудсмендерінен аламыз. Шетелде алдыран отбасыны алдындаы жауаптылы мселесі отанды занамада реттелмеген. Сот кімшілігін жзеге асыратын мемлекеттік органдар алимент тлеу туралы сот шешімдеріні орындалуына оны шешілуіне деттегі рсімдік талаптарды олдана отырып, атардаы мселе ретінде арайды. йткені, алименттер тлеу шыл назар аударуды, аржыны ндіріп алуды барлы ммкін тсілдерін пайдалануды талап ететін мселе.
Жалпы, йелдерді оамны барлы салаларындаы рлін арттыру жніндегі, атап айтанда, те ммкіндіктер бойынша омбудсмен институтын жасау жнінде занаманы жетілдіру жне институционалды тетіктер жасау жмыстарын кшейткен жн.

арттарды ытары

арт адамдарды леуметтік амтамасыз ету мемлекетті оам алдындаы негізгі міндеттеріні бірі болып табылады. зейнетаы тлемдеріні млшерін арттыру мселесі немі азастан Республикасы Президенті мен кіметіні назарында. Зейнетаы тлемдері жыл сайын ктеріледі, соы жылдары зейнетаы тлемдеріні е тменгі суі ттынушылы баа индексі суіні алдын алды. Алайда, зейнетаымен амсыздандыруды кейбір кемшіліктері де саталып отыр. Бдан брын айтылып ткеніндей, Адам ытары жніндегі укілге келіп тскен тініштерді талдаудан зейнеткерлікке 1995 жылы 1 атара дейін шыан адамдара зейнетаы таайындау кезінде зейнетаы адамны наты алан жалаысынан емес, жалаыны орта есебінен есептелгені млім болды. Мндай тсілді згертіп, адамдарды крсетілген санаттарыны зейнетаы тлемдеріні млшерін наты жалаыны негізге ала отырып айта есептеу ажет деп санаймыз.
Укіл ірлерде болан кезде немі мемлекеттік органдарды назарын арт адамдарды интернат йлерінде тру жадайларын жасарту ажеттігіне аударады. арттар туралы аморлыты бгінгі жйесіні негізгі кемшілігі арттар мен мгедектер бір интернат йлерінде труды жаластыруы деп білеміз.
арт адамдарды ытарын орау саласында жмыс істейтін кіметтік емес йымдар саныны аз болуына байланысты мндай оамды йымдарды немі олдап, бгінде кіметтік емес ы орау йымдарыны назарынан тыс алып отыран интернат йлеріндегі арттарды ытары мониторингі бойынша жмыс істеуге жмылдыру ажет. оамды йымдарды волонтерлік кші мен жмысы дл осы салада мемлекетте ажет, бл жерде мемлекет кіметтік емес сектора біратар функцияларды жктей алады. Кптеген елдерде оамды озалыстарды жемісті серіктестік кмегі арттара аморлы саласында орын алды.
Сондай-а арттармен жмыс істеуге халыаралы йымдарды техникалы жне сараптамалы ммкіндіктерін тартан жн. Бгінде азастанда жмыс істейтін бірде бір халыаралы ор арттарды ытарын орау саласында жмыс жасамайды, орларды біратар баса ы орау проблемаларын шешу кезіндегі жмысы айталанады.